Qazaqstandyq jýrnalıs Toqtar Jaqash halyknews.kz basylymynda jarıalanǵan «Syıǵa – syı, syraǵa – 5 myń» maqalasynda shymkenttik kásipker Toqtar Tóleshovpen jeke tanystyǵy men oǵan qatysty kópke beımálim eki oqıǵany aıtady.

Óz basym Toqtar Tóleshovpen eki márte kezdesippin. Biraq ol kezde «keıin osylaı jazamyn, portrettik obrazyn bilip alaıynshy» degen oı kelmepti. Búginde «syra patshasynyń» syryn bilgisi keletinder az emes. Tómende sol eki kezdesýdi taǵy bir kóz aldymnan ótkizip, Toqtar Tóleshovtyń beınesin, minez-qulqyn taǵy bir saralap shyǵýǵa tyrystym.

Birinshi kezdesý

Eń alǵashqy kezdesýim kezdeısoq. Oıda-joqta. 1992 jyl bolatyn. Aýyldaǵy dosym bıznespen aınalyspaq bolyp, bankten kredıt alypty. Jaqynda ǵana ortalyq monshany jekeshelendirip alǵan. Monshada ózi ne ótimdi? Árıne, syra! Bul bıznestiń shet jaǵasyn biletinmin. Sondyqtan, dosymmen birge Shymkenttegi syra zaýytyna tartyp kettik. Tańerteńgilik erte turyp, «Kóktem» yqshamaýdanyndaǵy zaýytqa keldik. Syrtta Ózbekstan men Tájikstannan, ózimizdiń ózge óńirlerimizden kelgen kólikter tolyp tur eken. Ana buryshta, myna buryshta alshań-alshań basqan kirpi shashty jigitterdi de kózimiz shaldy. Eshqaıda alańdaǵan joqpyz. Dereý «sbyt» bólimine kirip, shot-faktýra jazdyryp aldyq ta, kasaǵa aqshasyn quıdyq. Sosyn, tártip boıynsha, «GAZ-53» ishke kirgizip, 100 jáshik  syrany artyp shyqtyq. Kóligimizdiń qaqpadan syrtqa shyqqany sol edi, eńgezerdeı-eńgezerdeı jigitter jetip keldi. «Otmetkany» kimge jasadyńdar? İshke qalaı kirip kettińder?» – deıdi entigip. Sóıtsek, syra alý úshin aldymen osy jigitterge jolyǵýymyz kerek eken. Aınala lezde topyrlap qaldy. İri-iri jigitter irk-irk etedi. «Ruqsatsyz» kirgenimiz úshin, áp-sátte, ishpeı-jemeı moınymyzǵa 20 myń somdy qaryz etip japsyrdy. Ár shólmek syraǵa 10 somnan tóleýimiz kerek eken. Qazir bermesek, mashınamyzdy taýarymen qosa alyp qalatyn túri bar. Bylaı aıtamyz, kónbeıdi. Olaı deımiz, kónbeıdi. Sóıtip turǵanda mesteı dáý qarasy maǵan jaqyndap: «atyń kim edi seniń?» dep surady. «Toqtar!» dedim. Qaranyń bet-álpeti jybyr ete qaldy. «Kim?.. Kim?.. Kim deıdi?» dep, endi ózgeleri suraı bastady. «Toqtar!» dedim tańyrqaı. Sol-sol-aq eken, álgi túksıgen qabaqtar jazylyp, máre-sáre boldy da qaldy. «Bizdiń sheftiń aty da Toqtar», — dedi de, dáý qara asqan bir qamqorlyqpen oń qolyn moınyma salyp, qushaqtaı aldy. «Toqtar qaıda? Toqtar qaıda?» — dep aınalasyna aıqaı saldy. Anandaı jerde turǵan aq «Volgadan» qarasur, qysqa boıly jigit aqyryn basyp kelip jetti. Qol alysyp, amandastyq. Sabyrly qalpyn joǵaltpastan, qaı aýyldan kelgenimdi surady. Kóp turǵan joq. Sypaıy qoshtasyp, árirek bardy da, álgi dáý qaraǵa áldene dep jatty. Dáý qara shybyndaǵan at sekildi basyn qaıta-qaıta shulǵyp, bizge qaraı kóńildi túrde qadam basty. Al Toqtar attasym  qaıtadan kóligine minip, zý ete qaldy. «Jaraıdy, baýyrym! Sen de Toqtar ekensiń. Osy ýaqytqa deıin birinshi ret bastyǵymmen attas jigitti kórip turmyn. Jaraıdy… 20 myń emes, 5 myń som tastańdar da kete berińder! Biraq endi qaıtyp kelgende, bizden ruqsat almaı, kirýshi bolma. Maqsum dep surasań, meni osy jerdegi jigitterdiń bári tanıdy. Túsińder mashınadan. Júz gramen syılap jibereıik!» dep qoıady. Qaltadaǵy aqshamyz 5 myńǵa azaıyp, soǵan da máz bolyp, kete bardyq. «Syıǵa – syı, syraǵa — bes myń!» dedim yzalana ázildep. Sodan keıin, Shymkenttiń syra zaýytyna at izin salǵan emespin. Arada 4-5 jyl ótkende, Toqtardyń aty kúlli oblysqa jaıyldy. Ortalyq stadıonda ulan-asyr súndet toı jasap, el kórmegen baılyǵyn shashty. Taǵdyrdyń jazýymen men Almatyǵa kóshtim. Toqtardyń atyn oqta-tekte estigenim bolmasa, birtindep, umyta bastaǵam…

