«ۇكىمەت قاجەتتى دەڭگەيدە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن اقپاراتتاندىرۋى كەرەك. باسەكەلەستىكتى دامىتۋ ءۇشىن جەكە مەنشىكتەگى مەديسينا مەكەمەلەرىنە ممسج جۇيەسى اياسىندا تەڭ جاعداي تۋعىزۋ كەرەك. ۇكىمەتكە جانە اكىمدەرگە كەڭ اۋقىمدى ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن. سونداي-اق، زاڭنامالىق تۇرعىدان بارلىق دارى-دارمەكتىڭ باعاسىن رەتتەۋدى ەنگىزۋ قاجەت». بۇل مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋى.

دەمەك، پرەزيدەنت اتاپ كورسەتكەندەي، زاڭنامالىق تۇرعىدان فارماسيەۆتيكا نارىعىنداعى بارلىق جاعداي رەتتەلۋى كەرەك. اسىرەسە، دارى-دارمەككە قاتىستى. ويتكەنى ءدارى -دارمەك ءوندىرىسى – وتە تابىستى بيزنەس كوزى. ءاربىر ادام اۋىرماي تۇرمايدى. مۇنداي جاعدايدا بارلىعى دارىگەرگە بارىپ، ءدارىحاناعا باس سۇعادى. كەرەك ءدارىسىن الادى. ال سىرتتان كەلەتىن دارى-دارمەكتىڭ باعاسى جوعارى. نە ىستەۋ كەرەك؟ قازاقستاندا حالىق دەنساۋلىعىن دامىتۋدىڭ 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان «دەنساۋلىق» باعدارلاماسى قابىلداندى. اتالعان باعدارلامانىڭ ءتورتىنشى باعىتىندا ۇلتتىق دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ ساياساتىن ىسكە اسىرۋ كوزدەلگەن. ول ءۇشىن وتاندىق فارماسيەۆتيكا ءوندىرىسىن جانداندىرۋ كەرەك. بۇل باعىتتا جۇمىستار ىستەلىنىپ جاتىر. دارى-دارمەك ءوندىرىسىنىڭ قولجەتىمدىلىگىن جانە باعاسىن رەتتەۋ باعىتىندا حالىقارالىق تاجاريبە ەنگىزىلدى. دارىلىك زاتتار ديستريبۋسياسىنىڭ ءبىرىڭعاي جۇيەسى قۇرىلدى.

اۋىل تۇرعىندارىنا دار-دارمەك قولجەتىمدى بولۋى ءتيىس. بۇل باعىتتا ءدارىحاناسى جوق 3 مىڭنان استام اۋىلدىق ەلدى مەكەندە دارىلىك زاتتاردى مساك نىساندارى ارقىلى وتكىزۋ ۇيىمداستىرىلىپ وتىر. رەسپۋبليكامىزدىڭ مەديسينا، فارماسيەۆتيكا قىزمەتكەرلەرى مەن تۇرعىندارىن اقپاراتتاندىرۋدى جاقسارتۋ ماقساتىندا دارى-دارمەك اقپاراتتىق-تالداۋ ورتالىعى قۇرىلدى. ونىڭ ايماقتارداعى فيليالدارى دا جۇمىس ىستەپ تۇر.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قۇرىلعان ءبىرىڭعاي ديستريبيۋتور ورتالىعى ءقازىر وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرمەن  جۇمىس ىستەۋدە بەلسەندىلىك تانىتۋدا. بۇل دۇرىس تا شىعار. ويتكەنى  ەلىمىزدىڭ  دارى-دارمەك سالاسىنىڭ دامىپ، ونىڭ شيپاسىن حالىق كورۋى ءتيىس. بۇل ورايدا ديستريبيۋتورلىق ورتالىق وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرمەن 6591 دارىلىك زاتتاردى جەتكىزۋ ءۇشىن   ۇزاق مەرزىمدى 52 شارت جاساستى. قازىرگى ۋاقىتتا  وتاندىق فارماسيەۆتيكالىق زاۋىتتاردان الىناتىن اتاۋلار شامامەن 464-تەن  اسىپ وتىر.  بۇل  ءبىرىڭعاي ديستريبيۋتور ءتىزىمىنىڭ جارتىسىن قۇراپ وتىرعانىن دا ايتا كەتۋ قاجەت.   جالپى جىل وتكەن سايىن وتاندىق فارماسيەۆتيكا سالاسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. ءبىرىڭعاي ديستريبيۋتور ساتىپ الىناتىن وتاندىق پرەپاراتتار قاتارىن كەڭەيتۋدى كوزدەپ وتىر. پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي، مەملەكەت تە بۇل سالاعا باسا نازار اۋدارۋدا، ونىڭ ۇستىنە جەتكىلىكتى قارجى بولىنۋدە. ءبىر عانا مىسال،  وتاندىق ءونىمدى ساتىپ الۋ كولەمى كۇرت ۇلعايدى. ەگەر 2010 جىلعى 4،8 ملرد تەڭگە شاماسىندا بولسا، 2018 جىلى ساتىپ الۋ شامامەن 50 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل وتاندىق ونىمدەردى ساتىپ الۋ كولەمى 10 ەسە  ۇلعايدى دەگەن ءسوز. بۇل ارينە ۇلكەن جەتىستىك جانە اتالعان سيفر الداعى ۋاقىتتا مۇنان دا ۇلعايا تۇسەتىنى ءسوزسىز. 

