Keńes Odaǵynyń shekpeninen shyqqan elderde sol baıaǵysha 5 baldyq júıeniń búgingi tańǵa deıin iske asyp, bilim sapasyn ólsheýmen qosa, belgili bir dárejede tár­tipte ustaý, baqylaý, tipti jazalaý retinde de qoldanylyp kelgeni de aıan. Bul týraly "Qamshy" portaly Aıqyn-aqpartqa silteme jasaı otyryp habarlaıdy.

 Elimizdegi qarym-qabiletteri ártúrli 2,6 mıllıon oqýshynyń nebary «5 baldyq júıemen» («1» jáne «2» qoıylmaıdy desek te bolady) baǵalanyp kelýi de – bilim berý isindegi túıtkildi problemalardyń biri. Osyndaı sýbektıvti baǵalaýlarǵa etimiz úırenip, oǵan oqýshylarymyzdyń da beıimdelip alǵany baıqalady. Máselen, oqýshy bir taqyryptan «bestik» baǵa alǵan soń «ázirge baǵam bar» degen túsinikpen kelesi taqy­ryp­ty oqymaı-aq sabaqqa keletin jaǵ­daı­-ǵa jetip otyrmyz. Saldary sol, jekelegen taqyryptan alǵan «bestik» baǵalaryna qa­raı, balanyń jyldyǵyna «5» qoıyp jata­myz. Osy kezde suraq týyndaıdy: «Balanyń alǵan bilimine shynaıy «bestik» qoıyldy ma? Bul az desek, qolymyzǵa qyzyl sıasy bar qalamsap alyp, oqýshylardyń jazǵan ju­mystaryn qyzyl ala qylyp túzetýler ja­saý, ony alyp kelip synypta qurby­la­rynyń aldynda kórsetý qalypty jaǵdaıǵa aınalǵandaı. Bul – bizdiń pedagogıkalyq qu­zyrlylyǵymyzdy kórsetpeıdi, tıisinshe baǵalaýdaǵy olqylyqtarymyzdyń aıǵaǵy. Osydan kelip oqýshy men ustaz, ata-ana men ustaz arasynda túsinbeýshilik týyndap ja­tady. 
Bilim berý isindegi baǵalaýdyń shynaıy bolmaýyna baılanysty nemese sebebin anyqtamaı sýbektıvti túrde nashar baǵa qoıý saldarynan oqýshylarymyzdyń sýı­sıdke barýy da ishinara oryn alyp otyr. Tipti jaqsy oqıtyn oqýshy belgili bir se­bep­pen sabaqqa daıyndalmaı kelse, onyń baıybyna barmaı «ekilik» qoıyp jibere­miz. Taǵy bir kóńil aýdararlyq jaıt, baǵa­nyń balaǵa emes, balanyń jumysyna ne­mese oryndaǵan tapsyrmasyna qoıylýy. Bul uǵym da birqatar muǵalimderdiń baǵa­laýǵa kózqarasyn ózgertýi tıis. 
Qazirgi kezde qoldanylyp otyrǵan ba­ǵalaýdyń negizinen, kórsetkishke baǵyt­talǵany anyq. Oqýshy qandaı jolmen bolsa da «5» nemese aralyq testileýden jo­ǵary bal alýǵa tyrysady. Bul taqy­ryp­tyń mazmunyna tereń úńilý emes, tıisinshe formaldi túrde joǵary kórsetkishke um­­tylý ǵana.
Keńes Odaǵynyń aıasynda bolyp kelgen kóptegen el de osy baǵalaý júıesine óz­ge­rister engizýge talpynǵany anyq. Mysa­ly, Belorýs Respýblıkasynda 2003 jyl­dyń ózinde bilimdi baǵalaýdyń on baldyq júıesi engizildi. Ondaǵy jańa baǵalaý jú­ıesinde oqý qyzmetiniń bes deńgeıi anyq­talǵan. Oqýshylardyń nátıjesi osy bes deń­geı boıynsha baǵalanady. Sondyqtan da elimizdiń bilim berý isindegi baǵalaý jú­ıesine basqasha qaraý – búgingi kúnniń basty talaby.
