كليماتتىڭ وزگەرۋى جوقشىلىققا جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ بولماۋىنا، زاڭسىز كوشى-قونعا، ءماجبۇرلى بوسقىن اعىنىنا، الەۋمەتتىك تۇراقسىزدىققا جانە قيان-كەسكى قاقتىعىستارعا اكەلۋى مۇمكىن «قاۋىپ-قاتەردىڭ مۋلتيپليكاتورى» بولىپ تابىلادى. بۇل تۋرالى قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرجان اشىقبايەۆ 11 شىلدەدە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە «كليماتتىڭ وزگەرۋىمەن بايلانىستى قاۋىپسىزدىكتىڭ تاۋەكەلدەرى» تاقىرىبىندا وتكەن اشىق پىكىرتالاستىڭ بارىسىندا مالىمدەدى. قازاقستاننىڭ كليمات قاۋىپسىزدىگى تۋرالى الاڭداۋشىلىق مالىمدەمەسىن جاساعانى تۋرالى اقپاراتتى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى اقپارات تاراتتى.

كليماتتىڭ وزگەرۋىنىڭ جەر عالامشارىمەن جەر بەتىندەگى وركەنيەتكە، بۇگىنگە دەيىن مىڭجىلدىقتاردان جالعاسىپ كەلە جاتقان مادەنيەتكە قالاي كەرى اسەر ەتەتىنى تۋرالى عالىمدار كوپتەگەن تۇجىرىمدار مەن دالەلدەر ۇسىنعان.

قازاقستان ەجەلدەن عالامدىق كليمات وزگەرىستەرى قۇبىلىسىنا بەيجاي قاراعان ەمەس. قازاقستان ۇلتتىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيلەردە ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى شەشۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ جاتقان ەلدىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى.  بىلتىر عانا استانا قالاسىندا وتكەن «ەكسپو-2017» كورمەسى «بولاشاق ەنەرگياسى» تاقىرىبىن يەلەنۋى بەكەر ەمەس. كليماتتىڭ جاھاندىق وزگەرۋ پروبلەماسىنىڭ شەشىمى تۇراقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ، كەدەيلىكتى جويۋ جانە الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتقا قول جەتكىزۋى ءۇشىن قازاقستان الەمدىك باستامالاردىڭ بارىنە ءۇن قوسىپ كەلەدى. عالامدىق وزگەرۋدەن تۋىندايتىن اپاتتاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قازاقستان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا بۇۇ-نىڭ كليماتتىڭ وزگەرۋى تۋرالى نەگىزدەمەلىك كونۆەنسياسىنا سايكەس جەتىنشى ۇلتتىق حابارلاماسىن ازىرلەۋگە قولداۋ كورسەتۋ» ۇكىمەتتىك جوبا دايىنداعان بولاتىن.

سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ءوز سوزىندە كليماتتىڭ وزگەرۋ پروبلەماسى بۇكىل الەم ءۇشىن وزەكتى ماسەلە بولىپ تابىلاتىنىن جانە ماڭىزدى ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ەكولوگيالىق سالداردى قامتيتىنىن اتاپ ءوتتى. قازاقستان جاھاندىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن الەمدىك قاۋىمداستىقپەن بىرىگۋگە دايىن.

«قازاقستاننىڭ جانە بۇكىل ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاۋىمەن بايلانىستى باسىنان وتكىزگەن ترادەگيالىق تاجىريبەسى بار. بۇل ەكولوگيالىق اپات جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا جانە 60 ميلليوننان استام ادامدى قامتىعان بارلىق شەكارالاس مەملەكەتتەردەگى قورشاعان ورتاعا ءقاۋىپ ءتوندىردى»، - دەدى ە. اشىقبايەۆ. ول ارال تەڭىزى پروبلەماسىن شەشۋ ءۇشىن قابىلدانىپ جاتقان شارالار، ونىڭ ىشىندە حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنىڭ اياسىندا قابىلدانىپ جاتقان شارالار مەن وسى جۇمىستىڭ وڭ ناتيجەلەرى تۋرالى اڭگىمەلەدى.

كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى كۇرەس ەل ۇكىمەتىنىڭ باسىم مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاي وتىرىپ، ە.اشىقبايەۆ قازاقستاننىڭ 2050 جىلعا قاراي زياندى قالدىقتاردىڭ كولەمىن قىسقارتۋ بويىنشا جاساپ جاتقان قادامدارىنا جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنە تولىققاندى كوشۋ جوسپارلارىنا باسا نازار اۋداردى. بۇل ۇدەرىستە استانا قالاسىندا قۇرىلعان حالىقارالىق «جاسىل» تەحنولوگيالار ورتالىعىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە زور.

شۆەسيانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مارگوت ءۆاللسترومنىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ءىس-شاراعا ناۋرۋ رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى بارون ۆاكا، بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى امينا موحاممەد، يراك سۋ رەسۋرستارى جونىندەگى ءمينيسترى حاسان دجانابي جانە باسقالار قاتىستى.

سونىمەن قاتار، نيۋ-يوركتە ە. اشىقبايەۆ «ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋگە ترانسشەكارالىق سۋ ىنتىماقتاستىعىنىڭ قوسقان ۇلەسى» فورۋمىندا ءسوز سويلەدى. ول قازاقستاننىڭ كورشى ەلدەرمەن، ونىڭ ىشىندە ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن، رەسەي جانە قىتايمەن ترانسشەكارالىق وزەندەردى پايدالانۋ ماسەلەسى بويىنشا ءوزارا ءىس-قيمىل تاجىريبەسىمەن ءبولىستى، سونداي-اق وسى ماسەلەدە حالىقارالىق سۋ قۇقىقتارىن جان-جاقتى زەردەلەۋگە جانە ونى قولدانۋعا قولداۋ ءبىلدىردى.

سونىمەن بىرگە، قازاقستاننىڭ ءسىم ورىنباسارى اعىمداعى جىلدىڭ 10-12 قازانىندا الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىنەن 400-دەن استام ۇكىمەتتىڭ، حالىقارالىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى مەن سۋ پروبلەماسى جونىندەگى ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن وتەتىن بۇۇ ەۋروپالىق ەكونوميكالىق كوميسسياسىنىڭ سۋ كونۆەنسياسىنا قاتىسۋشى تاراپتاردىڭ كەزدەسۋىنە استانا ۇلكەن ءمان بەرەتىنىن مالىمدەدى.

ايتا كەتەتىن بولساق، 2017 ورتالىق ازيا ەلدەرى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن قىزىلوردادا ۇيىمداستىرىلعان ءبىرىنشى ارال حالىقارالىق تۇراقتى دامىتۋ فورۋمى بارىسىندا حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنىڭ قۇرىلعان كۇنى 26 ناۋرىز - «ارال تەڭىزىنىڭ كۇنى» بولىپ جاريالاندى.

بيىل حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنىڭ 25 جىلدىعى اياسىندا العاش رەت 26 ناۋرىز - «ارال تەڭىزىنىڭ كۇنىن» قىزىلوردا وبلىسى  سالتاناتتى تۇردە اتاپ ءوتتى.

ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسقان «عاسىر جوباسى» اتانعان ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك بولىگىن ساقتاۋ جوبا اياسىندا ءبىرىنشى كەزەكتە اتقارىلعان اۋقىمدى شارالار ناتيجەسىندە، ارال ءوڭىرىنىڭ اتا كاسىبى - بالىق شارۋاشىلىعى سالاسى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، قارقىندى دامۋدا.

ايتا كەتەتىن بولساق، 2016 جىلعى 2 تامىزدا نيۋ-يورك قالاسىندا بۇۇ-نىڭ شتاب-پاتەرىندە سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆ قازاقستان اتىنان كليماتتىڭ وزگەرۋى تۋرالى پاريج كەلىسىمىنە قول قويعان ەدى.

مامانداردىڭ بولجاۋىنشا، كليماتتىڭ وزگەرۋى كەلەشەكتە توتەنشە جاعدايلار مەن تابيعات اپاتىنىڭ ارتۋىنا اسەر ەتەتىن، قارقىندىلىعى، تارالۋ كولەمى جانە ۇزاقتىعى بويىنشا ادام ومىرىنە، ەكونوميكاعا، قورشاعان ورتاعا ءقاۋىپ توندىرەتىن اپاتتى گيدرومەتەورولوگيالىق قۇبىلىستاردى تۋىنداتاتىن (اگمق) تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ قارقىندىلىعىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن.