Japonıanyń Ekonomıka, syrtqy saýda jáne ónerkásip mınıstrligi halyqty «Baıýǵa, aýqatty bolýǵa májbúrleý týraly» zań qabyldaý qajettigin jalpaq jurtyna jarıa etti. Bir qaraǵanda halyqty májbúrlep baqytty etý, baıytý múmkin emes tárizdi. Áıtse de osy arqyly japon ókimeti óz halqyna «adamǵa baqytty bolýǵa, baıýǵa umtylý kerektigin zańmen uǵyndyramyz» dep otyr. Al olardyń bulaısha zańǵa ózgeris engizýge talpynýy bizge oı salmaı qoımady.

Jalpy, bizde qazir aıaq astynan qarjy qajettiligi týa qalsa, kópshilik qaýym birinshi bankten nesıe alýǵa umtylady. Hosh, nesıeni alýyn alarsyz. Biraq «qaryz kúlip kelip, jylap qaıtatynyn» umytyp ketetinimiz bar. Negizinde, nesıeni qaıtarý barysynda qarajatty odan asyra tóleısiz, sonyń nátıjesinde jumsalǵan aqsha kólemi eki esege aıtarlyqtaı molaıady. Endigi bir qarjyny qolǵa túsirý kózi – aǵaıynǵa, qatar-qurbylarǵa, týystar men tanystarǵa salmaq salý. Bul qalaı bolǵanda da burynǵy syılastyǵyńyzǵa syzat túsirmeı qoımaıdy. Óıtkeni aqsha qolǵa tıgenshe «al endi myna kúni qaıtara qoıamyn, tek asyǵys kerek bolyp turǵany ǵoı» dep ózińizshe syrt kózge senimdilik tanytyp, «syrbazsyǵanyńyzben», merzimdi kúni qaryzdy qaıtara almasańyz, qadirińiz kete bastaıdy. Endi ne isteý kerek? Ásili, mundaıda eń tıimdisi – eshkimnen qaryz almaýǵa umtylý. Ol úshin belgili bir somada artyq aqsha qory bolýy qajet. Alaıda kúndelikti ómirde kórip júrgenimizdeı, mundaı qaýipsizdikti ekiniń birinde bar dep aıta almaımyz. Degenmen sarapshylardyń paıymdaýynsha, qazaqstandyqtardyń shamamen 47 paıyzynyń keleshegin ınvestısıalaýǵa múmkindigi bar kórinedi.

Qymbat kólikten góri qor naryǵy senimdi bolar ma edi?!
Aıtalyq, qazir qazaqstandyqtardyń 45 paıyzynda astynda kólik bar. Olardyń 25 paıyzynyń kólikteriniń shamamen quny 15 myń AQSH dollary bolady. Al endi kólikti osynsha mólsherdegi qarjyǵa alý qısyndy ma?! Tipti solardyń qaısybiri nesıege alynǵan kólikter ekenin eskersek, sol kólikke jumsalǵan qarjynyń bos shyǵyn ekenin baǵamdaısyń. Mysaly, sol temir-tersekke jumsaǵan qyrýar qarjyny qundy qaǵazǵa salatyn bolsa, ol adam óziniń keleshek ómirin saqtandyrǵan bolar edi. Mundaı qymbat kóliktiń kúndelikti janar-jaǵarmaıy, aqaýy tabylsa jóndetý qyzmeti – qyp-qyzyl shyǵyn. Árıne, kólik alý árkimniń óziniń qyzyǵýshylyǵy.Tek quny 15-20 myń AQSH dollary turatyn kólikti nesıege alyp jatatyndardy kórgende, «osynsha táýekelshildikti qor naryǵynda nege kórsetpeımiz?!» degen oıǵa qaldyq. 
Mysaly, biz árige barmaı-aq nesıege kólik rásimdeıtin eldegi úsh banktiń paıyzdaryn eseptep kórelikshi. Onda mynadaı sandar túziledi:

Mine, kólikti nesıege rásimdeý arqyly jylyna kóligi bar Qazaqstan halqynyń 12 paıyzy osyndaı shyǵynǵa túsedi eken. 

Al endi 20 myń dollar qarjymyz bolsa, qor naryǵynan bir jylda qansha paıda taba alamyz?

Maral Tórtenova, ekonomıs-sarapshy maman: 

– Qazir bilesizder, halyqtyq İRO baǵdarlamasynyń kúshine enip turǵan tusy. Biraz kompanıalar qarapaıym aksıalaryn qor naryǵyna shyǵaryp jatyr. Olardyń baǵasy 800 teńge men 1770 teńgeniń aralyǵynda. Endi eseptep kórseńiz, qandaıda bir qolynda 3 mln teńgesi bar azamat qor naryǵyna better bolsa, ol sol 3 mln teńgege baǵasy 800 teńge turatyn qarapaıym aksıa satyp alyp, onymen qor naryǵynda oınar edi. Árıne, bul naryqta aksıa satyp alýǵa ózindik shekteýler bar. Biraq birtindep tabys tabýǵa bolar edi ǵoı. Mysaly, ótken aıda 500 teńge bolǵan jaı aksıalar qazir 800 teńgege ósti. Sonda ótken aıda 500 teńgege aksıa satyp alǵan ár aksıoner qazir onyń ústinen 300 teńge paıda kórip otyr degen sóz. Qor naryǵynda oınaý úshin mindetti túrde 3 mln teńge bolýy qajet emes. Qolyńyzda 300 myń teńge bolsa da qor naryǵyna qatysa alasyz. Ókinishtisi, bizdegi qaýymnyń basym bóligi bırjaǵa aqsha salyp, odan aı saıyn paıda taýyp, sol paıdadan túsken túsimniń paıyzyn ǵana alyp otyrýdy bile bermeıdi. Tipti qor naryǵyna qalaı qatysýdy, shotty qalaı ashýdy, ótinishti qalaı berýdi, onyń tabaldyryǵyn qalaı attaýdy bilmeıtin qaýymnyń qarasy kóp. Mundaı jaǵdaıda biz eshqashan qor naryǵy degen salany jetildire almaımyz. Negizinde bizdiń halqymyz bırjada qalaı oınaý kerektigine sholý jasap, ózinshe saýattana tússe tabystary eselener edi. Biraq muny kópshiligimiz ańǵarmaımyz.

Qorytyndy esep: 

Ras, biz bul arada jappaı kóligi bar, qolynda qarjysy bar adamdy qor naryǵyna barýǵa úgitteýden aýlaqpyz. Sol arqyly qor naryǵyna nasıhat jasaǵymyz kelip te otyrǵan joq. Baıqasańyzdar, biz maqalamyzda qarapaıym turǵyndarǵa arnalǵan aksıalary satylyp jatqan birde-bir kompanıanyń atyn atap, túsin tústemedik. Bul jerde biz qor naryǵynda únemi paıda ǵana kóre almaıtyndyǵymyzdy, bul naryqtyń da ózindik +/- formýlasy bar ekenin qulaqqaǵys jasaǵymyz keledi.

Degenmen qaryz qapıtalyna belsheden batýdan góri, ózdigimen tabys kapıtalynyń formýlasyn jasaı bilý úshin de mundaı qadamdarǵa barýǵa talpynys jasaý kerek tárizdi...

Avtory: Qarlyǵash Zaryqqanqyzy