دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋدىڭ 2016–2019 جىلدارعا ارنالعان «دەنساۋلىق» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ بيىل اياقتالاتىن جىلى. سوندىقتان دا بۇل سالاداعى جۇمىستار اسىرەسە ۇستىمىزدەگى جىلى ءوز ناتيجەسىن كورسەتىنىنە سەنىم مول. ويتكەنى ءار كەزەڭدە مەديسيناعا قاتىستى باعدارلامالار قابىلداندى، الدىندا 2011-2015 جىلدارعا ارنالعان «سالاماتتى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قابىلداندى. ول دا ەلدىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ مەن ەلدىڭ تۇراقتى الەۋمەتتىك-دەموگرافيالىق دامۋىن قامتاماسىز ەتتى. ءار جوبانىڭ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋدە نەمەسە دەنساۋلىق سالاسىن نىعايتۋدا ءوز ورنى بار ەكەنىنە كوز جەتكىزىپ كەلەمىز. ال 2016-2019 جىلدارعا قاتىستى «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟ اتالعان باعدارلاما ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن دامۋ ۇيىمىنىڭ ستاندارتتارىنا نەگىزدەلدى. بۇل تۋرالى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا ەل حالقىنا جولداۋىندا «دامۋداعى ەىدۇ ەلدەرىمەن اراداعى الشاقتىقتاردى جويۋ كەرەك» دەپ اتاپ كورسەتكەنى بەلگىلى. سوندىقتان دا «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنىڭ باستى ماقساتى– وركەنيەتتى كوشتەن قالماۋ جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى مەن دەنساۋلىعىن كۇشەيتۋ جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىن ارتتىرۋعا نەگىزدەلدى. سونداي-اق قازىرگى ۋاقىتتا بارلىق شارالار الدىڭعى ورىنعا شىققان سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان. ونىڭ ۇستىنە مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2018 جىلعى 5 قازانداعى جولداۋىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا مەديسينالىق-سانيتارلىق العاشقى كومەك، جالپى دەنساۋلىق سالاسىن ارتتىرۋعا قاتىستى جۇمىستار جۇيەلى اتقارىلۋدا. مۇنىڭ بارلىعى «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىندا اتاپ كورسەتىلگەن. باعدارلاما بويىنشا وسى باعدارلامانىڭ اياسىندا نە ىستەلىندى نەمەسە بولاشاقتا قانداي جۇمىستار اتقارىلادى؟ اتاپ ايتقاندا قانداي؟
1.«دەنساۋلىق» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ۋچاسكەلىك دارىگەردىڭ جۇكتەمەسىن ازايادى. 2018 جىلدىڭ 9 ايىنىڭ قورىتىندىسىنا نازار اۋدارار بولساق، ءقازىر ءبىر دارىگەرگە تىركەلگەن حالىقتىڭ ورتاشا سانى 8،3 پايىزعا ازايدى، قازىرگى ۋاقىتتا شامامەن 1 901 ادام دەڭگەيىن قۇراپ وتىر.
- اتالعان جۇكتەمەنى ودان ءارى تومەندەتۋ ءۇشىن دارىگەرلەردىڭ الداعى ۋاقىتتا تاعى دا 247 ۋچاسكەسى اشىلادى. ول ءۇشىن حالىقتىڭ تۇرعىلىقتى جەرىنە جاقىن ورنالاسقان شاعىن مساك جوبالارىن مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ارقىلى دامىتۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل جوبا جۇزەگە اسسا، تۇرعىنداردىڭ مەديسينالىق قولجەتىمدىلىگى ارتادى.
- 2018 جىلى حالىقتىڭ پىكىرىن ءبىلۋ ماقساتىندا 36 مىڭنان استام ادامعا ساۋالناما جۇرگىزىلدى. سونداي-اق الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى دا رەسپوندەنتتەردەن ساۋالناما الىندى. زەرتتەۋ ناتيجەسى جاعىمدى. سۇراۋعا جاۋاپ بەرگەندەردىڭ 47 پايىزىنان استامى وڭ ناتيجە بولعانىن ايتقان. دەمەك، بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، وسى ۋاقىتتا دەيىن جاسالىنىپ كەلە جاتقان مەديسينالىق قىزمەتكە حالىقتىڭ قاناعاتتانۋ دەڭگەيى ءتاۋىر. ەگەر الداعى ۋاقىتتا «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنداعى مىندەتتەر تولىق ورىندالاتىن بولسا، وندا قاناعاتتانۋ دەڭگەيى دە كۇرت ارتادى دەپ تۇجىرىم جاساۋعا بولادى.
