Oralmandarǵa qatysty qıyndyq tek kvota máselesimen ǵana shektelip turǵan joq. Elimizdegi qaǵazbastylyq ta olardyń ábden yǵyryn shyǵarǵan. Shettegi qazaqtar elimizge kelip tirkeýge turyp, Qazaqstan azamattyǵyna qol jetkizý úshin bas-aıaǵy bir jyl ýaqytyn jumsaıdy eken. Eger eldegi osyndaı búrokratıa qandastardyń qanyn osylaı «qaınata» berse, osydan keıin munda kim keledi? Máselen 1954 jyly ataqonysynan aýyp, tar jol taıǵaq keshýden ótken qazaqtar Túrkıaǵa barǵanda, jergilikti bılik organdary qandastarymyzdyń qujattaryn esh qıyndyqsyz rásimdep bergen eken. Basqa jeńildikterdi aıtpaǵannyń ózinde, olarǵa qoǵamdyq kólikterde tegin júrýge de jaǵdaı jasapty. Arnaıy beıimdeý ortalyqtaryn ashyp qoıýy da úlken kómek bolǵany anyq. Sondaı baýyrmal Túrkıa elinen oralǵan qandastarymyz Qazaqstanǵa kelip, mundaǵy qaǵazbastylyq «júıege» tańǵalatynyn aıtady. Qazaqstannyń Túrkıa memleketindeı kómek kórsete almaýy, rasynda da, qatty qynjyltady. Jasyratyny joq, shetten kelgen aǵaıyndardy orystildi jerlesterimiz «oryssha bilmeısińder» dep aıyptaıtyn kórinedi. Onysymen qoımaı, jumys ta usynbaıdy eken. Osyndaı jaǵdaıǵa tap bolǵan keıbireýler keri qaıtyp ketip jatqanǵa uqsaıdy... Sebep sol, qaǵazbastylyqtan yǵyr bolǵan. Aıtsa aıtqandaı-aq atalmysh qaǵazbastylyqtan tek oralmandar emes, jergilikti halyqtyń da ábden yǵyry shyqqan. Ásirese Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵyna barǵan saıyn júıkeńniń júndeı tútiletini bar. Jap-jas qyzdar otyryp alyp, bir qaǵazǵa on ret júgirtedi. Onyń ústine ne oryssha, ne qazaqsha jaqsy sóıleı almaıtyn qyzdardyń minezderi túıeden túskendeı, shetinen dóreki. Osyndaıda «halyqpen jumys jasaıtyn qyzmetkerlerge baqylaý, túsindirý jumystary nege júrgizilmeıdi eken ?», – dep nalısyń. «Elim» dep kelgende ózekke tepken keıbir qandastarymyzdyń tirligi men sózderi janyńdy osylaı qınaıdy. Shaqyrarymyzdy shaqyryp alyp, jatjurttan kelgen, jergilikti jerdiń zańynan, ómir súrý daǵdysy men ádet-ǵurpynan habary azdaý qaradomalaqtarymyzǵa qyryn qaraǵanymyz ımandy elimiz, qonaqjaı qazaǵymyz úshin uıatty-aq jaǵdaı. Onsyz da taqyrǵa shyqqan qamystaı az qazaqtyń sanyn kóbeıte almaı jatqanda Otanyn saǵynyp kelgen, elin ańsap kelgen oralman baýyrdy tentiretip qoıǵanymyz sanalylyqqa jatpasa kerek. Oralmandardyń máselesin sheshetin shen-shekpendiler budan bylaı olardyń obalyn kóbirek oılasa eken dep tileımiz. Siz ne deısiz? Ýázıra Artyqbaeva, oralman: – Myna kóshi-qon polısıasyna kúnde kelemiz. Bar úmitimiz osy kvotaǵa tirelip otyr. Qazaqstanǵa byltyr kóship kelgenbiz. Sol ýaqyttan beri kvota ala almaı sandalyp júrmiz. Otbasymnyń bar armany Qazaqstannyń azamaty ataný. Páter jaldap, kóringenniń bosaǵasyn saǵalap, ilingen jumysty istep, kúnimizdi ázer kórip otyrmyz. Kúıeýim múgedek. Jaǵdaıymyz budan ári qalaı bolaryn oılasam mazam qashady. Baltabek Abylaev, OQO İİD kóshi-qon polısıasynyń bastyǵy: – Kvota qashan bólinedi degen suraqqa kelsek, ol qazir ýaqytsha toqtatylyp otyr. Nege ekenin aıtaıyn. Kvotany oblystar boıynsha durys bólý máselesi Úkimette qaıta qaralyp jatyr. Qarap bitken soń ǵana biz osy máselege qatysty naqty jumys isteýge kirisemiz.
