ال، سىزدەر قازاق كەلىندەرى مەن بريتان كورولدىك وتباسى ايەلدەرىنىڭ اراسىندا ورتاق نە بار دەپ ويلايسىز؟ ولاردىڭ ءبارى (كورولدىكتەگىلەردىڭ ءبارى ەمەس، ارينە) «سالەم سالادى»! ول جاقتا تەك اتاۋى باسقا – ءتاجىم ەتۋ (ريەۆەرانس- curtsy).

قازاق حالقىندا كەلىننىڭ ناقتى كىمگە سالەم  سالاتىنى بەلگىلى. ياعني، قازاقتىڭ كەلىنى قايىن جۇرتىنداعى كۇيەۋىنەن ۇلكەن تۋىستارىنىڭ بارىنە سالەم سالادى. ال، بريتانيادا بۇل ماسەلە اناعۇرلىم كۇردەلى. ەڭ باستى ادام ول - بيلەۋشى مونارح، قازىرگى تاڭدا ەليزاۆەتا - ءىى. ارى قارايعى ءتىزىم تاققا تۇرعان كەزەككە ساي انىقتالادى. دەمەك، چارلز حانزادا، ۋيليام حانزادا، دجوردج حانزادا، تاعىسىن تاعى...

ءدال وسى تۇستا ەسكەرە كەتەتىن ءبىر جايت. مىسالى، ەگەر چارلز جۇبايى كاميللامەن، ۋيليام جۇبايى كەيتپەن بىرگە ءبىر جەردە كەزدەسىپ قالسا، كەيت بىردەن كاميللاعا ءتاجىم ەتەدى. ەگەر چارلز بولماي قالسا، ونداي جاعدايدا ۋيليام جۇبايىمەن بىرگە بىردەن ەڭ ماڭىزدى ادامدار بولىپ سانالادى دا، كاميللا كەيتكە ءتاجىم جاساۋى ءتيىس. 

تاعى ءبىر قىزىق جايت. تۋىس حانشايىمدار كۇيەۋىنىڭ ارقاسىندا حانشايىم اتانعان كەلىندەردەن دە ماڭىزدى تۇلعالار. سول سەبەپتى، كەيت پەن مەگان جانە وزگە دە كەلىندەر اننا، بەاتريس، ەۆگەنيا حانشايىمدارعا ءتاجىم جاساۋى كەرەك. ءبىراق وسى تۇستا دا كەلىندەر كۇيەۋلەرىنىڭ ارقاسىندا ءتاجىم ەتۋدەن «قۇتىلىپ كەتۋىنە» مۇمكىندىك بار. ەگەر كەلىندەردىڭ جانىندا حانزادا بولسا، وندا بارلىق حانشايىمدار تاق مۇراگەرىنىڭ جۇبايىنا ءتاجىم ەتەدى. قىسقاسى، ەگەر كەيت ەشكىمگە ءتاجىم ەتكىسى كەلمەسە، قايدا بارسا دا تاق مۇراگەرى-كۇيەۋىمەن بىرگە بارۋى كەرەك.

ايتپاقشى، تۋىس حانشايىمدار پاتشايىمعا ءوز قالاۋلارىمەن ءتاجىم جاساۋىنا بولادى. قالاسا ءتاجىم جاسايدى، قالاماسا، جاسامايدى. قانشا دەگەنمەن، وزدەرى دە حانشايىم ەمەس پە؟

ال، كەلىندەرگە مۇنداي «جەڭىلدىك» قاراستىرىلماعان. ءتىپتى ناعىز فەمينيست مەگان ماركلدىڭ ءوزى دە بۇل "ويىننىڭ" ەرەجەسىمەن كەلىسپەسىنە امالى بولمادى.  

تاعى ءبىر ەرەكشەلىك - ءتاجىم جاساۋ تەك كورولدىڭ وتباسى مۇشەلەرىمەن شەكتەلمەيدى. سونىمەن قاتار، كەلىندەر الەمنىڭ وزگە دە بەكزادا وتباسىلارىنا دا ءتاجىم ەتەدى. ءتاجىمدى تەك مونارح قانا جاسامايدى. بەكزادالىق مارتەبەسى بار وزگە دە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبارى دە بىر-بىرىنە ءتاجىم جاسايدى. كەزىندە ءتىپتى ەليزاۆەتا - ءىى دە ءتاجىم ەتكەن. (دەرەككوز: Hey، baby فەيسبۋك پاراقشاسىنان)

