Keıingi kezderi álem saıasatyn túsiný qıynǵa soǵýda. Aqparattyq aıqas qarqyndy túrde júrip jatyr. Bir jaqty pikirdi kesip aıtý múmkin emes. Eki jaqty aıqas barysynda saıasatkerlerdiń bedeline nuqsan keltiretin san túrli daqpyrttar da taraýda. Bul týraly «Qamshy» portaly habarlaıdy.

            Áńgimeniń álqıssasy mynada jatyr. Batystyń BAQ ókilderine sensek, Bashar ál-Asad – teran, Pýtın – óz basyna jeke patsha, qanisher qolbasshy bolyp shyqty.  Ekinshileri, Obamany – qanysher, batysty – jaǵympaz etýde. Bunyń anyq jaýabyn tarıh beredi. Al, biz tarıh baǵasyn berip qoıǵan, álemniń eń qanisher qolbasshylary týraly aqparatty nazarlaryńyzǵa usynyp kórmekshimiz:

            1.Sın Shı Hýan

            Qolbasshy bolǵan dáýiri: b.z.b. 247-210 jj.

            Sın Shı Hýan b.z.b. 221 jyly Qytaıdy biriktirip Sın denastıasynyń alǵashqy ımperatory bolǵan. Ol zamanynyń ǵalymdaryn arnaıy tapsyrys arqyly óltirip otyrǵan. Óziniń túsinigimen qaıshy shyqqan adamdardyń barlǵynyń aldynan kútkeni ólim bolǵan.

            Shı Hýannyń kezinde «Uly Qytaı qorǵany» salyna bastaǵan. Jáne de mýmıa áskerlerdiń qory jasalǵan. Bul áskerdiń qaı jerde jerlengenin eshkim bilmesi úshin, onda jumys istegen barlyq qyzmetkerlerdi mert qylǵan. Bul týraly málemetti Gonkong ýnıversıtetiniń ustazy Sún Chjoý málimdegen.

            2.Gaı Iýlıı Sezar Avgýst Germanık (Kalıgýla)

            Qolbasshy bolǵan dáýiri: b.z. 37-41 jj.

            Tarıh betinde Kalıgýla degen esimmen qalǵan. Ol óziniń barlyq saıası qarsylastaryn qyryp salǵan. Sonymen qatar olardyń jazalaý rásimin ata-analarynyń kózinshe ótkizgen. Óziniń qaryndastarymen jynystyq qatynasqa túsken, olardy basqa erketerge satyp otyrǵan. Quldaryn zorlap, artynsha jan túrshigerlik jolmen óltirip otyrǵan.

            Aqyr sońynda Sezardy kelisim jasasqan bir top saıasatkerler qanjarmen 30 ret soqqy jasap óltirgen.

            3.Atılla (Edil patsha)

            Qolbasshy bolǵan dáýiri: b.z. 434-453 jj.

            Óziniń aǵasyn óltirgen soń, Atılla Ǵun ımperıasynyń patshasy bolǵan. Osyǵan oraı ol Rım ımperıasynyń eń qaýipti qarsylasyna aınalǵan. Qazirgi Germanıa, Reseı, Ýkraına terıtorıalaryn baǵyndyryp otyrǵan. Soǵys ýaqytynda asqan qanisherlikpen tanylyp otyrǵan.

            4.Ý Szetán

            Qolbasshy bolǵan dáýiri: 690 -705 jj.

            Qanisher qolbasshylar tizimindegi alǵashqy áıel. Ol 14 jastaǵy kúńnen Qytaı patshaıymynyń laýazymyna deıin ósken. Ol óziniń jolyndaǵy barlyq qarsylastaryn aıaýsyz óltirip otyrǵan. Keıbiri óziniń otbasy músheleri bolǵan degen de derekter bar.

            Ol qatygezdigimen qatar óte aqyldy qolbasshy bolǵan deıdi tarıhshylar.

            5. Shyńǵys han

            Qolbasshy bolǵan dáýiri: 1206-1227 jj.

            Shyńǵys hannyń 9 jasynda onyń ákesin ýlap óltiredi. Bala kúninde kedeılik pen ashtyqta er jetken onyń jaýgershilik kezinde qarapaıym halyqty asqan qatygezdikpen qyrǵany belgili. Óz erkimegen berilmegen qamaldardy jermen-jeksen etip otyrǵan.

            6. Tomas Torkvemada

Qolbasshy bolǵan dáýiri: 1483-1498 jj. (Uly ınkvızıtor)

            Ispanı korli Ferdınand pen korolevasy Izabellany evreılerdi qýǵyndaýǵa usynys bildiredi. Tarıhshylardyń paıymdaýynsha ol 2000-ǵa jýyq adamdy órtep jibergen.

            Taǵy bir erekshe zertteýge súıensek, Tarkvemadanyń ózi de evreı otbasynan bolǵan.

            7. Vlad III, Valahıa knázi Vlad (Drakýla nemese Vlad Sepesh)

              Qolbasshy bolǵan dáýiri: 1448; 1456-1462; 1476 jj.

Óziniń barlyq qarsylastaryn qonaqqa shaqyryp, túgeldeı qyryp tastaǵan. Patsha bolǵan ýaqytynda asa qatań jolmen Valnhıa knázdiginde tártip ornatqysy kelgen.

            8. Ivan Groznyı

Qolbasshy bolǵan dáýiri: Máskeýdiń uly knázi — 1533-1547 j.; Búkil Rýs knázi — 1547-1584 jj.

Ivan Groznyı jary qaıtys bolǵannan keıin asqan qatygez adamǵa aınalǵan. Onyń dáleli óziniń eki qabat qyzyn taıaqqa jyǵýy, jáne ulyn uryp óltirýi.

            Nazarlaryńyzǵa HH ǵasyrǵa deıingi bolǵan qanisher qolbasshylar týraly aqparattyrdy usynyp otyrmyz. Aldaǵy ýaqytta HH ǵasyrdyń qatygez basshylary haqynda aqparat jarıalaıtyn bolamyz.

Aıan Meırash