Oıyl aýdany – biryńǵaı mal sharýashylyqty óńir. Eginshilikti bylaı qoıǵanda, aýlalarynda kókónis ósirgeni bolmasa, munda baǵbandyqpen aınalysatyndar da sırek. Oıyldyń orystary baý-baqsha daqyldaryn azdy-kópti ósiretinin biletinbiz. Biraq, tap osyndaı kólemde ónim alǵany jadymyzda joq. Ekpetal aýylynyń turǵyny Rasýl Erseıitovtiń ózine qajetti kókónis, qaýyn-qarbyz daıyndap, qulpynaı ósirip, satyp, nesibesin aıyryp otyrǵanyn estigende boıymyzdy baǵbandyqty aýyl balasynyń qalaı ıgergenin kórýge degen qyzyǵýshylyq bılegeni ras.
Ekpetal shaǵyn ǵana aýyl, ári ketkende qyryq shaqty úı bar. Aýdandaǵy basqa aýyldarǵa qa­raǵanda sýǵa jaqyndaý bol­ǵan­dyqtan ba, kósheleri de jasyl je­lektileý. Aýdan ákimi Mavr Abdýllın de baǵban jigitpen baı­lanysqa shyǵyp, bizdiń baraty­nymyzdy habarlap qoıǵan eken. Ádeıi izdep kele jatqan Ra­sýl inimiz qaqpanyń aldynan qar­sy aldy. Shaǵyn ǵana shıferli úı­diń aýlasy da onsha keń emes, on shaqty sotyq shamasynda bolar dep shamaladyq. Sol aýlada baqsha ónimderiniń túr-túrin otyrǵyzǵany kórinip tur. Biz kelgende baý-baqsha ónim­deriniń jıyn-terimi aıaqtala kel­gen eken. Ár jerde soraıyp sabaqtary ǵana qalypty. Tek qazan aıyna deıin ónim beretin qulpynaı kóshetteriniń ónimderi japyraq astynan ár jerden qyzaryp kórinedi.
– Buryn Aqtóbe qalasynda turdym. Eýrojóndeýmen aınalys­tym. Densaýlyǵyma baılanysty qurylystan qol úzýge týra keldi. Joldasym Jazıra oqý bitirgen soń jas maman retinde aýylǵa kóship keldik, qazir mektepte muǵalim bolyp eńbek etedi. Bastapqyda páter jaldap turdyq. Keıin osy shaǵyndaý úıdi satyp aldyq. 2009 jyldan beri aýlamyzda baý-baqsha ónimderiniń 16 túrin egemiz. «Oqý oıdan artyq emes» deıdi babalarymyz. Men baǵbandyq týraly kóp kitaptardy oqydym, ınternettegi aqparattardy qarastyrdym. Bala kezimizde kórgenderim de kádege asty. Sońǵy kezderi elimizde tamshylatyp sýarý ádisi engizilýde. Men de úıimniń aýlasyndaǵy aıadaı jerge ekken baý-baqshamdy osy ádispen sýarýdy oılastyrdym. Ol úshin sýarý quraldaryn qoldan jasaýǵa týra keldi. Sońǵy úsh jyldan beri tájirıbe túrinde jeke úıimniń aýlasyndaǵy 3 sotyq jerge qulpynaı ósirip júrmin. Nátıjesi jaman emes 2014 jyly aýlama ekken qulpynaıdan 550 kıloǵa jýyq ónim aldym. Bıyl aýa raıy bir ysyp, bir sýyp, qubylmaly boldy, sonyń ózinde 250 kılodaı ónim aldyq, – deıdi ol.
Baǵban jigit qulpynaı ósi­rýmen úsh jyldan beri aınalysa­dy eken. Rasýldyń aıtýynsha, qul­pynaıǵa asa bir erekshe kútim­niń qajeti joq. Tek tuqym­dy jaqsy tańdaı bilý, túbin jıi-jıi qopsytý qajet. Bul – yl­ǵaldy súıetin ósimdik bolǵan­dyq­tan ýaqy­tynda sýaryp, aram­shóp­terden qorǵaý qajet. Tamshylatyp sýraý ádisimen qulpynaı ósirý tıimdi, aqqan sý dalaǵa ketpeı, árbir qorshalǵan qulpynaı kóshetiniń boıyna ǵana tamady.