ال، ءوز قازاعىمىزعا كەلەر بولساق، بۇل تاڭسىق دۇنيە ەمەس. سالەم سالۋ - سالت، ءداستۇر. كەلىننىڭ جانۇياداعى قىزمەتى مەن ادەپتىلىگىنىڭ بەلگىسى، اتا-ەنە، قايىن جۇرتىنا دەگەن قۇرمەتى مەن سالەمى. بەتاشار كەزىنەن باستاپ سالەم سالۋ باستالادى. سالەمدى اتا-بابا سالتىمەن ءيىلىپ نەمەسە تىزەسىن بۇگىپ سالادى. ال سالەمگە يە بولعان ادام:  "باقىتتى بول، بالام!" دەپ ىقىلاسىن بىلدىرەدى نەمەسە قارت اتالار مەن انالار جاس كەلىننىڭ ماڭدايىنان يىسكەپ، باقىت پەن بەرەكەت تىلەيدى. جاس كەلىن ءبىر ءۇيدىڭ بەرەكەسىن كىرگىزەتىن بولاشاق انا بولعاندىقتان، اتا-ەنە ءۇيلى-جايلى بولىپ، بالا-شاعالى بولۋلارىنا ۇلەستەرىن قوسادى. "جاقسى كەلىن - قىزىڭداي، جاقسى كۇيەۋ - ۇلىڭداي" دەپ قازاق دانالارى بەكەر ايتپاعان. (دەرەككوز: ۋيكيپەديا)

تاريحشى، ەتنوگراف جامبىل ارتىقبايەۆ: «سالەم سالۋ ءداستۇرى تەك تۇركى حالىقتارىنا ەمەس، سونداي-اق، ەۋروپا حالىقتارىنا ورتاق ءداستۇر. بۇل ءداستۇردىڭ ءمانى - جالپى ۇلكەنگە دەگەن قۇرمەت. كەلىن باسقا وتباسىعا كەلگەن كەزدە ونىڭ جانۇياسىندا بەلگىلى ءبىر ورنى بولادى. سالەم سالۋ ارقىلى كەلىن سىيلاستىقتى ساقتاپ وتىرادى. ۇلكەندەرمەن جانە جاستارمەن سىيلاستىقتا بولادى. (...) ەرتەدە كەلىن سالەم سالماي جاتسا، اجەلەر ءتىپتى "تىزەڭ سىنسىڭ" دەپ ايتاتىن.

بۇل ءداستۇر وتە ەرتە زاماننان بەرى كەلە جاتىر. سالەم سالۋ ءداستۇرى تەك تۇركى حالىقتارىنا ەمەس، سونىمەن قاتار، ەۋروپا حالىقتارىنا دا ورتاق. ەڭ قىزىعى، ۇلىبريتانياداعى، انگلياداعى كورولدىك وتباسىلارىندا كەلىندەر ءالى كۇنگە دەيىن سالەم سالادى. قازاق كەلىندەرى قالاي سالەم سالسا، سول سياقتى انگليانىڭ كورولدىك وتباسىلارىنداعى كەلىندەر دە سولاي سالەم سالادى.

نەگىزىنەن قازاق داستۇرلەرىنىڭ كوپشىلىگى ورتاق، ولاردىڭ ورتاق ەرەجەسى بار. سونىڭ ىشىندە كەلىن سالەمنىڭ نەگىزگى ستاندارتى - كەلىن ءبىر جاق تىزەسىن بۋىپ، وڭ جاق قولىن سول تىزەسىنە قويىپ، ءيىلىپ سالەم بەرەدى. ەۋروپادا دا وسىلاي. ءبىر جاق تىزەسىن بۋىپ، يىلەدى.

كەلىن سالەمى ءالى كۇنگە دەيىن وسكەلەڭ ۇرپاق اراسىنداعى سىيلاستىقتى ساقتاۋعا دانەكەر بولىپ كەلەدى. كەلىن سالەم سالىپ تۇرعاندا ءوزىنىڭ كەلىن، انا، ەنە ەكەنىن سەزىپ وتىرادى. سوندىقتان بۇل ءداستۇردى مۇمكىندىگىمىز كەلگەنشە ساقتاۋ قاجەت"، - دەيدى تاريحشى. (دەرەككوز: tengrinews.kz سايتىنان)

ال، ءسىز شە؟ سالەم سالاسىز با؟ سالەم سالعان كەلىنگە قانداي تىلەك ايتاسىز؟

جالپى بۇل داستۇرگە كوزقاراسىڭىز قالاي؟

 ۇسىنعان: ماقپال سەمباي