Prezıdent Q.Toqaev jetinshi shaqyrylymdaǵy parlamenttiń 1-shi sesıasynda táýelsizdiktiń 30 jyldyǵynda jańa reformalar júrgiziletinin aıtyp, birneshe bastama kóterdi. Aıtalyq, saılaý búlletenderine "barlyǵyna qarsy" baǵany paıda bolýy kerektigin aıtyp, májiliske ótýdiń shekti mejesin 7-den 5%-ǵa deıin tómendetý qajet dep sanaıtynyn jetkizdi. Qamshy tilshisi saıasattanýshylarǵa «atalǵan bastamalar saılaýshylar tańdaýyna, partıalardyń májiliske ótý múmkindigine qanshalyqty áser etedi», ári «bul ózgerister nelikten jýyrda ótken saılaýǵa deıin kóterilip, qabyldanbady» degen saýaldardy qoıyp kórdi.

"DAT" opozısıalyq basylymynyń jetekshisi, jýrnalıs Ermurat Bapı: Toqaevtyń saılaý búlletenderine "barlyǵyna qarsymyn" grafasyn engizýdi usynyp jatqany kesh.

"Qarsymyn" grafasyn engizýdi endi usynyp jatqany kesh. Qazaqta sóz barǵoı: “Jaý ketkennen keıin qylyshyńdy boqqa shap” degen. Endi biz munyń engizilip, júzege asýy úshin taǵy da 5 jyl kútpeımiz. Qoǵamdyq saıası jaǵdaıdy narazylyq qozǵalysynyń qazirgi dınamıkasyna qarap otyryp, halyq 5 jylǵa shydap otyra almaıdy. Nazarbaevtyń bıligine taǵy da 5 jyl kóndigip otyratyn ýaqyt joq. Sondyqtan parlament saılaýy mólshermen ári ketse kelesi jyly bolady, al osy jyldyń kúzinde merziminen buryn prezıdent saılaý bolyp qalýy múmkin.

"5 paıyz degen ánsheıin aldamshy dúnıe"

Munda eń basty másele saıası partıalardyń májiliske ótý shegin 5 paıyzǵa deıin tómendetý emes, eń bastysy sol parlamenttiń saılaýǵa túsetin partıalardy tirkeý. Eger opozısıalyq, táýelsiz partıalardy tirkemeıtin bolsa 5 nemese 1 paıyz bolama odan qandaı jaqsylyq, opa tabamyz?! Sondyqtan munda másele Toqaev myrzanyń ol partıalardyń parlamentke ótý kvotasyn 5 paıyz emes, tirkeletin partıalardyń daýys, qoldaý jınaýyn 20 myńnan 1000-ǵa nemese quryp ketkende 5 myńǵa túsirse jáne opozısıalyq partıalardy tirkeýdiń tártibin, neshe túrli qıturqy áreketterin rettese, onda onyń usynysyn qoldaýǵa bolar edi. Al endi 5 paıyz degen ánsheıin aldamshy dúnıe. Sebebi tirkelmegen partıa saılaýǵa bara almaıdy. Barsa sol baıaǵy 5 partıa barady. Odan eshqandaı da paıda joq.

Májilis depýtaty, saıasattanýshy Erlan Saırov: Usynystar elimizdegi saıası prosesterdi reforma jasaýǵa, sonymen birge pikirler plúralızmin damytýǵa naqty qadam

– Qazaqstannyń saıası júıesi evolúsıalyq túrde birte-birte damýda, ózgerister bolýda. Sondyqtan prezıdent Toqaevtyń bul bastamalary kesh kóterilip jatqan joq. 7 paıyzdan 5 paıyzǵa túsirý progresıvti qadam. Iaǵnı, kelesi saılaýlarda tek qana bir emes birneshe partıalardyń ótýi yqtımal. Bul bizdiń elimizdegi saıası prosesterdi reforma jasaýǵa, sonymen birge pikirler plúralızmin damytýǵa naqty qadam. Onyń eshqandaı keshtigi joq.

"Barlyǵyna qarsymyn" grafasyn engizý arqyly partıalardyń ózara básekelestigin arttyramyz"

Dúnıejúzinde "absenteızm" degen qubylys bar. Ol saılaýshylardyń saılaý kezinde sanaly túrde daýys berýge qatyspaýy. Bul Qazaqstanǵa ǵana emes dúnıejúzine tán. Qazirgi tańda Eýropada damyǵan elderde saılaýshylar saılaýǵa beı-jaı qaraıtyn bolyp júr. Al bizdiń elimizde saıası reforma bolyp jatqandyqtan partıalar qoǵamnyń ózine degen qatynasyn sezinip otyrýy kerek. Meniń oıymsha mundaı grafany engizý partıalardyń ózara básekelestigin arttyrady, partıalardyń halyq únine kóbirek qulaq asýyna alyp keledi. Bul – naqty ári durys qadam.

