Jer úshin janyn bergen san babalar.

Avtor.

                                       İ

 

Oılasań ne bolmaǵan bul ómirde,

Tarıhtyń jatyr bári túneginde.

Hrýshev Qonaev pen Táshenevty,

Shaqyrtyp aldy shuǵyl Kremlge.

 

Máskeýde kúnde jıyn, kúnde keńes,

Sharshaýdy komýnıser bilmegen esh.

Buıryǵy partıanyń kóseminiń,

Qudaıdyń buıryǵynan bir kem emes.

 

Nıkıta shapshań adam qarshyǵadaı,

Aldyna kelgenderden hal suramaı,

Asyǵys aıtar sózin bastap ketti,

Bolǵansha sálemdesip sál shydamaı:

 

– Kelgen soń aqyldasyp kelisimge,

Qarsylyq bola qoımas el ishinde.

Odaqqa ortaq jer ǵoı tyń ólkesi,

Qosqan jón Reseıge sol úshin de.

 

Taıynbaı saıasattyń zalymynan,

Táshenev: – Kelispeımin! – dedi, – buǵan!

Hrýshev aıǵaı salyp stol urdy,

Esirgen zor bıiktiń shalyǵynan.

 

Kórineý zorlyq degen osy, mine,

Taǵdyrdyń ne shara bar kesimine?

             Sen kimsiń, - dep, aqyrdy tóne túsip, –

Kónbeıtin bas hatshynyń sheshimine?!

 

Tóbeden tóndirse de qara túnin,

Er edi táýekelge baratuǵyn:

             Sen kimsiń, – dep, túnerdi Jumabek te, –

Bóliske qazaq jerin salatuǵyn?

 

Oıansa el namysy jasyn atqan,

Taý buzar kók ózendeı tasyp aqqan.

Óz jerin ólse bermes bizdiń qazaq,

Myń jylǵy babasynyń basy jatqan!

 

Baqqany bas hatshynyń qas-qabaǵy,

Basqalar tis jaryp sóz bastamady.

Jınalǵan jurttyń kózi jaltyr basta,

Sekildi sary kúzdiń asqabaǵy.

 

Júrgizgen óz úkimin san kópirip,

Hrýshev qyp-qyzyl bop qaldy otyryp.

Sóz bitti. Kabınetten shyǵa berdi,

Ornynan otyrǵandar demde turyp.

 

Aǵaıyn qýansa da, jylasa da,

Júginbeı aqıqatqa unasa ma?

«Jumabek, júrek jutqan jan ekensiń!»

Dep aıtty Dinmuhammed shyǵa sala.

 

                         İİ

 

Samolet kóterildi kókke birden,

Kún qaıda ushatuǵyn toq kóńilmen?

Táshenov alaı-túleı oı ústinde,

Túri bar janyp turǵan otqa kirgen.

 

Kánigi ýázirlerdeı saraıdaǵy,

Qonaev nege sonsha abaılady?

Túskende el taǵdyry tarazyǵa,

Birdeńe deý kerek qoı qalaıdaǵy?

 

Belgili Kremldiń kóne syry,

Eshqashan umytar ma el osyny?

Aıyrylsa alty birdeı oblystan,

Kóredi qazaq qana kóresini.

 

Namystan ázer otyr jarylardaı,

Tajaldyń shyn beınesin tanyǵandaı.

Talaýǵa salyp berse ata-jurtty,

Mánsaptyń myna júrgen máni qandaı?

 

Usynsań qany buzyq qasyńa tór,

Qyryp sap, óligińdi basyp óter.

Bir qarys jer bermeımin dedi ishinen,

Kóp bolsa Jumabektiń basy keter.

 

Bıikten sholyp otyr qara jerdi,

Taý kórdi, orman kórdi, dala kórdi.

Bildirip el shetine ilingenin,

Jarqyrap Edil-Jaıyq sala berdi.

 

Taýsylyp boıyndaǵy bar shydamy,

Móldirep kózinen jas tamshylady.

Darıǵa, azabyń kóp atameken,

Bermedi-aý,saǵan maza álsin-áli.

 

Tózip eń oıranǵa da, maıdanǵa da,

Tajalǵa tálkek bolǵan, qaıran dala.