- حالىقتىڭ مەديسينالىق قىزمەتكە قاناعاتتانۋ دەڭگەيىن ءبىلۋ ءۇشىن جانە ونى تۇراقتى تۇردە زەرتتەۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن تۇرعىندار اراسىندا الەۋمەتتىك زەرتتەۋ، ساۋالناما جۇرگىزۋ قاراستىرىلىپ وتىر. بۇل ءوز كەزەگىندە دەنساۋلىق سالاسىنىڭ قىزمەت ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن وتە كەرەك.
- 5. جىل وتكەن سايىن حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى ارتىپ كەلەدى. بۇل ارينە جاعىمدى اتالعان سالادا جاعىمدى ناتيجەنىڭ ورىن الىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى. مىسالى، حالىقتىڭ ۇزاق جاساۋى ورتاشا ەسەپپەن العاندا 2016 جىل – 72،4. 2017 جىل – 72،95 جاسقا جەتتى. بۇل كورسەتكىشتى ەندى 2019 جىلى 73،13 جاسقا جەتكىزۋ كوزدەلىپ وتىر. دەمەك، قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا العا جىلجۋ بار. مۇنىڭ بارلىعى اتاپ ايتقاندا، اۋرۋدىڭ الدىن الۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ جانە تاعى باسقا نارسەلەرگە بايلانىستى. ەڭ باستىسى، حالىق دەنساۋلىقتىڭ زور بايلىق ەكەنىن تۇسىنە باستادى.
- رەسپۋبليكا حالقىنىڭ دەنساۋلىعىن قولداۋ جانە قورعاۋ ءۇشىن تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ كەلە جاتقان سكرينينگتەر ءوز ناتيجەسىن بەرە باستادى. اۋرۋلاردى ەرتە انىقتاۋ ءۇشىن ۇلتتىق سكرينينگ باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. تەكسەرىلۋگە كەلەتىن ادامداردىڭ توبى 70 جاسقا دەيىن ۇزارتىلدى. ويتكەنى بۇل قادام جىل وتكەن سايىن قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ ارتا تۇسۋىنە بايلانىستى جاسالىنىپ وتىر.
- دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى باسپا ءسوز قىزمەتىنەن الىنعان دەرەكتەرگە نازار اۋدارار بولساق، 2018 جىلدىڭ 9 ايىندا ماقساتتى توپتار اراسىندا 9 481767 سكرينينگتىك زەرتتەۋ جۇرگىزىلگەن. ال بۇل توپتاردى تەكسەرۋدەگى ماقسات نە، ونىڭ قانداي دا ءبىر ناتيجەسى انىقتالدى ما؟ مالىمەتتەردى كورسەتەر بولساق، تەكسەرۋدىڭ ناتيجەسىندە 714 945 سىرقاتتىڭ بارى انىقتالدى، سونىڭ ناتيجەسىندە 341 503 ادام ديسپانسەرلىك تىركەۋگە الىندى. تەكسەرىلگەن بالالار سانى – 3 998 813، سىرقات انىقتالعانى – 454 797، ديسپانسەرلىك تىركەۋگە الىنعاندار سانى – 140 927 ادام بولىپ وتىر.
- وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلىمىزدە سۋيسيد ماسەلەسى كۇن تارتىبىندە وزەكتى بولىپ تۇرعانى بەلگىلى. 2018 جىلدان باستاپ رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ايماقتارىندا ءسۋيسيدتىڭ الدىن الۋ باعدارلاماسى جۇزەگە استى. سوندىقتان كامەلەتتىك جاس پەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى سۋيسيد كورسەتكىشى سوڭعى ءۇش جىلدا 30 پايىزعا تومەندەدى. مۇنىڭ ءوزى بۇل باعىتتا جۇيەلى جۇمىستىڭ ءجۇرىپ جاتقاندىعىن كورسەتەدى.