Zulmat jyldarda qýǵyn-súrginge ushyrap, elin tastap bosyp ketken qandastarymyzdyń tarıhı Otanyna keri qaıtyp jatqanyna da 20 jyldyń júzi bolypty. Derekterge súıensek, táýelsizdik alǵaly beri elimizge kelgen oralmandardyń sany 850 myńǵa jýyqtaǵan. Biraq bul naqty san emes. Qazaqstanda qansha oralman bar degen saýalǵa statısıka mamandarynyń ózderi de mardymdy jaýap bere almaıtyn kórinedi. Sońǵy kezderi «qazaq kóshi toqtap qaldy, kelýshilerdiń legi azaıa bastady» degen pikirler jıi aıtylyp júr. Munyń sebebin kóshi-qon saıasatynyń tyńǵylyqty túrde durys josparlanbaǵanynan izdeý kerek sıaqty. Shyn máninde, tarıhı Otanyna oralýǵa ázir otyrǵan qandastarymyz shetelde áli de kóp deıdi biletinder. Al elimizdiń kóshi-qon saıasatynda kózge uryp turǵan kemshilikter az emes. Qujat alýdaǵy kedergiler men qıyndyqtar, shetelden kóship kelgen joǵary bilimdi azamattyń óz Otanyna kelgende alǵan biliminiń kádege aspaı qalýy, sharýashylyq júrgizýge, jeke kásippen aınalysýǵa jaǵdaı jasalmaýy. Úkimettiń 2011 jylǵy 22 jeltoqsandaǵy qaýlysymen 2011-2014 jyldary jyl saıyn 10 myń otbasyǵa kvota bólinedi dep bekitilgen bolatyn. Úkimet endi bul qaýlyny keri qaıtaryp alypty. Osyǵan sáıkes oralmandarǵa beriletin kvota belgili bir merzimge deıin toqtatylǵan. Shymkent qalasyna kóship kelgen birtalaı qandastarymyz osy máselege baılanysty qatty alańdaýshylyq bildirip, kóshi-qon polısıasynyń aldyn aınalshyqtap júr. Olardyń bilgisi keletini memleket qoldaý kórsetip, oralman retinde kvota bóle me, joq pa degen suraqtyń jaýaby. «Tarıhı Otanymyzdy ańsap kelgende osylaı taǵdyrdyń tálkegine salyp qoıǵandary nesi»,– degen renishteri de joq emes.«Kvotany berýde de tıisti oryndar neshe túrli qıturqylyqtarǵa barady» deıdi oralmandar. Shyny kerek, qaı jerde mol aqsha júredi, sol jerde jemqorlyqtyń da qanat jaıa bastaıtyny eshkimge jasyryn emes sıaqty. Rasymen de, kóshi-qon salasyn jemqorlyqtan alys deı qoıý qıyn. Buǵan oralmandar arasyndaǵy áńgime men elimizdiń árbir óńirlerinde qolǵa túsip jatqan kóshi-qon polıseıleri men deldaldardyń isteri kýá. Bul jaǵdaı aıtylyp ta, jazylyp ta júr. Ásirese kvota alýǵa nıettilerge «kómektesemiz» degen jeleýmen eki arada júretin deldaldardyń baryn eshkim joqqa shyǵara qoımas. Resmı derekterge súıensek, Qazaqstanǵa kóship kelgen oralmandardyń basym bóligi OQO-ǵa qonys tepken. Byltyr óńirimizge 15000 oralman kelse, bıylǵy 4-5 aıda olardyń sany 3000-ǵa jetipti. Barlyǵy da oblysymyzda tirkelip, oralman mártebesine ıe bolǵan. Degenmen «mártebeli» qandastarymyz eline kelip ógeı uldyń kúıin keshetin kezi de bar. Olar Otanyna kelerde osy kvotany alyp, jaǵdaıyn jaqsartyp almasa da, eń bolmaǵanda úıli-jaıly bolamyz ǵoı dep beldi bekem býyp keletini belgili. Kelgende aldynan kútip turǵany myna jaǵdaı. Osydan keıin alystaǵy aǵaıyndarymyzdy ókpeletip almaımyz ba degen suraq týyndaıdy.
Dáýren ÁBDIRAMANOV
Ońtústik Qazaqstan oblysy
Derekkóz: "Túrkistan" gazeti
Pikir qaldyrý