Tolqyn Orynbaıqyzy  Tleýlıeva —  Qyzylorda oblysy, Qarmaqshy aýdanynda dúnıege kelgen. J.Elebekov atyndaǵy estrada jáne sırk kolejinde «qýyrshaq teatry ártisi» mamandyǵy boıynsha S.Maqulbekov sheberhanasynan bilim alyp shyǵady. 2005 jyldan beri Almaty Memlekettik Qýyrshaq teatrynda qyzmet etip keledi. Balalarǵa arnalǵan qoıylymdarda  «Atameken» - Ana, «Qyzyl telpek» - Ana, «Orys halyq ertegileri» - qoıan, «Kishkentaı baqanyń oqıǵalary» - Fılýnochka, «Aladdınniń sıqyrly shamy» - Ana, «Suǵanaq eshki» - Áje, «Kóńildi qonjyqtar» - Top, «Aıaz ata jazǵy demalysta» - Svet syndy kishkentaı búldirshinderdiń súıikti keıipkerine aınalǵan  aktrısa,  «Ana júregi» - Ana, «Saǵynysh shóbi» - Beıbarystyń anasy, «Ana – Jer Ana» - Tolǵanaı beınelerimen kópshilikke jaqsy tanys. Talantty teatr aktrısasymen suhbattasýdyń sáti túsken edi.

– Tolqyn hanym, qaıyrly kún! «Qýyrshaq teatrynyń ártisi» bolýdy armandamaıdy, kóbisi. Siz bul óner salasyna qaı joldan burylyp keldińiz jáne búginde mamandyǵyńyz qandaı jaýapkershilikti júkteıdi?

– Iá, durys aıtasyz. "Kishkentaıymnan ánshi, ártis bolamyn" dep armandadym. Oqý bitirgen soń, tańdaýyma eki jyl boıy ata-anam qarsy bolyp, muǵalimdik oqýǵa túsirdi. Qujattarymdy oqý ornynan ózim alyp shyǵyp kettim. Ákem qataldaý kisi boldy, degenmen, armanyma tusaý salmaı, batasyn berip Almatyǵa shyǵaryp saldy. Oqýǵa tapsyrarda keshirek kelgenmin, kóp mamandyqtar qabyldap qoıǵan. J.Elebekov atyndaǵy estrada jáne sırk kolejinde «Qýyrshaq teatr ártisi» mamandaryn daıyndaıtyn kýrs áli talapkerlerdi qabyldap jatqanyn aıtty. Ol kezde rasymen qýyrshaq mamandyǵyn jete túsine qoımadym. Qyzyǵýshylyq paıda bolyp, armanyma jeter joldaǵy alǵashqy baspaldaqty basyp kórýge bel baıladym. Solaı, stýdent atandym. Birinshi kýrsty bitirgennen keıin meni sóz sóıleý janry ártisi mamandyǵyna shaqyrdy. "Til baılyǵyń, daýysyń jaqsy eken" dep usynys jasady.  Sonda bir jyl sabaq bergen ustazym S.Maqulbekov mamandyqtaryń bolashaq jeıtin nandaryń. "Nandaryńdy aıaqqa taptatpańdar" dep úıretkeni esime túsip, bizdiń mamandyǵymyzǵa til tıgizbeńiz dep aýyspaı qalǵanmyn.     

– Qýyrshaq teatry ártisi bolýdyń ereksheligin, artyqshylyǵyn aıtyńyzshy?  

– Qýyrshaq óneri birden baýrap alady. Qıyndyǵyna tózip, janyn salǵan adam ǵana munda qala alady. Balalyq, tazalyq boıyńnan arylmaıdy. Sebebi, balalar ótirikti birden sezedi. Qartaımaısyń (kúldi). Dramalyq shyǵarmalardy da, basqasyn da oınaı alasyń. Al, drama teatr ártisteri bizdiń qýyrshaqpen jumys jasap kete almaıdy. Sondyqtan, kásibı bilim, tipti tájirbıe jaǵynan kóp teatrlardan joǵary deńgeıdemiz dep oılaımyn.  

– Januıańyzda jalpy ónerge nemese qýyrshaq teatry ónerine yntasy bar balalaryńyz bar ma?        

– Týystarymnan da, balalarymnan da óner salasynda júrgender joq. Jubaıym da negizi qýyrshaq teatr ártisi mamandyǵyn bitirgen. Biraq, qazir bul salada jumys jasamaıdy. Úsh balam bar. Olar da óz joldaryn basqa saladan tańdady. Men ózim bolashaq mamandyǵymdy júrek qalaýymmen tańdaǵannan keıin, balalarymnyń da maqsattaryna da eshqandaı kedergi bolǵym kelmeıdi. Qazir ózderi tańdaǵan mamandyqtary boıynsha joǵarǵy oqý oryndarynda bilim alyp jatyr.

