«ەكونوميكادا باسەكەلەستىكتى دامىتۋ جانە تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى مەن تابيعي مونوپوليالاردىڭ قىزمەتى ءۇشىن بەلگىلەنەتىن تاريفتەر سالاسىندا ءتارتىپ ورناتۋ ماقساتىمەن باتىل شارالار قابىلداۋ كەرەك.  كوممۋنالدىق قىزمەت پەن تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ سالالارىندا ءتاريفتىڭ جاسالۋى جانە تۇتىنۋشىلاردان جينالعان قارجىنىڭ جۇمسالۋى ءالى كۇنگە دەيىن اشىق ەمەس. مونوپوليستەردىڭ ينۆەستيسيالىق مىندەتتەمەلەرىنە ءتيىمدى مونيتورينگ پەن باقىلاۋ جۇرگىزىلمەي وتىر.

ۇكىمەت 3 اي مەرزىم ىشىندە وسى ماسەلەمەن اينالىسىپ، باسەكەلەستىكتى قورعاۋ فۋنكسياسىن ەلەۋلى تۇردە كۇشەيتە وتىرىپ، مونوپولياعا قارسى ۆەدومستۆونىڭ جۇمىسىن رەفورمالاۋى كەرەك. بۇل – ماڭىزدى ماسەلە، ول بيزنەس ءۇشىن كەتەتىن شىعىننىڭ ارتۋىنا، ادامداردىڭ ناقتى تابىسىن ازايتۋعا اكەپ سوقتىرادى». پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ  «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ۇكىمەت پەن ءتيىستى ورىندارعا وسىلاي دەپ تاپسىرما بەردى. راسىندا دا قازىرگى ۋاقىتتا تۇتىنۋشىلار ەلەكتر جانە جىلۋ ەنەرگياسىنىڭ، سونداي-اق باسقا دا سالاداعى باعانىڭ كۇرت وسۋىنەن قيىندىق كورىپ وتىرعانى بەلگىلى. ءدال وسى ماسەلەنى پرەزيدەنت نازاربايەۆ  جولداۋدا اشىق ايتتى. ويتكەنى شىن مانىندە مونوپوليستەردىڭ جىلۋ مەن گازعا جانە باسقا تاريفتەرگە قاتىستى جۇمىسى اشىق ەمەس. سوندىقتان اتالعان جايتتىڭ مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كوتەرىلىپ، تالقىلانۋى كۇن تارتىبىندە تۇرعان جايت ەكەنى بەلگىلى. ءدال وسى ماسەلەنى  پرەزيدەنت حالىققا جولداۋ جاريالاعان سوڭ ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن قايتادان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ءسوز ەتتى. وعان دەيىن بۇل جايتقا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن باس پروكۋراتۋرا تولىققاندى تەكسەرۋ جۇرگىزدى. قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە سويلەگەن سوزىندە پرەزيدەنت بۇرىنعى باعدارلاما تۋرالى ايتا كەلىپ، ءتاريفتىڭ ورىنسىز كوتەرىلگەنىن دە اشىق ايتتى.

– كەزىندە ءبىز بەلگىلى ءبىر ماقساتپەن «ينۆەستيسيالار ورنىنا –تاريف» باعدارلاماسىن قابىلدادىق. بۇل باعدارلاما 2009 جىلدان باستاپ 7 جىل بويى مونوپوليستەرگە ءوز وندىرىستەرىن جاڭعىرتۋ ءۇشىن ميللياردتاعان قاراجات تابۋعا مۇمكىندىك بەردى. ولاردىڭ بارلىق وندىرىستىك قۋاتىن جاقسارتۋ ءۇشىن ءبىز ءتاريفتى ەكى ەسە كوتەرۋگە كەلىستىك. ءىرى ەنەرگەتيكالىق كومپانيالار وسى قارجى ەسەبىنەن قۋاتىن جاڭارتۋدىڭ ورنىنا تۇتىنۋشىلار ەسەبىنەن زاڭسىز بايىپ كەلدى. بۇل كومپانيالار قىزمەت كورسەتۋ قۇنىنا قىزمەتكەرلەرىنىڭ سىياقىلارى مەن بونۋستارىن قوسىپ، وندىرىستىك شىعىنداردى نەگىزسىز ارتتىرعان، – دەدى ەلباسى.

شىن مانىندە بۇل ماسەلەنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ءسوز بولاتىنداي ءجونى بار. ويتكەنى ولاردىڭ كوبىسى – ەنەرگيانى تاسىمالدايتىن كومپانيالار. پرەزيدەنت كەڭەستە ەنەرگيا تاسىمالىمەن قامتاماسىز ەتەتىن كومپانيالاردىڭ ارەكەتتەرىنەن تۇرعىندارعا كەلگەن شىعىن 14 ميلليارد تەڭگەگە جەتكەن. سونىمەن قاتار، تاريفتەردى تومەندەتۋ ءۇشىن بەرىلگەن سۋبسيديالار دا ءتيىمسىز پايدالانىلعان.

