Handyqtyń merekesi – halyqtyń berekesi
Jambyl jerinde, Taraz tórinde  Qazaq handyǵynyń  550 jyldyǵyna arnalǵan is-sharalar úlken tabyspen ótti
Elimiz óz Táýelsizdigin alǵaly beri qýatty memleket retinde qalyptasyp, álemniń aldyńǵy qatarly elderiniń sapyna ený jolynda talaı belesterdi baǵyndyrdy. Tamyry tereńge boılaǵan tól tarıhymyzdyń jańa betteri ashyldy. San qıly zamandy bastan keshirgen halqymyz óziniń eldigin joǵaltqan joq. Ózgeniń aldynda tize búkpeı, namys­ty qoldan bermegen qazaq halqy shynaıy erliktiń baı shejiresin jazyp qaldyrdy.
Mine, kóne Taraz tórinde keńinen toılanyp jatqan Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq merekesiniń maqsaty – sol tól tarıhymyzdy tereńinen tanyp, arystan júrek handary bar, jolbarystaı erleri bar, terezesi ózge jurtpen teń bolǵan Qazaq halqynyń mádenıeti men saltyn, batyr babalarymyzdyń erlik isterin óskeleń urpaqtyń sanasyna sińirý bolǵany anyq. El ómirine erekshe serpilis bergen bul dúbirli toı irgetasyn Jánibek pen Kereı qalaǵan qazaq handarynyń el basqarýdaǵy eren eńbegi men tulǵasyn ashyp, Elbasymyz ben memleketimizdiń búgingi saıa­satyn, elimizdiń qol jetkizgen jetistikterin pash etti.

Ult tarıhy ulyqtalǵan kún
Keshe Elbasy Nursultan Nazarbaev jumys saparymen Jambyl oblysynda boldy
Kúrdeli jóndeýden ótken áýejaı
El Táýelsizdiginiń altyn dińgegi ulttyq tarıhymyzda jatyr. Al ulttyq tarıhymyz – halqymyzdyń máńgilik boıtumary! Jalpy, Qazaq handyǵynyń mereıtoıyna baılanys­ty oblysta jyl boıy kóptegen is-sharalar atqaryldy. Ǵylymı konferensıalar, aksıalar, tarıhı sabaqtar sıaqty 500-den asa is-shara ótip, toı qarsańynda 8 avtordyń kitaptary basyp shyǵaryldy. Elimizdiń 14 oblys-qalasy kómekke kelip, kóne qalanyń toı ótetin jerlerin abattandyrý, jańartý, kórkeıtý jumystaryn júrgizýdi mindetterine alyp, shahar tipten qulpyryp shyǵa keldi. Mine, tarıhymyzdyń altyn dińgegi – Taraz qalasy mereıtoıǵa osyndaı berekeli birligimen, tıanaqty tirligimen, elden erek ásem kórkimen jetip otyr.
Al Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev óńirge saparyn «Áýlıe ata» halyqaralyq áýejaıynyń jolaýshylarǵa arnalǵan jańa termınalyna barýdan bastady. «Áýlıe ata» áýejaıy kesheni kúrdeli jóndeýden ótip, jolaýshylarǵa jańa keıipte qyzmet etip jatqanyna az ǵana ýaqyt ótti. Áýejaı kesheni aerovokzaldy, aerodromdy, avıasıalyq-tehnıkalyq bazany qamtıdy. Sondaı-aq, onda ushýdy radıo quraldary kómegimen jáne jaryqpen qamtamasyz etýge arnalǵan qurylǵylar, túrli tehnıkalar jáne basqa da jabdyqtar bar.
08-10-02Jastarymyzdyń tarıhı sanasyn jańǵyrtty
Osydan keıin Elbasy Taraz qala­syndaǵy «Qazaq handyǵy» monýmentiniń ashylý saltanatyna qatysty.
El tarıhynyń óshpes taby qalǵan, ejelgi ordamyzdyń shańyraǵy kóterilgen kóne Taraz jerinde Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna arnalǵan erekshe monýment boı kóterdi. «Qazaq handyǵy» monýmentiniń bıiktigi 30 metrdi quraıdy. Aýmaǵy 3,5 gektardy alyp jatqan bul keshenniń eń erekshe arhıtektýralyq sheshimi, árıne, Qazaq handyǵynyń negizin qalaǵan Kereı men Jánibek handardyń taqta otyrǵan sátiniń beınelenýi boldy. Bul kúni monýment mańyna elýge jýyq kıiz úı tigilip, sahna, altybaqan, sporttyq alańdar, taıqazandar jáne basqa da nysandar ornatylyp, óz aldyna ádemi etnoaýyl oryn tepti.