Soryńdy sorpadaı ǵyp qaınatatyn,

Keziktiń qasiretke qaıdan ǵana?

 

Suǵanaq surqıanyń salty qandaı,

Qoımaıtyn kózi tússe tartyp almaı.

Erkine salsa qazir tarpa bas sap,

Sıqy bar baýyzdaıtyn qan shyǵarmaı.

 

Sumdyq bar «Tyń ólkesin» suraýynda,

Kim boldyq kete bersek shylaýynda.

Onsyz da ulan-baıtaq qazaq jeri,

Tyrp etpeı tur emes pe buǵaýynda?

 

Shappasań tize qosyp jaýǵa qatar,

Jyrtqyshtyń tis-tyrnaǵy elge batar.

Bas shulǵyp, qoldan bersek týǵan jerdi,

Kıeli atalardyń arýaǵy atar.

 

Baılyqty jerden basqa bylaı tasta,

Jer úshin kim túspegen uly aıqasqa?

Buǵaýdan moıyn bosar túbinde bir,

Mańdaıdy tıgizbese qudaı tasqa.

 

Túnerse qara túndeı qaıǵy myna,

Shyǵasyń tirshiliktiń qaı qyryna?

Shydamaı tize búkken Ábilhaıyr,

Aqyrǵan aq patshanyń aıbynyna.

Myń táýba, sheshesiniń jatyryna,

Táńirdiń nury tamǵan Datulyna.

Syrym da san shaıqasyp jete almaǵan,

Bitpeıtin bul kúrestiń aqyryna.

 

Qazaqtyń súıegi qap san jyrada,

Ketpegen kimniń basy qanjyǵada.

Han Kene, arýaǵyńnan aınalaıyn,

Túsindim taǵdyryńdy endi ǵana!..

 

Saryarqa, samal esken saıran dalam,

Ortańdy orys kelip oırandaǵan.

Ózińe buıyrmasa taýdaı baqyt,

Barmaqtaı baq buıyrsyn qaıdan maǵan?

 

Túsedi osyndaıda bári de oıǵa,

Qazaqtyń Kókshetaýdaı tóri qaıda?

Qorlanyp, kúńirenip kóshti-aý sodan,

Jaraly jolbarystaı Abylaı da.

 

Jabyrqap, buǵan deıin jasymaǵan,

Shapshydy Jumabektiń basyna qan.

Qurysyn dedi búıtken tirshiligim,

Bıliktiń kúshigi bop asyraǵan!

 

                       İİİ
 

Samolet kelip qondy Almatyǵa,

Jahanda jerdiń ǵajap jánnatyna.

Jymıyp sulý qala kútip aldy,

Ashpaıtyn qupıasyn albatyǵa.

 

Jarqyrap shashý shashty qala nurdan,

Jumabek jerge tústi jany aýyrǵan.

Kúzetip aınalasyn Alataý tur,

Máńgilik aýyspaıtyn qaraýyldan.

 

Kúrsindi aspanǵa bir qarady da,

Tyǵyldy óksik kelip tamaǵyna.

Kók aspan, keńdigińdi qaıteıin dep,

Jas aldy taǵy da bir janaryna.

 

Týlatyp meımanasy tasyǵandy,

Biledi, bir bálege basy qaldy.

Aıqasqan Stalınmen óz kezinde,

Sultanbek Qojanovty esine aldy.

 

Jamsatqan tulpardy da, qyrandy da,

Jaýyzdyq qaı jaǵynan shyǵar myna?

Aıady Sádýaqasov Smaǵuldy,

Oılady Rysqulov Turardy da...

 

Sumdyq qoı jerdi satpaq, eldi satpaq,

Qylt etip, qyldan taısa qarǵys atpaq.

Arystar kóz aldyna kele qaldy,

Elestep qandy qyrǵyn, qandy soqpaq.

 

Júrektiń eseńgirep jarasynan,

Sytylyp shyqty toptyń arasynan:

• Jumeke, qıyn boldy-aý? – dedi Dımash,

Tanytyp dostyq peıil jany ashyǵan.