Elimizde de Bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda Táýelsiz syrtqy baǵalaý elementterin qamtıtyn lısenzıalaý, at­tes­tattaý, akredıtteý, reıtıń, ulttyq bir­yńǵaı testileý, memlekettik aralyq ba­qylaý, talapkerlerdi keshendi testileý t.b. ulttyq bilim berý sapasyn baǵalaý júıesin qurýǵa qadamdar jasalýda. 
Baıqap otyrsaq, sheteldik tájirıbede balalardyń ózin-ózi baǵalaýyna aıryqsha mán beredi. Al bizdiń júıemizde baǵalaýdyń birjaqty, tek muǵalim tarapynan qolda­ny­lyp kelgeni anyq. Buǵan qosa muǵalimder baǵalaýdy sabaqtan keıingi «belgi qoıý» sha­rasy retinde qarastyryp keldi. Sheteldik mamandardyń osy modýlge qatysty zert­teý­lerindegi máseleniń eń bastysy baǵa­laýdy yntalandyrý tetigi nemese pedago­gı­kalyq tásil retinde qarastyrýy jańasha kózqaras qalyptastyryp otyr.
Osy jerde muǵalimderdiń biliktili­gin arttyryp otyrǵan deńgeılik kýrstar aıasyndaǵy «baǵalaý» uǵymynyń qalyp­tastyrýshy jáne jıyntyq retinde eki ma­ǵynada túsindiriletini de kóńilge qonymdy. Sebebi, biz buǵan deıin baǵalaýdy osylaı bólip qarastyrmaǵan edik. Taǵy bir másele, qalyptastyrýshy baǵalaýdyń sabaqtyń eń alǵashqy mınýttarynan bastap-aq júrip otyratyn pedagogıkalyq tásil ekenin uǵy­nýlary osy taqyryptyń maqsatynyń oryn­dalǵany dep baǵalaýǵa bolady. Muǵa­lim óz qyzmetindegi nátıjeli jetistikter men kemshilikterge baǵa berip, tásilderin tolyqtyryp, túzetýler jasap, jeke bala­lar­men jumys joldaryn tabýǵa tyrysa­dy. Óz kezeginde oqýshy da berilgen taqy­rypty qaı deńgeıde ıgerip, meńgergenin uǵynady. Egerde bilim deńgeıin tekserip otyrmasa, onda oqýshy da óz bilimin jan-jaqty jáne tıisti túrde baǵalaı almaıdy. Bala da baǵa alǵannan keıin óziniń bilim ordasyndaǵy, úıdegi jumystaryn artty­rý­ǵa, jaqsy daǵdylaryn damytýǵa, sonymen qosa kemshilikterin joıýǵa múmkindik ala­-dy. Óziniń aty aıtyp turǵandaı, qalyp­tas­tyrýshy baǵalaý oqýshylardy udaıy bilim alýǵa qyzyqtyryp, yntalandyryp, qush­tar­lyqtaryn arttyryp otyrýdyń tıimdi de ozyq quraly retinde qarastyrylady. 
Oqýshylarǵa baqylaý jasaý nemese olardyń oryndap kelgen úı tapsyrmala­ryn tekserý kóptegen aqparat beredi. Keı jaǵdaılarda utymdy tańdalǵan ashyq ne­mese aýyzsha suraqtardyń da mańyzdyly­-ǵy kóp. Osy tusta mán beretin bir nárse, ba­lalardyń saýaldarǵa bergen jaýaptary baqylanýy kerektigi. 