– Ótken tarıhymyzdy zerttep, málimet jınaý úshin táýelsizdik jyldarynda álemniń túkpir-túkpirine ekspedısıalar uıymdastyryldy. Bizdiń tarıhymyz bastaýyn saq, ǵun, túrkilerden alyp, Kereı men Jánibek handardyń Shý alabyna kóship, Qazaq handyǵynyń týyn kóterýimen jalǵasady. Biz bul merekeni tarıhymyzdyń tereń ekendigin búkil álemge tanytý úshin, óskeleń urpaq­qa jetkizý úshin ótkizip otyrmyz. Mere­kege oraı Taraz qalasynyń da kelbeti jańardy. Buǵan Qazaqstannyń barlyq oblysy atsalysty, sol úshin olarǵa alǵys bildiremiz. Osynyń bári – urpaqtyń ata-babalar amanatyna adaldyǵynyń, Uly Dala tarıhyna taǵzymynyń nyshany. 17 elden kelgen qonaqtarǵa alǵys aıtamyn, – dep Elbasy Nursultan Nazarbaev jınalǵan qaýymǵa aq tilegin joldady.
«Jaqsy sóz – jarym yrys» degen, ásirese, Elbasy óńirdiń damý úrdisin joǵary baǵalap, maqtap jatsa, osy eldiń, osy jerdiń mereıi, yrysy emes pe? Elbasynyń: «Jambyl oblysy jaqsy damyp keledi. Bıyl 170 myń sharshy metr baspana salyndy. Jyl basynan 7 mektep, 3 balabaqsha, aýrýhana paıdalanýǵa berildi. Indýstrıalandyrýdyń birinshi besjyldyǵy aıasynda 33 nysan iske qosyldy, ekinshi ónerkásiptik besjyldyqta 27 nysandy iske qosyp, 6myń jumys ornyn ashý qarastyrylǵan. Taraz qalasynyń irgesinen halyqaralyq kólik dálizi ótip jatyr. Bul kúre joldyń oblys ortalyǵynyń tynys-tirshiligine tyń serpin beretini anyq. Aldaǵy ýaqytta Jambyl oblysy talaı bıik belesterge qol jetkizetinine senimim mol. Jambyl oblysy – meniń eń jaqsy kóretin óńirim. Tarıh týraly sóz bola qalsa, kóne Tarazdy aıtpaı ketý múmkin emes. Óńirde talantty jastar ósip keledi. Kóp sharýalar isteldi», dep aǵynan jarylýy Jambyl jurtynyń tóbesin kókke jetkizgeni anyq.
Elbasy, sondaı-aq, biz kez kelgen merekeni halyqqa kóbirek ıgilik jasaý úshin paıdalanamyz. Álemde turaqsyzdyq, qaqtyǵystar men soǵystar bolyp jatyr, al bizdiń elde bári tatý ári ózara syılastyq negizinde ómir súrýde. Qazaqstandy álemniń ózge elderi biledi, qurmetteıdi. Elimiz qaqtyǵystardy sheshý isinde araǵaıyndyq jasap, Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń sezin ótkizip keledi. Osynyń bárine halqymyzdyń birligi arqasynda qol jetkizdik, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysynyń bul sózderi eldiń yntymaǵy, birligi men tirligine berilgen oń baǵa ekeni sózsiz.
08-10-03
Mádenı mura – el tarıhyn túgendeıdi
Budan keıin Elbasy Nursultan Nazarbaev «Kóne» Taraz» tarıhı-mádenı ortalyǵynda bolyp, osyndaǵy arheologıalyq saıabaqta atqarylǵan jumystarmen tanysty.