 

• Qazaqqa endi jaryq kún týǵansha,

Zamana beredi áli syrtyn qansha.

El aman bolsyn, – dedi, – túk etpeıdi,

Birigip kúreseıik múmkin bolsa?..

 

Soǵatyn tutqıyldan doly quıyn,

Bıliktiń esigi tar, joly qıyn.

Jymıyp, bolar-bolmas basyn ızep,

Qonaev qomdap qoıdy keń ıyǵyn.

 

Bıikten kórine almaı el oılaǵan,

Kóp jigit art jaǵyna qaraılaǵan.

Árkimniń óz beınesi kórinip tur,

Jarqyrap ýaqyt degen sharaınadan.

 

Oılaıdy kem bolam dep pende kimnen,

Talaılar halqyn satyp tórde júrgen.

Bılikten, baılyqtan da qaıyr tappaı,

Kebinmen eki sharshy kórge kirgen...

 

                           IV

 

Talaýǵa tústi qansha saıyn dala,

Moıynda, shyndyq osy, moıyndama.

Tyshqanǵa typyr etse ólim jaqyn,

Keregi toq mysyqqa oıyn ǵana.

 

Qalaısha otyrasyń ýaıym jemeı,

Eńirep elim demeı, jerim demeı.

Shabaqtaı shyryldatyp jutyp jatsa,

Jalmaýyz ımperıa jaıyn kómeı.

 

Qozǵasam Qaztýǵannan beri qaraı,

Keshpepti tirshilikti elim ońaı.

Edildi, Esildi aldy, Ertisti aldy,

Kóz tigip qyzyqqandar jerime baı.

 

Qylyshyn qaharlansa qanǵa malar,

Jer úshin janyn bergen san babalar.

Aıyrylyp ata-jurttan qańǵyp ólseń,

Basyńa qarqyldaǵan qarǵa qonar.

 

Qudaıdyń jaıǵan baıtaq kilemindeı,

Tósinde keń dalanyń túledim ǵoı.

Meniń de júregime salmaq tústi,

Kek qysqan Jumabektiń júregindeı.

 

Ómirdiń bosaǵasyn attaǵasyn,

Jylaısyń, qaıǵyrasyń, shattanasyń.

Sumdyǵyn ishke búkken sol qoǵamnyń,

Kórdik qoı biz de keshe shet jaǵasyn.

 

Tebinip qara túnek bulty kókten,

Saıasat talaılardy silkip ótken.

Aıtqandaı Abaı atam qaıran qazaq,

Ne qylsyn óz qolynan yrqy ketken?

 

El úshin otqa túser, oqqa barar,

Túbinde qazaq ózi joqtap alar.

Qazandaı qaınaıdy ishi Jumabektiń,

Kez emes Han Kenedeı atqa qonar.

 

Ańsady arystardy ótken keshe,

Azamat azamat pa kektenbese?

Qoǵamnyń túri mynaý moınyn sozyp,

Quzǵyndaı qylqyldaǵan et kórmese.

 

İzinen qan sorǵalar alysqannyń,

Súıegi qaıda qaldy arystardyń?

Tobymen tústi baryp azýyna,

Aqyrǵan Reseıdeı arystannyń.

Ashyldy sum jalǵannyń jaılap syry,

Túgender opat bolǵan qaı jaqsyny?

Aıaǵyn úzeńgige ilindirmeı,

Taǵdyry tarpań attaı oınaqshydy.

 

                         V

 

Belgili bıiginen kim qulatty,

Tómenge Táshenevti quldyratty.

Báıgege basyn tikken batyr uldy,

Páleden saqta qudaı myń bir atty!

 

Jaınaıdy jaqsylarmen eldiń kúni,

Sónbeıdi halqyn súıgen erdiń nury.

Buıryqty únsiz ǵana qabyl aldy,

Emes pe mánsap degen qoldyń kiri.

 

Saıasat saıqaldandy, surqaılandy,

«Bul qalaı bolǵany?» dep jurt oılandy.

Keshegi ózi ósirgen keıbireýler,

Syzdanyp, surǵylttanyp, syrt aınaldy.

 

Taraıyp tirliginiń keregesi,

Soıqannyń sýyryldy selebesi¹.