Baǵalaý júıesiniń tendensıasyn ba­ǵamdaı kele eń áýeli baǵalaý men belgi qoıýd­yń arajigin ajyratyp kórelik. Belgi qoıý – bul baǵalaýdyń sandyq kórinisi. «Úsh­tik», «tórttik», «bestik» munyń bári belgi qoıý. Al baǵa qoıýdyń jóni basqa jáne ártúrli bolyp keledi. Eń aldymen aýyzsha baǵalaýdy alaıyq. Bul – keń taraǵan for­matıvti baǵalaýdyń túri. Qoldaý, kóńil bólý. Mysaly, bir oqýshynyń jaýabyna jyly shyraı tanytyp, madaqtaý jasasaq, bul da baǵalaýǵa jatady. Siz ony nazardan tys qaldyrmaı belgili bir jaǵdaıda kóńil bóldińiz. Túzetýler jasaý nemese taldaý. Balany áńgimege tarta otyryp, ótken sa­baq­pen salystyrǵandaǵy jetistigin atap ótesiz, degenmen bul nátıjege «qalaı?» ne­mese «nelikten?» jetkenine kóńilin aýdara bilseńiz jáne budan bylaıǵy onyń nátıjesi joǵary bolý úshin ne isteý qa­jet­tigine de toqtalyp, taldaý jasaý tipti jaqsy baǵalaý bolyp tabylady. Bir qyzyǵy, ba­la­lar ózderin ózgelermen, ıaǵnı synyptas­ta­ry­men, aǵasy nemese dosymen, qatar synyp­tyń oqýshylarymen salystyra baǵala­ǵan­dy jaqsy kóretini aıan. Degenmen, baǵa­laý shynaıy bolýy úshin muǵalimderdiń ta­bys krıterıılerin durys qura bilýleri mańyzdy bolyp tabylady. Nátıjesinde, oqýshylar­men birlese otyryp jasalǵan baǵalaý krı­terııleri olardyń taqyrypty tolyq meń­gerýlerine jaǵdaı týdyryp, sy­ńarjaqty baǵalaýdan arylyp, oqýshy­lar­dyń ózderin, bir-birlerin baǵalaýlaryna múmkindik tý­ǵyzatynyn osy modýldi ótý ba­rysynda tyńdaýshylar túsine aldy.Formatıvti baǵalaýdyń formaldi jáne formaldi emes túrlerin de qoldanýǵa bolady.
Osy tusta úsh aılyq deńgeılik kýrs­tan ótip jatqan tyńdaýshylarǵa taratyl­-ǵan resýrstardaǵy formatıvti baǵalaýdyń 12 túri men Maık Gershon ázirlegen qalyp­tastyrýshy baǵalaýdyń 72 túri de oqýshy­larǵa qoldaý jasaýdyń qýatty quraly bo­lyp otyr. Muǵalimderge baǵalaýǵa qatysty jańasha kózqarasta maǵlumat bergende qa­zaq qoǵamyndaǵy baǵalaýǵa qatysty maqal-mátelderin mysalǵa keltirýdiń artyqshy­lyǵy joq. Máselen, «Ustazdy shákirtiniń qoly jetken kórsetkishimen baǵalaý ádil, basqanyń bári jalǵan», «Qonaq az otyryp, kóp synaıdy», «Adamnyń adamshylyǵy jaqsy ustazdan», «Óz baǵańdy kóterý úshin bireýdiń baǵasyn túsirip keregi joq», «Ózi uly adam ózge uly adamdy baǵalaı almaı tura almaıdy», «Syn shyn bolsyn, shyn syn bolsyn» t.b.
Qoryta aıtar bolsaq, baǵalaý oqý­shy­larǵa nashar baǵa qoıyp «jazalaý» emes, tıisinshe olardyń óz deńgeılerine saı bilim alýlaryna barynsha qoldaý kórsetý, tap­syrmany oryndaý barysynda jibergen kemshilikteri bolsa, keri baılanys usyna otyryp, ony ózderiniń túzetýlerine jaǵ­-daı týdyrý, júrekterine jol taýyp oqýǵa yntalandyrý, syrtqy rettelýden ózindik rettelýge jeteleý, shyǵarmashylyqtaryna nazar aýdaryp, tıisti orta qura bilý, ref­leksıa jasaı bilýge daǵdylandyrý, taqy­rypqa nemese tapsyrmaǵa saı krıterııler quryp, alǵan bilimderin obektıvti túrde baǵalaý – muǵalimderdiń kásibı mindeti.

Baqtybek QAǴAZOV, Bilim berý júıesiniń basshy jáne ǵylymı-pedagogıkalyq  qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyratyn  respýblıkalyq ınstıtýtynyń treneri