Árbir memlekettiń órkenıettiligin onyń mádenı muraǵa degen kózqarasyna qaraı tanyp-baǵamdaýǵa bolady. Qazaq eliniń tarıhy kóneden kele jatqan qundy muralarǵa toly. Tarıhqa kóz júgirtsek, ortaǵasyrlyq Taraz qalasy Qazaqstan tarıhyndaǵy eń iri saıası, mádenı, saýda, ákimshilik ortalyǵy bolǵan. Osynaý áýlıeli ólkede ejelgi dáýirlerden, orta ǵasyrlardan, keıingi tarıhymyzdan jetken uzyn-sany 1000-nan asyp jyǵylatyn tarıhı-mádenı muralar bar. Sáýlet óneriniń ortaǵasyrlyq injý-marjany Aısha bıbi, Qarahan, Dáýitbek keseneleri, kıeli Tekturmas, Aqyrtas saraı kesheni, Qalı Júnistiń «Shyǵys monshasy» sekildi baǵa jetpes jádigerler Taraz qalasyna erekshe kórik berip, jyldan-jylǵa týrıserdiń qyzyǵýshylyǵyn arttyryp keledi.
Qazaq halqynyń ǵasyrdan-ǵasyrǵa asyrǵan osynaý qundy eskertkishteri men tarıhı muraǵattary qazaq ultynyń ǵana emes, álem mádenıetine úles qosýshy jádigerler ekeni anyq. Sonyń dálelindeı, qazaq halqynyń irgeli tarıhı eskertkishteri halyqaralyq deńgeıde tanylyp keledi. Áýlıe ata óńirindegi bul keshenderdiń birazy IýNESKO-nyń Búkilálemdik mádenıet murasy tizimine engeni olardyń tek Qazaqstan nemese Ortalyq Azıa aımaǵy ǵana úshin emes, búkil álemdik qoǵamdastyq úshin mańyzy zor mádenı-tarıhı nysan ekenin dáleldep tur.
Mine, osydan keıin Taraz qalasynda arnaıy tarıhı-mádenı ortalyq pen arheologıalyq saıabaqtyń ashylý kerektigi talassyz zańdylyq edi. Ótkenimizge izet, búgingi urpaqqa zor maqtanysh bolǵan bul «Kóne Taraz» tarıhı-mádenı ortalyǵy men saıabaq – dúbirli toıdyń basty syılyǵy boldy. Kóne shahardyń, shejireli ólkeniń tarıhynan syr shertetin bul saıabaqtyń quramyna ashyq aspan asty murajaıy, «Dostyq úıi», sholý munarasy men «Myńbulaq» skveri kiredi. Nysannyń jalpy aýmaǵy 9,4 gektardy quraıdy. Jyl basynda Úkimet qorynan 2,9 mıllıard teńge bólinip, bul qarjylar «Qazaq handyǵy» monýmenti, «Kóne Taraz» tarıhı-mádenı ortalyǵy, Dostyq úıi sekildi qurylystarǵa jáne oblystyq drama teatryn kúrdeli jóndeýge jumsaldy.
Kóne qala ornynda qazba jumystaryn júrgizip jatqan arheologtar kóptegen jádigerlerdi topyraq astynan arshyp aldy. Jaqynda ǵana áıeldiń áshekeı buıymdary salynǵan qumyra men basqa da baǵaly zattar tapty. «QazArheologıa» ǵylymı ortalyǵynyń qyzmetkerleri orta ǵasyrdaǵy qaladan kúni búginge deıin qoldanysta bolǵan oıý-órnekter men dáıekti derekter tabylyp jatqanyn aıtady. Bul tabylǵan jádigerlerden kóshpendilerdiń qoltańbasyn taıǵa tańba basqandaı anyqtaýǵa bolady.
Kóneden jetken bul jádigerler shynynda el tarıhyn túgendeýde, tolyqtyrýda, keıbir kúmándi tustardy tereńirek zertteýge, anyǵyraq bilýge úlken septigin tıgizýde. Taǵy bir aıtary, bul is tek tarıhymyzdy tereńdetip qana qoımaı, Tarazda týrızm tútininiń túzý ushýyna, keń qanat jaıýyna tikeleı áser etpek. Osydan keıin Taraz týrızminiń jańa bir kezeńi, jańa bir dáýiri bastalǵaly tur dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Sondyqtan, muny EKSPO-2017 halyqaralyq kórmesine daıyndyq desek te bolady. Endi kóne Taraz qalasynyń ornyn týrısik ortalyqqa, týrızmniń «Mekkesine» aınaldyrý mindeti tur. Shynynda Elbasy aıtqandaı, «Batys Eýropa – Batys Qytaı» avtodálizi qala irgesinen ótedi. Demek, týrıserdiń aǵylyp kelýine qolaıly jaǵdaı bar. Iaǵnı, endigi mindet – túrli dáýirlerdegi Uly Jibek jolynyń bir pushpaǵy – Tarazdyń bet-beınesin mádenı qabattardy arshý arqyly jarqyrata kórsetip, onyń bar bolmysyn halyqqa qaýyshtyrý.