Ol óz kásibin keńeıtý úshin «Aqtóbe startap» bıznes-jobalar baıqaýyna eki ret qatysypty. Alǵashynda onyń aýylǵa jyly­jaı salyp, jergilikti ónim óndi­rý jaıyndaǵy jobasyna qyzy­ǵýshylyq bolǵanymen, biraq, grantqa qol jetkize almapty. 2014 jyly sol qulpynaı ósiretin aýmaqty keńeıtip, odan alynatyn ónim mólsheri týraly tolyqqandy joba ázirlep, baıqaýǵa usynǵan eken, oblystyq kásipkerler pala­tasynyń qoldaýymen «Aq­tó­be startap» baıqaýynda úzdik tanylyp, nátıjesinde 2,5 mıllıon teńgeniń sertıfıkatyna ıe bolǵan. «Aqtóbe startap» baıqaýynyń jeńimpazy Rasýl Erseıitovke qarjylaı qoldaýmen qatar, jergilikti jerde qulpynaı plantasıasyn keńeıtý úshin aýyl mańynan jer telimi bólingen. «Aqtóbe startap» baıqaýy arqyly jeńip alǵan 2,5 mıllıon teńgeniń belgili bir bóligi qolǵa tıisimen ózine berilgen alqapty qorshap tastapty. Jer qatqansha qulpynaı óskinderin jańa alqapqa otyrǵyzýdy qolǵa almaq.
– Aýlama egilgen qulpynaıdyń jas kóshetteriniń ózi jylyna bir­neshe ret ónim berip júr. Jaqsy kú­timmen qaralǵan qulpynaı sortyna baılanysty qazan aıynda da ónim berýi tıis, «Oıyl qulpynaıy» degen ataýmen bir kılo qulpynaıdy 1000 teńgege baǵalap, aýdan, aýyl bazarlaryna shyǵardyq, –deıdi baǵban jigit.
Rasýl tek qulpynaı ósirýdi ǵana mise tutpaıdy. Qazir onyń je­ke úıiniń aýlasynda shamamen 30 túp alma aǵashy ósip tur. Ol osy­­dan bes jyl buryn oblysqa Pol­shadan ákelinetin alma aǵash­tarynyń jas kóshetterin satyp alyp, olardy jergilikti alma aǵa­shy­men býdandastyrǵanyn aıtady.
– Kezinde Oıylda alma ósirý­diń táýir tájirıbesi de bolǵan. Keıin kútimsizdikten alma baǵynyń baǵy taıdy. Osy isti jandandyrsam degen nıet bar. Internet materıaldarynan ańǵarǵanymdaı, ósimdik ósirýde, onyń ishinde alma aǵashyn kútip-baptaýda Polshanyń aýa raıy bizdiń óńirmen sáıkes keledi. Alma aǵashyn býdandas­tyrý jumysymen 2010 jyldan beri aınalysamyn. Qazir býdandastyrǵan aǵashtar 3 metrge jetti. Tamyr tartyp, tolysyp óskende alma aǵashtardyń bıiktigi 5-6 metrge boı túzeıdi. Oıylda almanyń jersindirilgen «belyı nalıv», «ranetka», qysqa saqtaýǵa arnalǵan «antonovka» túrleri ósirilgenin bilemiz. Sondyqtan bul ispen den qoıyp aınalysý kerek, – deıdi Rasýl.
Sońǵy jyldary Rasýl otba­symen birge aýyl mańyndaǵy or­man­daǵy qaıyń, úıeńki aǵash­tarynan tabıǵı shyryn daıyndap júr eken. 2014 jyly ol 2 tonna 600 lıtr tabıǵı shyryn jınapty. Qolǵa alǵan sharýany shıratyp jiberetin kásipkerge tabıǵı shyryn daıyndaýǵa anaıy ruqsat alý kerektigi qolbaılaý bolyp túrǵan kórinedi. Rasýl bolashaqta tabıǵı shyryn jınaý, ony saýda oryndaryna ótkizý jaıynda bıznes-joba ázirleýdi oılastyrýda.
«Tabıǵı shyryndy zerthanadan ótkizip, arnaıy sertıfıkat alý kerek. Patent alý máselesi de birden sheshile qoıatyn is emes. Eń bastysy, tabıǵı shyryndy kópshilikke usyný úshin taǵamtaný ınstıtýtynyń arnaıy ruqsaty kerek. Bul shyryndardy ózderi paıdalanǵan. Suranys ta bar. Qaıyń men úıeńki aǵashtarynyń shyryny densaýlyqqa paıdaly ekeni de belgili, – deıdi ol.
Byltyrǵy shyrynnyń qory áli de taýsylmapty. Baǵbandyqtan ba­ǵyn synap júrgen jigittiń ózi daı­yndaǵan qaıyń, úıeńki shy­ryn­darynan dám tattyq. Ónerká­siptik negizde daıyndalǵan shyryndardan aıyrmashylyǵy joq.
Rasýl Erseıitov jylyjaı salyp, halyqty kókónispen qam­ta­masyz etýdi de qarastyrýda, alaıda, oǵan qol qysqa, qarjy kerek. Sha­rýa ońǵa bassa bul sharýany da qolǵa alýǵa beıil. Eńbekqor jigittiń taýdaı talaby kásibiniń ıgiligin kórýge sendire túsedi.

Derekkóz: egemen Qazaqstan