Ekinshi kezdesý

2005 jylǵy Májilis saılaýy kezinde Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdanynan shaǵym tústi. Basshylyq eki keshtiń arasynda meni sonda jiberetin bolyp sheshti. Jylmaǵaıdaı kıingen jyltyr qara jigit eken shaǵymdanyp kelgen. Áńgimesiniń tórkininen mynany uqtym: Saryaǵash aýdanynan saılaýǵa túsken kandıdattyń jolyn oblystyń ákimshilik resýrsy nebir qıturqylyqpen bógep jatqan kórinedi. Birinshi týrda kóp daýys alǵanymen, búletenderdi burmalaı otyryp, Nurlan Jylqyshıevpen ıtjyǵys túsiripti. Endi ekinshi týr ótpek eken. Dál sol jylǵy saılaýǵa «Asar» partıasy da túsip jatqan. Bizdiń telearnaǵa bılik partıasynyń ózge partıa men kandıdattarǵa jasap jatqan «álimjettigi» men «qıanattary» týraly «qany shyǵyp turǵan» materıaldar jasaý tapsyrylǵan edi. Mynaý – «qulannyń qasynýyna – myltyqtyń basýy» dóp kelgen oqıǵa! Qalaı barmassyń?!

Jumys aıaqtalar tusta, issaparǵa shyǵatyn qaǵazdarymyzdy qolǵa ustatty. Úıge baryp, jýynyp-shaıynyp, aýystyratyn kıimderimizdi alyp shyqpaq bolǵam. Álgi zypyldaǵan jigit «oıbaı, ushaq kútip tur. Júrińizder!» dep, qap-qara «Leksýsqa» mingizip aldy da, áýejaıǵa qustaı ushty. Birden ekinshi qabattan túsirdi de, ushaqqa mingizip jiberdi. Tań qaldyq. Óıtkeni, biz ushaqqa bılet alatyndaı bul jigitke tólqujatymyzdy bergen joq edik. Shyǵaryp salýshy jigit jol boıy biraz nusqaýlyqtar aıtýmen boldy. Este qalǵany mynaý: «Shymkenttiń áýejaıynan túskesin, sizderdi tórt esikti «Nıva» kútip alady. Sol mashına qonatyn jerge aparady. Sosyn, Saryaǵashqa aparatyn adamdar kelip sóılesedi». Kóz baılanǵan shaqta Shymkenttiń áýejaıynan tústik. Bizdi kútip turǵan eshkim baıqalmaıdy. Sharbaqtyń syrtyna shyqqasyn, ary-beri qarap kórdim. Jan balasy joq. Áýdem jerde tórt esikti aq «Nıva» tur eken. Jaqyndap kelsem, rúlde orystyń shaly otyr. «Bizdi kútip tursyz ba?» dep suraǵam. «Sizder jýrnalıssizder me?» dep qarsy suraq qoıdy. Ne kerek, izdegenimiz osy kólik eken. Qalaǵa kele jatqanymyzda júrgizýshi shaldan tiksinip qaldym. Qoıǵan suraqtaryma sarań ǵana jaýap beredi. Qaıda baryp, kimmen jolyǵatynymyz týraly «lám» demeıdi. «Meniń mindetim – sizderdi qonatyn úıge jetkizý. Basqasyn bilmeımin», — dep saldy. Táýke hannyń boıymen únsiz yzǵyp kelemiz. Sol jaǵynda qısyq kósheler kóp edi. Burylǵanda baıqadym: «Tretıı krıvoıǵa» kirip bara jatyrmyz.  Úlken qaqpa ashyldy da, záýlim, eki qabatty kotejdiń aldyna kelip toqtadyq. Kúzetshiden basqa jan joq eken. Birden úıge kirip, jýynyp-shaıynyp, jaıǵasyp aldyq. Shamamen 500 sharshy metrden asatyn saraıda operator ekeýimizden basqa jan joq. As úıge kirsek, muzdatqyshta as-sýdyń, ishimdik pen jemis-jıdektiń 40 túri samsap tur! Tap bir ertegige tap bolǵandaımyz. Qaryndy toıdyryp alyp, «tańerteń kelemin» dedim de, Shymkenttegi dostarymnyń úıine ketip qaldym. Meniń oıymsha, qajet bolsam álgi kisilerdiń ózi telefon soǵýy tıis edi. Biraq keshke deıin esh habar bolmady. Kóz baılana bastaǵanda, bir dosymdy janyma ertip, álgi kotejge keldim. Operatorym ashshy sýǵa toıyp alypty. Kúzetshige jolyqtym da, aqyryn basyp, operatorymnyń kózine túspeı, qaıtadan ketip qaldym. Erteńine keshke deıin taǵy da tym-tyrys. Esh habar joq. Amal joq, Almatydan shyǵaryp salǵan jigitke qońyraý soqtym: «Baýyrym, bir qashanǵy jata beremiz? Adamdaryń qaıda?!» dep óktemdeý sóıledim. Sol — sol-aq eken, tanys emes nómirden qońyraý tústi. «Vas bespokoıt Andreı. Pobýdte doma. Seıchas prıedý», — dedi de, lezde jetip keldi. «Keshki as ishińizder», — dep báıek bolyp jatyr. Qalanyń ortalyǵyndaǵy eń qymbat meıramhanaǵa ákeldi de, nebir túrli taǵamdarǵa tapsyrys berip tastady. Andreıdiń sózinen uqqanymyz: syra zaýytynda Toqtar Tóleshovtyń keńesshisi bolyp jumys isteıdi eken. Erteń tańerteńnen bastap, túsirilimdi Saryaǵashta bastaıtyn boldyq. Kamera aldynda ákimdik tarapynan jasalyp jatqan qysymdardy «ashyna jaıyp salatyn» muǵalimder men dárigerler aldyn-ala daıyndalyp qoıypty.