Ónimge suranys – ilgerileýge bas­tar jol. Elbasy bul kúni «Araı­stroı­market-2003» JSHS-niń alúmını radıator shyǵaratyn zaý­ytynda boldy. Memleket basshysy zaýytty aralap kórip, alúmını radıator shyǵarý jónindegi ınvestısıalyq jobanyń júzege asyrylý barysymen tanysty. Sondaı-aq, Qazaqstan Prezıdentine oblystyń Indýstrıalandyrý kartasynyń iske asyrylýy týraly da baıandaldy.
Nursultan Nazarbaev zaýyttyń eńbek ujymymen áńgimelesip, olar óndiretin ónimge suranys bar ekenin aıtty. Kásiporyn negizinen alúmınıden eýropalyq sapadaǵy alúmınılik jáne bımetaldyq, ózge de pishindegi radıatorlar jasaýmen aınalysady. Eldiń ishki naryǵymen qosa, kórshi elder de bul ónimniń negizgi tutynýshysy bolyp sanalady. Zaýyttyń jobalyq qýaty jylyna 250 myń dana ónim shyǵarýǵa laıyqtalǵan.
08-10-06Birligi bar eldiń bosaǵasy berik
Qazaq halqynyń tereńnen tamyr tartatyn baı tarıhy bar. Myńdaǵan jyldar boıy Qazaqstan alýan túrli órkenıetterdiń damý joly toǵysqan meken boldy. Munda halyqtardyń uly kóshteriniń izi jatyr. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereıtoıy – halqymyzdyń tarıhı túp-tamyryn eske túsirýdiń ıgi ónegesi ekeni anyq. Mine, osy oraıda Uly Jibek jolyn qaıta jańǵyrtý maqsatymen Qytaıdyń Sıan qalasynan shyqqan kerýen bir jyldan astam ýaqyt jol júrip, qyrkúıek aıynyń sońynda Jambyl oblysynyń jerine aıaq basqan-dy. Mine, qazaq-qytaı dostyǵyn pash etip, eki eldiń yntymaqtastyǵyn arttyrýdy maqsat etken bul kerýen dál toı kúni Taraz qalasynyń qaqpasynan enip, Tuńǵysh Prezıdent saıabaǵy qasynan ótti. Quddy bir baıaǵy zamanǵa tap bolǵandaı kúı keship, mań-mań basqan túıeler kerýeni kóne zamandy eske túsirgeni anyq. Osylaısha, baǵaly júk artqan 136 túıe, 8 atarba jáne 100-den astam qaraýyly bar bul kerýen babalarymyzdyń júrgen jolyn jańǵyrtyp, saparlaryn kóne qalada túıindedi.
Bul kerýenniń basty maqsattarynyń biri – Áýlıe ata jerinen Shaı úıin ashý. Qytaıdyń Shensı provınsıasy álemge áıgili «Fýcha» emdik shaıynyń ota­ny bolyp sanalady. Qytaıdan shyǵyp, qazaq jerine aıaq basqan kerýenge osynaý emdik shaı molynan artylypty. Shynynda, tirshiligi qym-qýyt Qytaıdan bizdiń úırenerimiz, alarymyz kóp. Sondyqtan, qazaq pen qytaı qala­la­ry­nyń baýyrlastyǵy iskerlikke jol ashyp, berekege bastaıdy degen senim mol.
Bul kúni qalanyń birneshe jerlerinde tarıhı toıdyń merekelik is-sharalary keńinen toılanyp jatty. Tuńǵysh Prezıdent saıabaǵyndaǵy «Qazaq álemi» tarıhı-etnografıalyq baǵdarlamasy boıynsha Qazaqstan bıleýshileri ordalarynyń tarıhı kompozısıasy tigilip, balalardyń etnografıalyq alańqaıy ashylady. Teatrlandyrylǵan qoıylymdar jáne sándik-qoldanbaly óner buıymdarynyń kórmesi ótti. Buǵan qosa, keshende ártúrli tanymdy oıyn-saýyq is-sharalary ótkizilip, áıelderdiń el ómirindegi bet-beınesi túrli sýretter men qolóner sheberleriniń qolynan shyqqan túrli týyndylar arqyly beınelenip, qonaqtardyń nazaryna usynyldy. Sondaı-aq, «Qazaq álemi» tarıhı-etnografıalyq kesheni, «Jádiger» jyljymaly murajaı ekspozısıasy, ulttyq qoldanbaly óner buıymdarynyń kórme-jármeńkesi, «Altyn saqa» – ulttyq oıyndar saıysy, kıiz buıymdar qoıylǵan balalar alańqaıy, qazaqtardyń ǵuryptyq jyrlaryn nasıhattaıtyn «Fólklor jáne ómir» is-sharalary halqymyzdyń salt-dástúrlerin jańǵyrtyp, biregeıligi men ózgesheligin dáleldedi.
Al «Tarıh dońǵalaǵy» alańqaıynda kóshpeli sırk baǵdarlamasy, «Kók kúıme» alańqaıynda «Saqtardan qazaqtarǵa deıin» – «Arlan» kıim úlgisi teatrynyń tarıhı qoıylymy, «Dýlyǵa» alańqaıynda «Er qarýy – bes qarý» – kóshpendilerdiń qarý-jaraqtarymen tanystyrý jáne «Kıiz kúmbezder» – qazaq kıiz úıiniń tarıhy, syry, maǵynasy, túrleri týraly ınteraktıvti-tanymdyq baǵdarlamalary ultymyzdyń ómirin, erligin zerdeledi.
«Aq shatyr» sahna alańynda «Máńgilik saryn» – Memlekettik akademıalyq sımfonıalyq orkestriniń baǵdarlamasy men «Berkinip sadaq asynǵan» – qazaqtyń batyrlyq jyrlaryndaǵy epıkalyq tolǵaýlardan konsert jáne qazaqtyń mýzykalyq aspaptary, túrkitildes halyqtar mýzykasy, dástúrli ánshilik mektebiniń ánderi, qazaqtyń jyr-termeleri, basqa da birqatar merekelik is-sharalar toıǵa qatysýshy qaýymnyń kóńilin kóterip, armanyn asqaqtatty.
Qazaq handyǵynyń torqaly toıy barysynda Almaty qalasynyń, Almaty, Ońtústik Qazaqstan jáne Qyzylorda, Qaraǵandy oblystarynyń ónerpazdary da aıanyp qalmady. Jambyl oblysynyń barlyq aýdandarynyń ónerpazdary da merekelik tartýlaryn jasap, án-kúıden shashý shashty.
Jambyl – ejelden ulttyq birlikti sanada saqtaǵan, tatýlyqtyń ordasy bolǵan óńir. Taraz tórinde ótip jatqan bul dúbirli toı el tarıhyn túgendeı túsip, búgingi urpaqtyń babalardan qalǵan muralardy qasterleý, qadirleý jáne ulaǵatty ósıetteri men isterin jalǵastyrýǵa shaqyratyny anyq. Endeshe, halyq ıgiligi úshin jasalyp jatqan oń tirlikterdiń qarqyny esh tolas­tamaıdy, jalǵasyn taba beredi. «Birligi bar eldiń bosaǵasy berik», dep Elbasymyz aıtqandaı, birlik pen yntymaqtyń almaıtyn qamaly, shyqpaıtyn shyńy, aspaıtyn asýy joq. Eldiń ekonomıkalyq máselelerinde kúrmeýi mol qıyndyqtar áli de jetkilikti, onyń ústine álemdik daǵdarys, kórshi elderdegi túrli aýmaly-tókpeli jaǵdaılar kúsheıip turǵanda – memleketimizdiń tarıhqa den qoıýy rýhy myqty halyq, ult ekenimizdi sezdiredi.
Shynynda, Taraz qalasynyń 2000 jyldyq toıynda qasıetti Áýlıe ata jerine alys-jaqyn shetelderden qonaqtar kelip, halyqtyń rýhy kóterilip qalǵany áli este. Endeshe, Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy halqymyzdyń ónegeli ómiri men erligin zerdelep, barsha qazaqstandyqtardyń, barlyq ulttardyń ortaq merekesine aınaldy dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Toı toıǵa ulassyn, aǵaıyn!