نەگىزى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ تالابى بويىنشا، ءاربىر ەلدە وتاندىق دارى-دارمەكتىڭ ۇلەسى شامامەن العاندا 25 پايىزدى قۇراۋى ءتيىس. سوندا عانا ىشكى سۇرا­نىستى وتاندىق وندىرۋشىلەر تاراپىنان از دا بولسا قامتاماسىز ەتۋگە بولادى. بۇعان ءبىزدىڭ ەلىمىزدە  تولىقتاي مۇمكىندىك بار. ويتكەنى مامانداردىڭ ايتقانىنا سەنسەك،  دارى-دارمەكتەرگە كەرەكتى شيكىزاتتىڭ 90 پايىزعا جۋىعى  تابىلادى.  دەمەك بىزدە بولاشاقتا وتاندىق دارىلەردى سىرتقا  ەكسپورتتاۋعا دا مۇمكىندىك مول.

جالپى سىرتتان كەلەتىن دارى-دارمەكتەردى ارزانداتاتىن مۇمكىندىك بار ما؟ بۇل جونىندە ءبىز دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنەن تومەندەگىدەي جاۋاپ الدىق. «دارىلىك زاتتاردى شەت ەلدىك وندىرۋشىلەرمەن جۇرگىزىلگەن كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە 175 اتالىمداعى مەديسينالىق پرەپاراتتار باعاسى ورتاشا 23 پايىزعا تومەندەدى، ال وتاندىق وندىرۋشىلەرمەن ۇزاق مەرزىمدى شارتتار اياسىندا باعانى تومەندەتۋ جونىندەگى قابىلدانعان مىندەتتىلىككە سايكەس 134 اتالىمداعى دارىلىك زاتتار باعاسى 5پايىزعاعا تومەندەدى». دەمەك، مۇنان شىعاتىن قورىتىندى، سىرقات جاندار ءۇشىن باعا قولجەتىمدى بولىپ تۇر.

راسىندا دا ساتىپ الىناتىن دارىلەردىڭ باعاسىنىڭ قولجەتىمدى بولعانى دۇرىس. وسىعان بايلانىستى ەلباسىنىڭ جولداۋىنا وراي 2019 جىلدىڭ قاڭتارىندا «كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە دارىلىك زاتتار مەن مەديسينالىق بۇيىمداردىڭ اينالىسى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» ارنايى  زاڭى قابىلداندى. جالپى نارىقتاعى دارى-دارمەكتىڭ بارلىعى دا تەكسەرىستەن وتكىزىلەدى، ءسويتىپ ساپاسىنا كەپىلدىك بەرىلەدى. مىسالى، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى دارىلىك زاتتاردى، مەديسينالىق ماقساتتاعى بۇيىمداردى جانە مەديسينا تەحنيكاسىن ۇلتتىق ساراپتاۋ ورتالىعىمەن 2018 جىلى دارىلەر مەن مەديسينالىق بۇيىمدارعا بارلىعى 6،5 مىڭنان استام ساراپتاما جۇرگىزدى.

بۇل 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا 18 پايىزعا كوپ ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.  سونىمەن قاتار، ساراپتاما ورتالىعى  63 مىڭعا جۋىق مەديسينالىق ءونىمنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن ساپاسى تۋرالى تۇجىرىمداما بەردى.

سوندىقتان قازاقستانعا سىرتتان كەلەتىن نەمەسە وتاندىق فارماسيەۆتيكا وندىرىسىنەن جەتكىزىلەتىن ونىمدەردىڭ بارلىعى دا ءقاۋىپسىز دەپ تۇجىرىم جاساۋعا بولادى. بۇل ورايدا ءتيىستى ورگاندار ساپالى جۇمىس ىستەپ وتىر. سوعان قۋانامىز.