Qulannyń qulaǵynda qudyqtaǵy,

Qurbaqa oınaq salar degen osy.

 

Qarasam berige de, aryǵa da,

Jaı kúnde bári batyr, bári dana.

Iyqqa túsken zildeı aýyrlyqty,

Jigittiń kóteredi nary ǵana.

 

1. Selebe – semser sıaqty úshkir qarý.

 

Zamanda komýnıstik kógendegi,

Aıtýly azamattar ne kórmedi?

Myńq etpes atan túıe sekildenip,

Qyzmetke kete bardy tómendegi.

 

Qıanat bolmaı turmas qoǵam barda,

Az emes tonalǵan da, joǵalǵan da.

Otyrý joǵaryda mindet emes,

Jurtyna qyzmet etem degen janǵa.

 

Bolaryn taǵdyrynyń qandaılyǵyn,

Anyqtap aldyn-ala boljaıdy kim?

Bilgenge tómende de tolyp jatyr,

Halqynyń kótergender taýdaı júgin.

 

                          VI

 

Amanda atameken – baı dalasy,

Qazaqtyń tarlyq kórgen qaı balasy?

Tekti eken ákesi de – Táshmuhambet,

Táshen dep atap ketken aınalasy.

 

Jabylsa bir estige myń qutyrǵan,

Qaterden týra kelgen kim qutylǵan?

Esimi Gúlsim eken sheshesiniń,

Júrekti, jolbarystaı uldy týǵan.

 

Kimniń kim ekendigin el biledi,

Qaıtpaıtyn qaısar deıdi erdiń eri.

Taı kúngi turpatynan tanylypty,

Qanatty has tulpardyń belgileri.

 

Týypty Saryarqada salqyn belde,

Keń ashyp omyraýyn erkin jelge.

Talaptyń tulparyna erte mingen,

Qaratpaı úmit kútken halqyn jerge.

 

Erjetken keleshegin oılap jastan,

Alańdap ot basyna aınalmastan.

Kemedeı tolqyn jaryp órge júzgen,

Tosylyp, tas qazyqqa baılanbastan.

 

Ez bolsa, eske alady el nesine,

Qudaıdyń kim talasar bermesine?

Jurtynyń muń men zaryn jyrshy dala

Quıypty quıttaıynan zerdesine.

 

Tirshilik babalardan qalǵan talaq,

Bir ǵasyr  bir ǵasyrdan alǵan sabaq.

Sanasyn  atqan tańdaı erte oıatqan,

Ánderi Imanjúsip, Balýansholaq.

 

Bilse de kókke bıik sharyqtaryn,

Esinen shyǵarmaǵan halyq baryn.

Qustar kep qulaǵyna sybyrlaǵan,

Abylaı, Kenesary joryqtaryn.

 

Kórgender deıdi jarqyn keleshgi,

Jigittiń tórge shyqqan tóresi edi.

Ezilip el degende et júregi,

Úzilip turatuǵyn emeshegi.

 

Besigin baıtaq dala terbegen er,

Boıdaǵy bar asylyn elge berer.

Qyran qus torǵa túsip qusalanǵan,

Ólse de bostandyqqa shóldep óler...

 

VIİ

 

Azýly, alǵan betten tartynbaǵan,

Almastaı sóz sóılese jarqyldaǵan.

Sózi men isi birdeı azamatty,

Árqashan aǵa tutyp el tyńdaǵan.

 

Bılikte tómendegen, aspandaǵan,

Qazaq joq Jumabekti eske almaǵan.

Aldynda Ázireıil tursa-daǵy,

Aıtaryn betine aıtqan – jasqanbaǵan.

 

Maqsaty, muraty da aıqyn adam,

Jolynan aqıqattyń taıqymaǵan.

Barynsha ot pen sýǵa saldy ony da,

Zymıan, tas mańdaıy taıqy zaman.

 

Bıliktiń salqyn tórin saıalamaı,

Kúresken, arpalysqan jan aıamaı.

Óz halqyn jan-tánimen súıe bilgen,

Jaqsyny jurt tura ma aıalamaı?