Qysqasy, ne kerek, Saryaǵashta úsh kún jumys istedik. Biraq Andreı sol kúıi joq bop ketti. Onyń oryn basqa, bir top kisi basty. Ashynǵan muǵalimderdi de, dárigerlerdi de jazyp aldyq. Keshke deıin túsirilim jasaımyz da, kún bata Shymkentke kelip qondyrady. Burynǵy kotejge aparýdy qoıdy. Bir kún Ortalyq dúkenge qarsy jańadan salynǵan qonaq úıde, ekinshi kúni basqa qonaq úıde, úshinshi kúni bir páterge aparyp júrdi. Sóıtsek, bizdiń «qorǵap» júrgen kandıdatymyz – Jarmahan Tuıaqbaı men Toqtar Tóleshovtyń adamy eken! Eń sońǵy kúni Saryaǵashqa Toqtar Tóleshovtyń ózi keldi. Janyndaǵy nókeriniń esebi joq. Minip kelgeni – jeke tapsyryspen jasalǵan «Eskalada». Ol kezde Almatyda mundaı kólikti kórý muń bolatyn. Syrty brondalǵan. Oryndyqtary aq bylǵarymen qaptalǵan. İshinde úlken televızor tur. Kandıdattyń shtabynda kezdesip, qol alystyq. Jymıa amandasty da, jaǵdaı surady. «Qazir Saryaǵashtan shyǵa beristegi kafede túski tamaq ázirlenip jatyr. İship bolǵasyn, jigitter Almatyǵa shyǵaryp salady. Joldaryńyz bolsyn!», — dedi sypaıy túrde. Artyq-aýys sózin, qylyǵyn baıqamadym. Túndeletip, Shymkentke jettik te, ary Almaty astyq. Aqyry, bastalǵasyn, oqıǵany aıaǵyna deıin jetkizeıin. Biz ákelgen materıal KTK jańalyqtaryndaǵy eń mańyzdy topqa ilindi. Efırden kúndizgi 12.00 jáne 16.00 berildi. Oryssha jańalyqtar da aýdaryp, efırden berdi. Endi, túngi jáne tańerteńgilik qaıtalanýy kórsetilýi tıis edi. Saǵat 17.00 shamasynda úıge qaıtyp bara jatqanmyn. Telefonym shyr ete qaldy. Kileń 7-den bastalyp, 7-den aıaqtalatyn sandar eken. Tań qaldym. Tutqany kóterip edim: «Áı, Toqtar degen bala senbisiń?» dedi arǵy jaqtan kerbez bir daýys. «Iá, men bolam!» «Men Ómirzaq degen aǵań bolam. Shymkentten…» Aýylda Ómirzaq degen shopyr aǵam bar edi. «Bul kisige ne boldy eken?» dep oılanyp qalǵam ǵoı. «Saıram aýdanynan… Ámetovpyn!» dedi ana kisi. Sol kezde baryp, Saıram aýdanynyń ákimi esime sap ete qaldy! Rahat Álıevtiń týysy! «Áı, bala! Sen anaý Jylqyshıevti telebezerden jamandap jatyr ekensiń ǵoı? Baıqa, bala! Ol bizdiń adam!» «Aǵa, ol meniń jeke sharýam emes. Bastyqtarmen sóıleseńiz. Ol telearnanyń tapsyrmasy» dedim, oıymdy jınaqtap alyp. Ómirzaq Ámetov bastyqtyń qabyldaý bólmesiniń telefonyn jazyp aldy. Saryaǵash saılaýynyń soraqylyǵy jaıynda materıal túngi jáne tańerteńgi qaıtalaýdan alynyp tastaldy.  Arada kóp uzamaı-aq, Ómirzaq Ámetov Shymkent qalasynyń ákimi bolyp taǵaıyndaldy. Al men Toqtar Tóleshov týraly qaıtadan umyta bastaǵan edim…

Toqtar Jaqash 

Halyknews.kz