Keshe Prezıdent janyndaǵy Ortalyq komýnıkasıalar qyzmetinde agrarlyq ónerkásipti jańǵyrtý jaıynda arnaıy baspasóz máslıhaty ótti. Oǵan Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asyljan Mamytbekov qatysty.
Mınıstr aldymen aýyl sharýashylyǵyna qatysty bıylǵy jyldyń qorytyndysy týraly aqparattarmen bólisti. Máse­len, mınıstrliktiń máli­metine súıensek, 2015 jyl­dyń qańtar-qyrkúıek aılarynda aýyl sharýashylyǵy ónimi­niń jalpy shyǵarylymy 1866,4 mlrd. teńgeni quraǵan, bul ótken jyldyń osy kezeńi­men salystyrǵanda 3,1 paıyz­ǵa artyq. Ósimniń artýyna negizinen, ósimdik sharýa­shy­lyǵyndaǵy ónim óndirisiniń kólemi 3,1 paıyzǵa, ettiń barlyq túriniń – 2,5 paıyzǵa, sıyr sú­ti­niń – 2,4 paıyzǵa, taýyq ju­myrtqasynyń 11,8 paıyzǵa ósýi sebepshi bolǵan.
Sharýashylyqtarda mal basynyń sany da arta túskeni baıqalady. Máselen, jylqy sany 2132,5 myńǵa jetti, bul kór­setkish ótken jylmen salys­tyrǵanda 8,1 paıyzǵa joǵary. Al iri qara mal – 6 649,8 myń bas, qoı jáne eshki 20556,3 myń bas, qus 38479,8 myń basty qu­rap, ótken jylǵyǵa qaraǵanda kóbeıgen.
Sondaı-aq, aýyl sharýa­shy­lyǵyn memlekettik qoldaý baǵdarlamasy da sátti júzege asyrylýda, deıdi mınıstr. Baǵdarlama sheńberinde fermer­lik sharýashylyqtardy sýbsıdıalaý arqyly 2015 jyly 52,7 mlrd. teńge bólingen, bul ótken jyldyń osy kezeńi­men salystyrǵanda 30 paı­yzǵa artyq. Sondaı-aq, «Qaz­Agro UBH» AQ-tyń «Sybaǵa», «Qulan», «Altyn asyq» sıaq­ty baǵ­darlamalarǵa belsene qa­tysqan fermerlik sharýa­shy­lyqtar da salanyń damýyna óz úlesterin qosýda. Aıtalyq, jyl boıy asyl tuqymdy mal basy esebinen 75 myń iri qara, 25,2 myń bas jylqy, 72 myń bas qoı satyp alynypty. Asyl tuqymdy iri qara mal basynyń sany 722 myńǵa jetti, al bul kórsetkish jalpy iri qara mal basynyń 22 paıyzyn quraıdy. Al et eksporty 2015 jyldyń 9 aıy boıynsha 9,6 myń tonnaǵa jetti.
Mınıstrlik basshysy bıyl­ǵy jyldyń egisi jaıynda da derektermen bólisti. Máselen, 2015 jyly respýblıka boıyn­sha kóktemgi egis alqaby 18,5 mln. gektardy quraǵan. 2015 jyl­dyń 5 qarashasyndaǵy jaǵ­daı boıynsha 15,3 mln. gektar alqaptan dándi daqyldar jı­na­lyp, 19959,4 myń tonna bas­tyrylǵan. Dándi daqyldar alqaptarynyń qysqarýy jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerý esebinen azyqtyq daqyldar, son­daı-aq, kúrish, júgeri, suly, qant qyzylshasy, burshaqty dán­di daqyldar alqaptary arta túsken.
Al endi agrarlyq ónerkásip kesheni sektorlarynyń barlyq kórsetkishterin taldaı kele, quzyrly organ jalpy ónim shyǵarylymynyń tómen ósimin kórsetkenin baıqapty. Bul jóninde Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi ósimdik sharýa­shy­lyǵyn sýbsıdıalaý kólemi sońǵy 5 jyl ishinde – 2,6 esege, mal sharýashylyǵy 2,1 esege ulǵaıǵan bolsa, aýyl sha­rýa­shylyǵynyń jalpy ónim kóleminiń ósimi tek 1,75 esege artqanyn mysalǵa keltirildi. Aýyl sharýashylyǵymen sýbsı­dıalanatyn 16 baǵyttyń ishinde óndiris tıimdiligine qara­mastan óndirilgen ónim men egis alqaptaryna beriletin ósim­dik sharýashylyǵyndaǵy gek­tarǵa bólinetin jáne mal sha­rýashylyǵyndaǵy ónimdilikti joǵarylatýǵa baǵyttalǵan sýb­sıdıalar tıimsiz ekendigi anyq­taldy, dedi mınıstr. Máselen, sharýashylyqtardyń usaqtyǵy óz kezeginde jalpy salanyń tıimdi óndirisine kedergi tıgi­zip otyrǵandyǵy aıtyldy. Sondaı-aq, tirkelgen 3856 fer­merlik kooperasıa elimizdiń jalpy aýylsharýashylyq qury­lym­darynyń tek 2 paıyzyn ǵana quraıtyndyǵy, sharýa­shy­lyqtardyń kóbine usaq taýar­lylyǵynan tehnologıa jáne ınvestısıa sıaqty mańyzdy faktorlar qoljetimsiz kúıi qa­lyp otyrǵandyǵy tilge tıek etildi. Osyǵan oraı, kooperasıa arqyly sharýashylyqtardy irilendirýdi yntalandyrý úshin «Aýyl sharýashylyǵy koopera­sıasy týraly» zań jobasy ázirlenip, sondaı-aq, osy jyldyń 29 qazanynda Mem­leket basshysy qol qoıǵan qoldanystaǵy fermer­ler­diń kooperasıasy týraly zań­na­malyq aktilerine ózger­tý­ler men qosymshalar engizilgen.
Osy rette atalǵan tosqaý­yl­dardy joıý jáne salanyń tıimdiligin arttyrý úshin Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi sýbsıdıalaý júıesin ózgertý týraly sheshim qabyldaǵanyn taǵy bir eske saldy. Iaǵnı, ósimdik sharýashylyǵynda JJM jáne taýarlyq-materıaldyq qun­dy­lyqtardyń baǵasyn tómen­detýge baǵyttalǵan sýbsı­dıa­lar tolyqtaı joıylyp, mal sharýashylyǵynda ónim sapasyn arttyrý jáne ónim­dilikti joǵarylatý sýbsıdıa­larynyń sany jáne ǵylym­dy qarjylandyrý kólemi azaıady. Onyń ornyna ınves­tısıalyq sýbsıdıa, syıaqy paıy­zyn sýbsıdıalaý, ósim­dik sharýashylyǵyndaǵy saq­tan­dyrý, qosymsha qun saly­ǵyn sýbsıdıalaý, ǵylymı uıymdardyń qyzmetine ketken bıznes qaýymdastyqtarynyń shyǵyndaryn sýbsıdıalaý, fıtosanıtarlyq qyzmetterdi nyǵaıtý tárizdi sýbsıdıalar engiziledi.
Baspasóz máslıhaty barysynda mınıstrge jýrnalıser tarapynan birqatar suraqtar qoıyldy. Sonyń biri qazirgi kúni áleýmettik jelilerde jyldam tarap úlgergen «jınalmaǵan astyq qar astynda qalyp jatyr» degen aqparattarǵa baılanysty mınıstrdiń pikirin bilmekshi bolǵan edi. Buǵan oraı, A.Mamytbekov feısbýkten atalmysh beınerolıkti kórgenin jáne soǵan baılanysty Sol­tústik Qazaqstan oblysy jáne Taıynsha aýdany ákimimen til­deskenin aıtty. Alaıda olar bul sharýa qojalyǵynda egin­niń tolyqtaı jınalǵanyn habar­laǵan. Mınıstr tilshilerdiń osy oqıǵaǵa shynaıy baǵasyn berý úshin atalmysh sharýa qo­jalyǵyna arnaıy pres-týr uıymdastyrýǵa da daıyn ekendigin málim etti. A.Ma­mytbekov atap kórsetkendeı, jıyn-terim ár sharýanyń óz jumysy, memleket tek oǵan qoldaý jasaı alady. Sondaı-aq, máseleni jeke sharýalardyń jumysyn jekeleı qaraýmen kótermeı, jalpy júıedegi kedergilerdi joıýmen aınalysý kerektigin alǵa tartty. Bul jerde sýbsıdıalardyń tıimdiligin arttyrý qajettigin aıtqan jón. Bul baǵytta mınıstrlik jumys istep jatqanyn jetkizdi.
«Bireýler astyqtyń 20 paıyzy qar astynda qaldy dep aıtyp jatyr, ol – múmkin emes nárse. Iá, keıbir jekelegen sharýa qojalyqtarynda qar astynda qalǵan bıdaı bar bolýy ábden múmkin. Ondaı-ondaı ár kezde de bolǵan. Eger oǵan qaraıtyn bolsaq, ondaı jaǵdaılar teh­nıka jetispeýshiliginen oryn alyp jatady. Bıyl qar erte tústi, kóktemde egin egý ju­mystary da kesh bastalǵanyn bilesizder. Sonyń kesirinen egin jınalmaı qalǵany bar. Ol negi­zinen klımattyq sebepterge baılanysty», dep atap ótti mınıstr. Sondaı-aq, mundaı jaǵdaılardyń keıbirine «qoldan jasalǵan», ıaǵnı keıbir qojalyqtardyń memlekettiń tarapynan jasalyp otyrǵan qoldaýlardy tıimdi paıdalanbaı, nemese ýaqytynda tıisti jumystardy atqarmaǵan salǵyrttyq sebepteri de bolýy múmkin deıdi mınıstr.