 

Bastaıdy aqıqatqa jurt ańyzy,

Óshpeıdi oza shapqan  tulpar izi.

Taıqymaı ar jolynan Jumabekteı,

Ultyna adal bolý – ul paryzy!

 

Eńkeıip esiginen jylap kirgen,

Árqashan el muńyna qulaq túrgen.

Ultyna qyzmet etken aıaýlyǵa,

Qamqorlyq kórsetipti qulap birden.

 

Bolsa da bireýlerdiń qyzǵanyshy,

Oıǵandaı tasqa tańba qylǵan isi.

Halqynyń keleshegi  qamyqtyrǵan,

Osqylap et júregin til namysy.

 

Turǵanmen aspan tógip nur shuǵyla,

Taǵdyrdyń uryndyq san qyrsyǵyna.

Sol tusta Jumabekteı jigit bar ma,

Ultynyń jamaý bolǵan jyrtyǵyna?!

 

Jaqsynyń jany bar ma elden aıar,

Qanatyn alyp qyran keńge jaıar.

Boldy dep meıirimdi de, qaıyrymdy da,

Kórgender ishken asyn jerge qoıar.

 

Asaýdyń quıryq-jalyn kúzegendeı,

Ol kúnde zamandy kim túzegendeı?

Aıtaıyn erliginiń bir-ekeýin,

Monshaqtaı bárin jipke tize bermeı.

 

Talaıdy tosyn kelip ókindirgen,

Sum ajal ruqsat surap jatyr kimnen?

Mert bopty Aqtóbelik Álı qarttyń,

Balasy Almatyda oqyp júrgen.

 

Qaqyrap kókiregi sonda qatty,

Álıdiń kózden jasy sorǵalapty.

Máıitti jetkize almaı Aqtóbege,

Qolynyń qysqalyǵy janǵa batty.

 

Tizginin qasiretke bergen ǵaryp,

Jaǵalap san esikti kórgen qaǵyp.

Qasqanyń selt etpepti birde-biri,

Siresip oryn alǵan tórden baryp.

 

Mynanyń bezdi me dep bári ımannan,

Aldyna Táshenevtyń Álı barǵan.

Jarqyrap sala bergen keń ashylyp,

Qýyqtaı qýsyrylǵan pánı jalǵan.

 

Kelgen soń arqa tutyp, senim artyp,

Jylatyp qaıtarady ony qaıtip?

Beripti minip júrgen samoletin,

Qaıǵyly qarıaǵa kóńil aıtyp.

 

Bıliktiń otyrmyn dep bıiginde,

Keıbireý murnyn kókke shúıirýde.

Bólisip kóterýge júrek kerek,

Halyqtyń qaıǵysyn da, kúıigin de.

 

Tórine shyǵarmaıdy kúnde jalǵan,

Túgesken tirshilikte kimnen arman?

Eki eldiń basshylary kezdeskende,

Pekınge Hrýshevpen birge barǵan.

 

Qanatyn qaqqanmenen nurly aspanda,

Qus bitken jerge túser tún basqanda.

Shyn kórshi bolǵanmenen shekaralas,

Saıasat júrgen jerde shyn dos bar ma?

 

Qýlyqtyń ár tal shashyn sanap órgen,

Qytaılar taý turǵyzar qara jelden.

Marksten qaıta-qaıta mysal aıtyp,

Syrǵytyp, syldyr sózge sala bergen.

 

Táshenev buǵan qatty shamdanypty,

Sańq etip, tynyshtyqty qaq jarypty.

«Biz osy, qaıda kelip otyrmyz?» - dep,

Shıryǵyp, sóz tizginin qolǵa alypty.

 

Sheshenge shúıilipti: «Tyńdańyz!» - dep –

Ýaqytty rásýá qylmańyz? -dep, –

Negizgi máselege kóshińizder,

Oqýǵa kelgemiz joq munda biz!» -dep.

 

Sózine Jumabektiń tilip ótken,

Súısinip Nıkıta da jymyń etken.

Qaterli – kósemderdiń aldyn oraý,

Ózderin kem kórmeıtin qudiretten.

 

Nóserde jarqyldamas jasyn beker,

Asyldar baıqamasań qasyńda óter.

Kim mundaı táýekelge bara alady,

Tuqymyń tuzdaı quryp, basyń keter.

 

Aspandap qonǵan jigit basyna baq,

Jaınasa nury kópke shashyramaq.

Birin aıt, bárin aıt ta esil erdiń,

Kóriner kim ekeni osydan-aq!..

 

                      VIII

 

Aldyńǵy jolyn qýyp arystardyń,

Jer úshin esten ketpes alysqan kún.

Sary aıý seskendi de tartty aıaǵyn,

Susynan aıbat shekken arystannyń.

 

Qıanat qaı zamanda toqtamaǵan,

El me eken óz arysyn joqtamaǵan?

Kez kelse otyz jeti qyrǵynyna,

Táshenev qalmas edi oqtan aman.

 

Qarasa dúnıeniń beti beri,

Halyqtyń oryndalmas ne tilegi!..

Qanatyn qyryqqanmenen qyrandardyń,

Tebindep qaýyrsyny jetiledi.

 

Qaharman kerek etpes arashany,

Jaqsyǵa qudaı ózi jol ashady.

Ońtústik han kóterip kútip aldy,

Tirilip kelgendeı bir Kenesary.

 

Kúresten qaıda júrse taıynbady,

Bar qazaq Jumabekti moıyndady.

Eli men jerin qorǵap taban tozyp,

Túk emes ókshesiniń oıylǵany.

 

Bedeli bultty jarǵan shyń basyndaı,

Abyroı buıyrady kimge osyndaı?

İshinde qalyń kóptiń júrdi erekshe,

Arqardyń taýdan túsken quljasyndaı.

 

Jalǵannyń syryn bildi, túbin kórdi,

Sumdarǵa halqyn satqan qyryn keldi.

Syılady birge týǵan baýyryndaı,

Aldyna aqıqattyń júgingendi.

 

Jamandar joldastyqqa jaramaıdy,

Quzǵyndy qarǵa ǵana saǵalaıdy.

Qyrandy qyran tanyp kók aspanda,

Batyrdy batyr ǵana baǵalaıdy.

 

Anyqtap áli túgel bolǵamyz joq,

Talyqpas tarlandardan qalǵan iz kóp.

Jabyrqap jan baýyrym júr me eken dep,

Sońynan Momyshuly barǵan izdep.

Syrlasqan eki batyr  ońashada,

Batyrdy batyr kútpeı jarasa ma?!

Bahadúr babalarǵa tartyp týǵan,

Shirkin-aı, osylardan er asa ma?!

 

Aınalǵan uly erliktiń qudiretine,

Keledi Baýyrjannyń kim betine?

Rızalyq bildiripti inisine,

Halqynyń ıe bolǵan qurmetine.

 

Kópshilik Jumabekke úıirilgen,

Aldyna aqsaqaldar jıi kirgen:

«Tússeń de, - depti Baýkeń, - mánsabyńnan,

Túspepsiń azamattyq bıigińnen!».

 

Eldiktiń balta shapsań kindigine,

Shalqyǵan zar bolasyń bul kúnińe.

Qazaqty syrttan kelip jaý ala ma,

Tilekshi bolsa bári bir-birine.                  

 

Táńiri jurtqa shýaq shashqan janǵa,

Jerden de nur syılaıdy, aspannan da.

Móltildep janaryńa jas keledi,

Baýkeń men Jumabekti eske alǵanda.

 

Toqtamaı jyldar jyljyp, syrǵanar kún,

Ómiri keıingige úlgi olardyń.

Eńsesi  bıik bolsa, el de bıik,

Ultyna ustyn bolǵan tulǵalardyń.

 

Ólmesteı kóringender keshe myqty,

Jambasqa qara jerdi tósenipti.

Umyta bastasa da aqqan jyldar,

Ońtústik umytqan joq Táshenevti.

Jelkelep arsyz bılik shynjyr balaq,

Almady jerimizdi kim jyrmalap.

Ózbek te, túrkimen de aýyz saldy,

Qoıdaı ǵyp qasqyr tartqan shyn julmalap.

 

Óz erkiń bolmaǵan soń óz basyńda,

Qaınaıdy ashý-yzań kóz jasyńda.