- «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىن جۇيەلى جۇزەگە اسىرۋدىڭ بارىسىندا مەديسينا ماماندارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بارعان سايىن ازايىپ كەلەدى. مىسالى رەتىندە ايتار بولساق، 2014 جىلى 2،8 مىڭ مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ تاپشىلىعى بايقالدى. ال ءۇش جىلدان كەيىن، ياعني 2017 جىلى بۇل 34،6 پايىزعا ازايىپ، 2،8 مىڭ دەڭگەيىندە بولدى. ال 2019 جىلى كادر تاپشىلىعى شامامەن 1660 -دەي بولاتىنىن ايتا كەتكەن ءجون. دەمەك، بارعان سايىن رەسپۋبليكا وڭىرلەرىندە دارىگەر- ماماننىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ازايىپ كەلەدى. دەمەك مۇنىڭ بارلىعى لا جۇمىستىڭ ناتيجەلى ءجۇرىپ جاتقانىن كورسەتەدى.
- پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي ونكولوگيالىق اۋرۋدىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ورتالىق قۇرىلدى. ءقازىردىڭ وزىندە ونكولوگيالىق اۋرۋلارمەن كۇرەس بويىنشا كەشەندى جوسپار قابىلداندى. بۇل جەردە اتالعان اۋرۋلاردى دياگنوستيكا جاساۋعا، سونىمەن قاتار الدىن الا ەمدەۋگە باسا نازار اۋدارىلۋدا.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلتتىق عىلىمي ونكولوگيالىق ورتالىق قۇرۋ تاپسىرماسىنا وراي تۇراقتى جۇمىس توبى قۇرىلىپ، ءقازىر جوبانىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماسى دايارلانىپ جاتقانىن ايتا كەتۋ قاجەت. اتالعان ونكولوگيالىق ورتالىققا مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىكتى تارتۋ كوزدەلىپ وتىر. مۇنداي جاعدايدا ورتالىق زاماناۋي مەديسينالىق-دياگنوستيكالىق قۇرىلعىلارمەن تولىققاندى جابدىقتالاتىن بولادى.
- جىل وتكەن سايىن دەنساۋلىق سالاسىنا ينۆەستيسيا تارتۋ ارتىپ كەلەدى. 2018 جىلى 31 ميلليارد تەڭگەگە 35 نىساننىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانىپ، جۇزەگە اسسا، 2019 جىلى سوماسى 55،6 ميلليارد تەڭگە بولاتىن 33 نىساندا قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىسى جوسپارلانىپ وتىر. ايتا كەتەر ءبىر جايت، مۇنداعى اتالعان قارجىنىڭ 60 پايىزدان استامى جەكە ينۆەستيسيا ارقىلى كەلگەن.
- 11. 1 شىلدەدەن باستاپ جالاقىسى تومەن مەدبيكەلەر مەن ودان كىشى قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى 30 پايىزعا ارتادى. سونىمەن قاتار، سۇرانىسقا يە دارىگەرلەردىڭ دە جالاقىسى جوعارىلايدى. ناقتى ايتقاندا، 225 مىڭنان اسا مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى ۇلعاياتىن بولادى.
- مەديسينالىق-سانيتاريالىق العاشقى كومەكتىڭ (مساك) قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا الداعى ۋاقىتتا رەسپۋبليكا بويىنشا 595 مەكەمە سالۋ جوسپارلانۋدا. ونىڭ 577ء-ى اۋىلدىق جەردە ورنالاساتىن بولادى.
- پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي مساك-تى قارجىلاندىرۋ كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇرگىزىلىپ، وعان اقشا ءبولۋ ماسەلەسى 20 پايىزعا ارتادى. سونىڭ ناتيجەسىندە اتالعان باعىتتى قارجىلاندىرۋ 2،3 ەسە وسەدى جانە 2022 جىلى 936 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى دەلىنىپ وتىر. سونىمەن قاتار، «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنىڭ ناتيجەسىندە تاياۋ ۋاقىتتاردا جىل سايىن 100 مىڭعا جۋىق ەمدەلۋشى جاڭا ستاسيونارلاردا ەم الادى. مەملەكەتتىك -جەكەمەنشىك ارىپتەستىك اياسىندا ەسكى 56 اۋرۋحانانىڭ ورنىنا قوسىمشا 15 ءىرى كوپبەيىندى اۋرۋحانا سالىناتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.
...قىسقاسى، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋعا ارنالعان 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان «دەنساۋلىق» باعدارلاماسى ءوز جەمىسىن بەرمەك.
پىكىر قالدىرۋ