Saıasattanýshy Dos Kóshim: Prezıdenttiń saıası partıalardy májiliske ótkizý shegin 5 paıyzǵa deıin tómendetýdi usynǵanyn qoldaımyn

Bul másele 20 jyldan beri kóterilip kele jatyr. Óz basym muny Toqaevtyń usynysy dep oılamaımyn. Ol saıası toptyń, saıası adamdardyń usynysy. Biraq prezıdenttiń saıası partıalardy májiliske ótkizý shegin 5 paıyzǵa deıin tómendetýdi usynǵanyn qoldaımyn. Taǵy da 3 paıyzǵa túsirse odan da kóp qoldaıtyn edim. Óz basym osy baǵyttyń durys ekendigin ár ýaqytta moıyndaımyn.

"Halyqta tańdaý quqyǵy bolýy kerek"

Saılaýǵa deıin bul usynystardyń aıtylmaýy – olar ózderiniń adamdaryn ótkizýi qajet boldy. Sondyqtan men oǵan tańqalmaımyn. Meniń oıymsha eger de barlyǵy qarsy bolatyn bolsa, onda múldem NurOtan ne basqa partıalar ótpeı qalatyn edi. Saılaý bitkennen keıin usynys jasaǵany bir jaǵynan yńǵaısyzdaý, biraq sol usynystardy jasaǵanyna qýanyshtymyn. Onyń aldynda usynbaǵanyn jaqsy túsinemin. Sebebi NurOtan áli de bılikti ustap otyrýy kerek.

Kezinde "qarsylyq" máselesin men de kóterdim. Qazir prezıdenttiń saılaý búlletenderine "barlyǵyna qarsymyn" grafasyn engizýdi usynǵanyna qýanyshtymyn. Sebebi halyqta tańdaý quqyǵy bolýy kerek. Tańdaý quqyǵynyń bireýi "bárine qarsymyn" degen bolýy qajet. Árıne ol zańda bolýǵa tıis. Mundaǵy másele sol zańǵa kirgen ýaqytta ne bolady degen?! Iá, ony engizetin shyǵar, odan keıin ne bolady?! Eger de "bárine qarsymyn" degen daýys kóp bolsa, 51 paıyzdan joǵary bolsa, onda saılaý qaıtadan ótkizile me? Jańadan saıası partıalar bolýy kerek pe? Tek basyn bastap aıtty, biraq men ári qaraı "bárine qarsy" degen daýys berilgen ýaqytta zańda qandaı múdde bolýy kerek degen nárseni túsingen joqpyn.

Májilis depýtaty, saıasattanýshy Aıdos Sarym: Májiliske ótý shegi – 7 paıyz degen óte bıik meje

Prezıdentimizdiń atalǵan bastamalardy usynǵany óte oryndy. Kópten beri aıtylyp ta kele jatyr, sol máseleniń jalǵasy dep oılaımyn. Saıası partıalardyń májiliske ótý shegi –  7 paıyz degen óte bıik meje. Biraq onyń aıasynda 7 paıyz almasa da 5-6 paıyz aldy degenniń ózi de Qazaqstan halqyna shaqqanda az kúsh emes. Olardyń saıasattan tys qalýy, máslıhatqa, májiliske óte almaýy kóptegen narazy toptardy qalyptastyrady. Osyǵan jol bermeýdiń joly – olardyń resmı bılikke kelýin, resmı ókiletti organdarǵa saılanýyn qamtamasyz etý. Árıne munyń bári biraz zańdardy ózgertýdi talap etedi.

Sondaı-aq májilis depýtaty saılaý búlletenderine qatysty prezıdenttiń usynysyn qoldaıtynyn aıtty.

– Aqyldy bıliktiń basty sharýasy búgingi halyqtyń ne dep jatqany emes, jalpy úlken trendttermen úlken qoǵamnyń ishindegi qozǵalysty, irkilisti sezip, solarǵa jaýap berý. Endi baıqadyq. Máselen osy jyly saılaýda 300 myńdaı adam búlletenderdi syzyp "narazymyz" degen belgi qaldyrǵan. Bylaı qarasaq, paıyzdyq turǵydan asa kóp te emes shyǵar, 2-3 paıyzdyń aınalasy. Biraq bul da kúsh, halyqtyń narazylyǵynyń bir túri. "Meniń partıam joq" degen sóz ǵoı. Iaǵnı, ol úshin qandaı partıa? Onyń bári bir partıanyń ókili emes shyǵar. Búginde "Halyqtyń únine qulaq asatyn úkimet" degen konsepsıa bar. Sonyń aıasynda jasalyp jatqan dúnıe. Ár partıa ózinikin báribir alady. Onyń óziniń aýdıtorıasy bar. Olaı bolatyn bolsa, jańadan paıda bolatyn kúshter olar ózin alańnan emes, zańnan izdeýge tıis.