پرەزيدەنت مۇنىڭ ەكى سەبەبى بارىن ايتتى.

–پرەزيدەنت جولداۋىنا سانالى تۇردە قارسى بولۋ نەمەسە جاۋاپسىزدىق پەن ءوز ءرولىن تۇسىنبەۋ سالدارىنان بولاتىن سالاقتىق. مەن ەكى سەبەپتى دە قىلمىس دەپ سانايمىن،–دەدى پرەزيدەنت.

ەلباسى اتالعان كەڭەستە  مونوپولياعا قارسى كوميتەتتىڭ جۇمىسىن سىنعا الدى،  وسىعان بايلانىستى ۇكىمەت باسشىسىنا  اتالعان  كوميتەتتىڭ جۇمىسىن باقىلاۋعا الىپ، تارتىپكە كەلتىرۋدى تاپسىردى. سونىمەن قاتار، باسقا ايماقتاعى بارلىق مەكەمەلەردىڭ جۇمىسىن قاداعالاۋ كەرەكتىگىن ايتتى.

راسىندا دا تاريف وسسە، ول ەڭ الدىمەن وتباسىنىڭ بيۋدجەتىنە سالماق بولىپ تۇسەدى. ال كوممۋنالدىق قىزمەتتىڭ اقىسىن ۋاقىتىسىندا تولەپ، وتىرعان حالىق جەتكىلىكتى. ال مۇنداي جاعدايدا تاريف باعاسىنىڭ جوعارىلىلىعىنان قاراپايىم ادامدار نەگە زارداپ شەگۋى ءتيىس؟! بۇل ورايدا تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ، باسەكەلەستىكتى جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ كوميتەتىندە تۇرعىندارمەن تىكەلەي بايلانىس جوق. ەگەر كەرى بايلانىس بولعان جاعدايدا حالىقتىڭ تالابى دەر ۋاقىتىندا قاناعاتتاندىرىلار ەدى. وسىعان بايلانىستى مەملەكەت باسشىسى قانداي جاعدايعا قاراماستان تۇتىنۋشىلاردىڭ تالابى مەن تولەماقى قابىلەتى ەسكەرىلۋى كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى.

– ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى تۇتىنۋشىلار تولەگەن ءاربىر تيىن ءۇشىن جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس. بۇل قاراجات ەكونوميكامىزدى دامىتۋعا جۇمسالۋى كەرەك. تاريف كوتەرۋ جونىندەگى ءاربىر شەشىمدى قابىلداعان سايىن، ەڭ الدىمەن، حالىقتىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىن ەسكەرگەن ءجون. تاريفتەرگە قاتىستى جوسپارلى وزگەرىستەردىڭ ءبارى كوپشىلىكتىڭ تالقىلاۋىنا مۇلدەم تۇسپەيدى نەمەسە فورمالدى تۇردە وتكىزىلەدى. بۇل ىسكە جۇرتشىلىقتى، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىن كەڭىنەن تارتا وتىرىپ، قازىرگى مەحانيزمدى وزگەرتۋ قاجەت، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

راسىندا مەملەكەت باسشىسى ايتىپ وتىرعانداي، باعا ءبىر عانا ماسەلەمەن شەكتەلمەيدى. وسىعان بايلانىستى ەكى ارادا قىزمەت كورسەتۋشى مونوپوليست كومپانيالار بار. پرەزيدەنت كەڭەستە اۋىز سۋ، گاز، كارىز جۇيەسى، تەلەفون بايلانىسى جانە ينتەرنەت ءۇشىن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەرىنىڭ دە جۇمىسىن مونوپولياعا قارسى كوميتەت رەتتەۋى كەرەك ەكەندىگىن اشىپ ايتتى.

دەمەك قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەردىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە پرەزيدەنتتىڭ توراعالىعىمەن قارالۋى وتە ورىندى. مۇنىڭ ماڭىزدىلىعىن ۇكىمەت تە تەرەڭ تۇسىنگەن. ارادا بەس-التى كۇن وتپەي جاتىپ، كەڭەستە قارالعان پروبلەما ۇكىمەتتىڭ جيىنىندا دا ءسوز بولدى. مۇندا ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى مەن ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ۇكىمەت باسشىسى الدىندا ەسەپ بەرىپ،  اتقارىلعان جۇمىستار جايلى تولىققاندى بايان ەتتى.

ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا وراي شەكتى تاريفتەردىڭ وبەكتيۆتى دەڭگەيى بەلگىلەنەدى. مينيستر قانات بوزىمبايەۆتىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانعان ءسوزىن دالمە-دال كەلتىرسەك، تومەندەگىدەي بولىپ شىعادى.