– Jaqsy, endi teatrdaǵy shyǵarmashylyǵyńyzǵa oıyssaq. Qýyrshaq teatrynyń jańa kezeńi bastalǵany jaıly jıi aıtylady. Eresekterge arnalǵan spektáklder, festıválder, júldeler... Qanatyn keńge jaıǵan teatrdaǵy Ana beınesi degende kóz aldymyzǵa sizdiń sulbańyz elesteıdi. Rólderińiz jaıly áńgime qozǵaıyqshy?

– Árıne, osy kezge deıin tek shırmanyń artynda júrdik. İshki jan-dúnıemizdegi saırap turǵan oı, sezim bárin qýyrshaqtarǵa salyp, ózimiz kórinbeýge úırengenbiz. Teatrda jumys jasaǵan on bes jyl ýaqytymda aldyńǵy planǵa shyǵyp óner kórsetpegenmin. Osyndaı múmkindikter syılap, barynsha ósýimizge jaǵdaı jasaǵan basshylyqqa alǵysymyz sheksiz. Bul – tek qýyrshaq teatryna kórsetilgen qamqorlyq emes, qazaq ónerine jasalǵan janashyrlyq dep bilemin. Meniń akterlik qabiletimdi shyńdap, basqa qyrymnan ashqan «Ana júregi» spektakli boldy. Rejıser A.Zaısev maǵan Ana rólin usynǵanda, alǵashynda qorqynysh basym boldy. Tipti, qarsy bolyp, bas tarttym. "Basqa ártisterge bergen jón" dep eseptedim. Biraq, rejıser meniń ishki potensıalymdy kórgen soń shyǵar, senim bildirdi. Birazǵa deıin dramalyq róldiń tereńine boılaı almadym. Sahnadan jylap ketip qalǵan sátterim de boldy. Ózimdi-ózim qaırap, rólge basqasha kózqaraspen qaraı bastadym. Dál sol ýaqyttarda meniń de ulym on bes jastaǵy jasóspirim edi. Osynyń bárin oı-elegimnen ótkizip, izdeniske tústim. Sonda ǵana ról maǵan ózi ashyla bastady. Qýyrshaqtardy ǵana oınatyp úırengen artıser úshin dramaǵa birden enip ketý ońaı dúnıe emes. Ol – zańdy. Drama teatr ártisin qýyrshaq teatryna ákelse, ol úshin de ońaıǵa soqpaıtyny anyq. Ulym spektáklge kelip, alǵash kórgeninde «Anashym, keshirińiz meni»,- degeninde men eriksiz jylap jibergenmin.  

– Qýyrshaq teatry sońǵy eki jylda eresekterge arnalǵan qoıylymdardy jıi sahnalap júr. Jalpy, úlkenderge spektákl qoıatyn teatrlar kóp. Sizder, basty mısıalaryńyzdy atqarýda, balalarǵa arnalǵan qoıylymdar sahnalaýda qandaı jumystar atqaryp jatyrsyzdar?

– Jalpy, qýyrshaq teatry óz mısıasyn umytqan emes. Repertýarymyzdyń basym kópshiligin balalarǵa arnalǵan qoıylymdar quraıdy. Bizdiń maqsatymyz – bolashaq drama teatrynyń kórermenderin daıyndaý. Bul turǵydan, balalarǵa emosıalyq áser syılap, tanym-túsinikterin keńeıtý maqsatynda spektáklder sahnalap kelemiz. Tipti, eresekterge arnalǵan qoıylymdarda da biz qýyrshaqtardy oınata otyryp sahnaǵa shyǵamyz. Balalarǵa arnalǵan jańa premeralar da az emes. Kishkentaı búldirshinderimizdi erekshe qýantyp júrgen «Batyldar ýaqyty», «Saǵynysh shóbi», «Baýyrsaq» syndy spektáklderimiz júrip jatyr. Al, burynnan kele jatqan «Arystannyń úreıin qalaı emdeımiz?», «Kashtanka» qoıylymdarynyń oryny bir tóbe, olardyń turaqty kórermenderi bar. Qýyrshaq óneriniń jan-jaqtylyǵyn kórsetý maqsatynda jumystar jasap jatyrmyz.

– Kóp teatr artıseri armandaıtyn bilikti rejıserlermen jumys jasadyńyzdar. A.Zaısev, A.Salban, D.Jumabaeva. Qaı rejısermen jumys erekshe esińizde saqtaldy?

–Iá, D.Jumabaeva rejıserligimen sahnalanǵan Sh.Aıtmatovtyń «Ana – Jer Ana» spektakli de meni ana beınesinde kópshilikke tanystyrdy. Tolǵanaı beınesinde úsh ananyń birin somdadym. Biraq, qoıylymǵa ený qıyn bolǵan joq. Sebebi, «Ana júregi» maǵan birshama tájirıbe boldy. Ekeýi de – taǵdyrly analar. Sahnadaǵy seriktestermen jumys qýyrshaq teatrynyń ártisteri úshin óte mańyzdy. Sebebi, keıde bir qýyrshaqty birneshe adam júrgizip otyramyz. Bir-birimizdi seziný, birdeı qımyldaý ol bizde qalyptasqan. Sol jaǵynan alǵanda qandaı qoıylymda bolmasyn, akterlik ansámbldiń tolyqtaı atmosfera túze bilýi bizge qıyndyq týdyra qoıǵan joq. D.Jumabaevamen jasalǵan jumys erekshe áser etti. Osy qoıylymmen biraz kásibı mamandardyń joǵary baǵasyn alyp kele jatyrmyz.  

– Muǵalim bolýdan bas tartyp, óner jolyna keldińiz. Búginde tájirbıeli teatr aktrısasysyz. Qazir, ustaz bolyp, shákirt tárbıeleýge qalaı qaraısyz? Bolashaq qýyrshaq teatrynyń artıserine dáris berý týraly usynys tússe?

– Múmkin, ol da bolatyn shyǵar. Ózińniń bilgenińdi, tájirbıeńdi bólisken durys. Burynyraqta at tonymdy ala qashqanym kishkentaı boldym, ol kezde muǵalim bolýǵa daıyn emes edim. Qazir ózimniń kózqarasym, ómirlik tájirıbem qalyptasty. Sondyqtan, usynys tússe bas tartpaıtyn edim. 

– Astanamyzda, oblysta birneshe qýyrshaq teatry jumys jasap jatyr. Qazaq qýyrshaq teatrlarynyń bolashaǵyn qalaı elestetesiz?

– Iá, qazir birneshe qýyrshaq teatry ujymy jasap jatyr. Bolashaǵy áli de bıik sıaqty. Áli de ósemiz dep oılaımyn. Qazirdiń ózinde burynǵy kózqarastar men stereotıpter ózgerip kele jatyr. Tek Almaty qalasynyń kórermenderine ǵana emes, jalpy elimizdiń ár oblysyna baryp spektáklderdi sahnalaý oıymyzda bar. Sol arqyly qýyrshaq ónerine qatysty kózqarastardy qalyptastyrǵymyz keledi.  

– Búginde,  qýyrshaq teatry óziniń «balalarǵa ǵana arnalǵan teatr emes» ekendigin dáleldedi. Otandyq ǵana emes, sheteldik teatr festıválderinen óziniń baǵasyn alyp jatyr. Teatr jaıynda erekshe esińizde saqtalǵan pikirdi aıtyńyzshy?

– Eń alǵash dramalyq qoıylymmen Aqtóbe qalasyna festıválge bardyq.  Qorqynysh pen úreı basym boldy. Qalaı qabyldaıdy, qalaı oınap shyǵamyz degen oı boldy. «Ana – Jer Ana» qoıylymyn orys kórermenderine kórsettik. Spektalden jylap shyǵyp, sahnanyń artyna kelgen orys kórermenderinen: «Qazaq tilinde oınasańyzdar da, bizge túsinikti boldy» degen pikirlerin estý biz úshin erekshe jaǵdaı boldy. Odan keıin, bıylǵy jyly aqpan aıynda drama teatrlary festıvalinde óner kórsetýge Chelábınsk qalasyna bardyq. Bizdiń aldymyzda Iran memleketiniń spektaklin óte qatty talqylaýdan ótkizip, synı pikirler aıtyldy. Kelesi shyǵatyn biz bolǵandyqtan, qorqynysh ta kóbirek boldy. Biraq, bizdiń talqylaýda bir de bir ret synı kózqaras aıtylmady. Tipti, qazylar alqasy «ilespe aýdarma júrgizip otyrǵan qulaqqapty (naýshnık) sheship tastap spektákl kórdik. Qýyrshaq júrgizýdiń mundaı sheberligi bizdi qatty tańdandyrdy»,- dep pikir aıtty. Erekshe este saqtalǵan Reseıdegi osy saparymyz boldy.

– Teatrdaǵy birinshi býyn S.Abýeva, G.Ilásova, E.Júnisova syndy men óner qaıratkerleri bolsa, ekinshi býynda B.Qaıýov, B.Momynjanov, M.Táýekelova, A.Táýekelov, A.Jaqypbaev, Q.Ismagýlova syndy qýyrshaq sheberleri izin jalǵastyryp kele jatyrsyzdar. Úshinshi býyn jaıly sóz qozǵaıyqshy. Olardyń izdenisi talpynysy qaı deńgeıde? Bolashaqtarynan qanshalyqty úmit kútesizder?

– Teatr jastary óte bilimdi ári izdenisi mol. Erekshe izdenimpaz dep Araılym Baıyrbekovany aıtar edim. Osyndaı qarqynmen júrse, áli de baǵyndyratyn bıikteri alda dep oılaımyn. Odan ózge talantty jastar óte kóp. Maqsat Kamalov, Shohan Qulnazarov, Damıra Isa, Rýslan Abý syndy jastarymyz bar. Olar barda qýyrshaq teatrynyń bolashaǵyna alańdamaýǵa negiz bar. Mamandyqtaryna mahabbatpen qaraıtyn jastarymyz kóp bolsyn dep tileımin.

Suhbattasqańyzǵa úlken rahmet!

Áńgimelesken: Beıbit Álkeeva