Qaıratty qalyń shashyń tik tursa da,

Qunyń joq kók tıyndyq taz qasynda.

 

Belgili shabaq qandaı, jaıyn qandaı,

Kún qaıda jaýdyń betin qaıyrǵandaı.

Ózbekte ketti qansha qazaq jeri,

Balasyn anasynan aıyrǵandaı.

 

Quldyrap jan daýsy quldyndaǵy,

Táshenev taǵy jalǵyz shyryldady.

Biraq ta óz degenin istep baqqan,

Toń moıyn, tasyr bılik burylmady.

 

Sózine túrmese de zaman qulaq,

Jabyrqap, jasymady oǵan biraq.

Qalyń el aman bolsyn dedi ishinen,

Kóp bolsa qatyn-bala qalar jylap...

 

Qazaqtyń joq desek te shyn dushpany,

Búıirlep jan-jaǵynan kim qyspady?

Aıyrylǵan ulan-asyr sol aımaqtan,

Qaıtqany – ultaraqtaı bir pushpaǵy.

 

Suǵanaq kózin satpaı otyra ma,

Azýyn basynbasa batyra ma?

Kóp jerin alyp qaldy keń dalanyń,

Áıteýir qaıtty degen aty ǵana.

Jolyńnan adal júrip jańylsań da,

Halqyńa qyzmet et ne qylsań da.

Túgendep qaıtyp alsa ketken jerdi,

Kim qaqty Qonaevtyń qolyn sonda?

 

Buıyrmas ashyq aıtsaq el aıypqa,

Sútten aq, sýdan taza bolaıyq ta.

Áýlıe tutqanmenen aınalasy,

Halyqtyń ókpesi kóp Qonaevqa.

 

Ótirik órge basyp óristemes,

Kópshilik týra sózdi teris demes.

Eńbegin eshkim joqqa shyǵarmaıdy,

Pende ǵoı biraq ol da perishte emes.

 

Jer ketti, el de ketti zar eńirep,

Sol úshin syzdamasyn nege júrek?!

Tórt bolyp eki kózi kútip otyr,

Er týsa, elin surap keledi dep.

 

Júgirgen jetkinshegi jer tanymaı,

Shashylyp jatyr áli el tarydaı.

Batyrlar kórinbeı tur baıaǵydaı,

Qaıyrsyz kóbeıgeli qaltaly baı.

 

Ultyńa súıinbeseń, kúıinbeseń,

Qalaısha deısiń erdiń kúıin keshem?

Jamylyp altyn kórpe kimge kerek,

Baqytqa bólengeniń úıińde sen?

 

Ushy uzyn zamananyń quryǵynyń,

Jumabek sezgen muny kúni buryn.

Tirlikte teris qadam basqandardyń,

Balshyǵy jýylmaıdy julyǵynyń.

Talaılar tazarta almaı bylǵanyshyn,

Ókingen anasynan týǵany úshin.

Aldyńnan shyǵady erteń aıdaı bolyp,

Ańdamaı pendelikpen qylǵan isiń.

 

Kıesin qadir tutyp el men jerdiń,

Ult úshin armany joq ólgenderdiń.

Aýzynan kóp estidim osy sózdi,

Erligin Táshenevtiń kórgenderdiń.

 

Halyqtyń qasiretti tolǵaıdy ishi,

Qıady jatqa jerin qandaı kisi?

Jer úshin jan berisken, jan alysqan,

Ejelden jer qaıǵysy – el qaıǵysy.

 

Keń dala, asqar taýdyń qorǵany bop,

Qan keship, bizdiń qazaq sorlady kóp.

Quldasaq álimsaqtan beri qaraı,

Toqymdaı jer satqannyń ońǵany joq.

 

Atady jer satqandy jer kıesi,

Qalyń el atajurttyń máńgi ıesi!

Taǵzym et, týǵan jerdiń topyraǵyn súı,

Bolsań da adamzattyń áýlıesi!

 

Týǵan jer jupar atqan jórgegiń bop,

Jylasań sýsyn bergen shóldedim dep.

Ul bolyp jaralǵan soń bórik kıgen,

Qorǵamaq el men jerdi – erge mindet!      