«2019 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەلەكتر قۋاتىنىڭ نارىعى ەنگىزىلگەن سوڭ ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ سەكتورى ءۇشىن جاڭا تاريفتىك ءادىسناما قولدانىلادى.ەنەرگيا ءوندىرۋشى ۇيىمداردىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى قۋات ءتاريفى جانە ەلەكتر ەنەرگياسىنا تاريف رەتىندە بولىنەتىن بولادى. مينيسترلىك ەكى كومپونەنتتىڭ قوسىندىسى بويىنشا ەلەكتر ستانسيالارى ءۇشىن ەلەكتر ەنەرگياسىنا باعانى تومەندەتۋ بويىنشا شارالار قابىلدايدى»، - دەدى مينيستر بوزىمبايەۆ.

بۇل قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە قارالىپ، كۇن تارتىبىندە كۇيىپ تۇرعان ماسەلە بولعاندىقتان، ارينە پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى قاشان دا ورىندالۋىمەن قۇندى. بۇل ورايدا قاراشا ايىنىڭ سوڭىندا تاريفتەردىڭ تومەندەتىلۋىنە بايلانىستى اقوردادا پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىندا بولعان ەنەرگەتيكا ءمينيسترى قانات بوزىمبايەۆ جولداۋدا، سوسىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ەلباسى بەرگەن تاپسىرمالاردىڭ جۇيەلى تۇردە ورىندالىپ جاتقانىن  ءمالىم ەتتى.

–جەلتوقسان ايىنىڭ ءبىرىنشى ونكۇندىگىندە ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ شەكتى باعالارى بەكىتىلەدى.  ولار ستانسالاردىڭ تۇرىنە قاراي ءارتۇرلى بولادى. ءبىراق، سوعان قاراماستان  ورتاشا ەسەپپەن العاندا، باعا  5 پايىزدان 20 پايىزعا دەيىن تومەندەتىلەدى، – دەدى قانات بوزىمبايەۆ.  

جالپى ايتقاندا، تاريف ماسەلەسى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنە عانا قاتىستى ەمەس. اتالعان ماسەلەنىڭ ەكونوميكا مينيسترلىگىنە دە تىكەلەي قاتىسى بار. جولداۋدا جانە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ايتىلعان پرەزيدەنت تاپسىرماسىنان سوڭ تاريفكە بايلانىستى تۇيتكىلدەردى شەشۋگە ەكونوميكا مينيسترلىگى قۇلشىنا كىرىستى.  مينيسترلىك مونوپوليستەرمەن باعانى تومەندەتۋ تۋرالى باس پروكۋراتۋرامەن جۇمىس جۇرگىزدى.  مينيستر تيمۋر سۇلەيمەنوۆ 10 مونوپوليست بويىنشا جىلۋمەن جابدىقتاۋ قىزمەتتەرىنە 4،4 ملرد تەڭگە سوماعا، 14 مونوپوليست بويىنشا ەلەكتر ەنەرگياسىن تاراتۋ جانە جابدىقتاۋ قىزمەتتەرىنە 12،1 ملرد تەڭگە سوماعا تاريفتەر تومەندەتىلدى.

پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىنداۋ بارىسىندا ەلباسىنىڭ ءوزى اتاپ كورسەتكەندەي، حالىقپەن كەرى بايلانىس ورناتىلدى. «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ، ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ، باسقا دا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن جانە قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ قاتىسۋى ارقىلى حالىقتىق قابىلداۋلار اشىلدى. قىسقاسى، ەلدىڭ  تالاپ-تىلەگى ەسكەرىلدى.  پرەمەر -مينيستر باقىتجان ساعىنتايەۆ ۇكىمەت جيىنىندا كەمشىلىك جىبەرگەن جەرگىلىكتى باسشىلار جازادان قۇتىلمايتىنىن دا ءمالىم ەتكەن. بۇل  ورايدا مينيستر سۇلەيمەنوۆ كوميتەتتىڭ اۋماقتىق دەپارتامەنتتەرىنىڭ 10 باسشىسىنا سوگىس جاريالاعانىن ءمالىم ەتتى.  1 اۋماقتىق دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى اتقارىپ وتىرعان لاۋازىمىنان بوساتىلدى. كوميتەتتىڭ 4 دەپارتامەنتىنە قاتىستى قىلمىستىق ىستەر قوزعالعان. بۇل عانا ەمەس، پرەمەر-مينيستر ساعىنتايەۆتىڭ وسى سالانى باقىلاۋسىز قالدىرعان ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيسە-مينيسترىنە  سوگىس جاريالاعانىن ەسكەرسەك، ماسەلەنىڭ وتە وزەكتى بولعانىن اڭعارۋعا بولادى.

سونىمەن الدىمەن جولداۋدا، سوسىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ءسوز بولعان پرەزيدەنت تاپسىرماسى اينالاسى بىر-ەكى ايدىڭ ىشىندە تەز ارادا جانە تياناقتى ورىندالدى دەسە دە بولادى. ەندى 2019 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ ەلەكتر ەنەرگياسى مەن جىلۋعا جانە باسقا دا وسى تاقىلەتتەس سالانىڭ ءتاريفى تومەندەتىلەتىن بولادى. ءبىراق باعا تومەندەگەنمەن، مونوپوليستەر جۇمىس ساپاسىن ودان ارى جاقسارتۋى كەرەك.

ەركىن قالدان