A.Mamytbekovtiń aıtýynsha, agrarlyq ónerkásip keshenin sýbsıdıalaýǵa engizilip jatqan ózgerister saladaǵy biraz ke­leńsizdikterdiń aldyn almaq. Iaǵnı, júıeniń tıimdiligin art­­tyrmaq. Ol úshin birqatar keshendi sharalar qolǵa alynady.
«Buryn-sońdy sýbsıdıa­laý salasyna ózgerister engi­zil­megendigin aıtyp, kóptegen talqylaýlar júrgizýge bolady. 5 jyl buryn memlekettik sýbsıdıa quny 40 mlrd. teńgeni qurasa, búginde onyń sany 177 mlrd. teńgeni qurady. Birin­shiden, bir salany ulǵaıtpas buryn, bólinetin sýbsıdıany da kóbeıtý shart. Ekinshiden, keıbir mamandar muny moıyndamaýda. Bul óte aýyrǵa túsýde, biz atalmysh sharalar durys ekendigin túsindirýimiz qajet. Qazir qoǵam men bıznes jetildi, atalmysh sýbsıdıalaý júıesi tıimdi emes, ony ózgertý qajet. Bul jańa serpin beredi», dedi mınıstr.
2014 jyldyń 1 qazanynan bastap 2015 jyldyń 1 qaza­ny­na deıin memlekettik búd­jet sýbsıdıaǵa 11,5 mlrd. teńge jumsaǵan. Eske salsaq, Qazaq­standa 2016 jyl­dyń 1 qańtarynan bastap áleýmet­tik nandy sýbsıdıalaý toqta­tylady. Osynyń saldarynan elimizde qalypty nannyń ba­ǵasy bir kılo unnyń baǵasyna deıin, ıaǵnı bir bólke 80-90 teńgege deıin ósýi múmkin.
Aýyl sharýashylyǵy mı­nıstri áleýmettik nannyń baǵa­syna baqylaýdy alyp tastaý osy saladaǵy taýar óndirýshiler arasyndaǵy básekelestiktiń artýyna áserin tıgizetinine mań­yz berip otyr. Iaǵnı, ýaqyt óte kele, baǵalar memleket tara­pynan rettelmegen kezde básekelestik órkendep, kópte­gen elderdegideı nan jáne nan-toqash ónimderiniń óndirisi bá­sekege qabiletti bızneske aınalatynyn atap ótti.
«Oǵan qosa, baǵalar bosa­tylǵan jaǵdaıda jaǵdaıy tómen sanattaǵylar úshin ataý­ly áleý­mettik kómek artty­rylatynyn aıta ketken jón. Elimizde ondaı sanat­taǵy­lardyń sany 36,5 myń adam, olardyń sany mıllıon adam bolady desek te, jylyna shamamen 2 mlrd. teńge jum­salady. Bul aıtarlyqtaı az já­ne áleýmettik turǵyda ádi­let­ti», dedi A.Mamytbekov.
«Menińshe, bul saıasatty odan ári qoldanǵan jón. Sýb­sıdıa normatıviniń kólemi tonna astyq úshin 5 myń teńge­ni qurap otyr. Bıylǵy jyl­dyń 1 qazanynan bastap ol 2,5 myń teńgege tómendedi, al 2016 jyldyń 1 qańtarynan bas­tap nólge teńesedi. Bul shara jergilikti búdjetten óndiri­letin bolady jáne tolyq naryq­tyq baǵaǵa kelesi jyly engiziledi», – dep naqtylady ASHM basshysy.
Sonymen qatar, spıker qazirgideı ákimshilik sharalarmen azyq-túliktiń baǵasyn uzaq ýaqyt ustap turýǵa bolmaıtynyn, ekonomıkalyq jaǵdaıdyń ahýalyna oraı baǵalar jibe­ril­gende, ol kenet qatty kóterilýi múm­kindigin alǵa tartty. Osy rette, bul jaǵdaı 2007 jyly oryn alǵanyn, ol kezde áleý­met­tik nannyń baǵasy 25 teńge­den 35-40 teńgege deıin kúrt óskenin mysalǵa keltirdi.
Sondaı-aq, memleket áleý­mettik nannyń baǵasyn retteýdi toqtatqan jaǵdaıda, baǵalar qatty óspeýi tıistigine de basa nazar aýdardy.
«Nan naryǵy mono­po­lıa­lanǵan óńirler bar, biraq baǵalardyń negizsiz ósýi oryn almaıdy. Monopolıaǵa qaras­ty organdar bul baǵyttaǵy ju­mysty kúsheıtip, qatań baqy­laý júrgizetin bolady», dedi A.Mamytbekov.

Derekkóz: egemen Qazaqstan