 

Jer úshin basyn tikken táýekelge,

Kezinde Táshenevten er óter me?

Bolǵandar básekeles onymen,

Túsedi bostan bosqa qara terge...

Jumabek jasap ketken uly eńbektiń,

Shyǵady bas-aıaǵyn túgendep kim?

Kúrmeýge kelmeı jatqan qysqa jiptiń

Ushyna shylbyr jalǵap jibermekpin.

 

İsinen tanylady er minezi,

Aıqyndap aıtatuǵyn keldi kezi.

Zorlyqtyń qandy kózi qadalǵanda,

Seskenbeı qarsy atyldy jalǵyz ózi.

 

Jarqyldap uqsamasa aq almasqa,

Aıaýly atajurty tonalmas pa?!

Qan tamǵan qylyshynan sol zamanda,

Kim bardy bul erlikke odan basqa?

 

Bas baǵyp, buǵa berseń sirá, qazaq,

Aldyńnan qaıda barsań shyǵady azap.

Ún qosar esil erge átteń sonda,

Nelikten shyqpady eken bir azamat?

 

Qarasaq ólimizge, tirimizge,

Osy ádet jetken bizdiń túbimizge.

Qonbaıdy baqyt qusy basymyzǵa,

Birimiz tirek bolmaı birimizge.

 

Bolmasa qalyń qazaq ala-qula,

Tepkige túser me edi dala myna?

Qorjynda Han Keneniń basy ketip,

Súıegi aıdalada qalady ma?

 

Qaıran er qysqa ómirge boldy qonaq,

Ne paıda aıtqanmenen endi madaq?

Qaldyrdyq biz de jalǵyz Táshenevti,

Jaýyzǵa julmalatyp qandy balaq.

Bıliktiń belgili ǵoı syry máńgi,

Ólgenshe qýǵyndady-qyryna aldy.

Halyqtyń jany ashydy ishten tynyp,

Tasada álde kimniń qyby qandy.

 

Óksigen ókinishtiń ýyn urttap,

Qaıǵysyn kesheginiń kim umytpaq?

Qazaqtyń qanǵa sińgen ádeti ǵoı,

Jatatyn jyǵylǵanyn judyryqtap.

 

Kóz jetpeı bul jalǵannyń túbine shyn,

Eriksiz tuńǵıyqqa úńilesiń.

Zymıan, qara júrek pendelerdiń

Kelbetin tanyǵanda túńilesiń.

 

Músirkep tiri jandy  aıaǵan ba,

Árkimdi óz ornyna qoıady Alla!

Qusadan Jumabektiń jany kúıgen,

Sońyna ómiriniń taıaǵanda.

 

Dúnıe kóringenmen kóńilge baı,

Oıpyr-aı, qubylady ómir qalaı?

Bir kezde ózi otyrǵan kabınetter,

Esigin tars jaýypty qabyldamaı...

 

Seıilter zaman qaıda oı túnegin,

Adamnyń bergen Táńir qaı tilegin?

Jarysa mánsap qýǵan jandaıshaptar,

Taptaǵan ar-namysyn sóıtip onyń.

 

Qaıtemiz aıǵaı salyp jyrtyp óńesh,

Shyndyqty, adaldyqty kim tilemes?

Halyqtan jasyrǵanmen kóp nárseni,

Tarıhtan búgip qalý múmkin emes.

Jarqyrap kún shyǵady, aı týady,

Bolady kúńgirt dúnıe aıqyn áli.

Jasalǵan Jumabekke qıanattar,

Aýzymen aqıqattyń aıtylady.

 

Kim úshin ot pen sýǵa túsip edi,

Kim onyń qasiretin túsinedi?

Qıanat Jumabektiń janyn qysqan,

Qazaqqa kórsetilgen qysym edi...

 

Keletin zaryqpaı-aq kúndi kútip,

Eriter taǵdyr muzyn kim jibitip?

Túskender qulǵanadaı qyr sońyna,

Aqyry esil erdi tyndy jutyp...

Jalǵasy myna siltemede.

Nesipbek Aıtuly

Memlekettik syılyqtyń laýreaty