1. KİLT
«Bilim berýdi damytý tujyrymdamasy memlekettik táýelsizdikti qalyptastyrý men nyǵaıtýdyń, eldiń progresshil damýynyń negizin quraıtyn Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý júıesin damytýdyń maqsattary men mindetterin, qurylymy men mazmunyn jáne negizgi strategıalyq baǵyttaryn aıqyndaıtyn ǵylymı-teorıalyq, ádisnamalyq qujat bolyp tabylady" – delingen tujyrymdamanyń alǵashqy abzasynda.
Al osy sóılemniń ishindegi «qundylyqtardy» zerdelep kórelik:
- «Memlekettik táýelsizdikti qalyptastyrý men nyǵaıtý" – degen sóz kókeıge qonady. Biraq, qaıtyp jáne qalaı? – dep saýal qoısaq, jaýaby joq. Nege? Óıtkeni, halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jasaǵan halyqtyq pedagogıkasy men ulttyq psıhologıasy, dástúr-salttary men ózindik bolmysy (mentalıteti) múldem eskerilmegen.
- «Maqsattary men mindetteri» - deý de jón. Biraq, eń áýeli ózińe qajet maqsat pen mindetti túgendep almaı, taǵy da sol «dúnıejúzilik» nemese «órkenıetti elder» - dep eminý men elikteýden asa almaı qalypty. Oılanyp qarańyzshy? Sonda:
- keshegi óz qolymyz óz aýyzymyzǵa jetpegen 300-jyldyq bodandyqty;
- basqanyń tileýin tilep rýhymyz janshylǵan jyldardy;
- basqanyń ústemdigine eriksiz kóngen taǵdyrdy;
- qalyptasyp qalǵan quldyq psıhologıamyzdan arylýdy oılamaı, taǵy da sol ózgege qarap móńiregendi nege qoıa turmaımyz, - deıtin, oı mazalaıdy. Endeshe, qazirgi tili, dini, dili bólshektenip jatqan urpaǵymyzdyń bolashaǵy men halqymyzdyń keleshegin nege bajaılamaımyz. Derbestiginiń jemisin jep otyrǵan – japondar da, nemister de, qytaılar da, tipti arab pen ıran elderi de, «dúnıejúzilik» nemese «órkenıetti elder» dep eminip, bas-kózsiz eliktep otyrǵan joq qoı. Qaıta ǵylymı progresti jetildirilgen saıyn, ózderiniń ulttyq qundylyqtaryn burynǵydan beter kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa basa mán beredi.
Jymsyma nıetpen júrgizilip jatqan qazirgi ǵalamdaný saıasaty bizder elpektemesek te, áli-aq telpegimizdi teris kıgizerine kúmánińiz bolmasyn.
- «Qurylymy men mazmuny» - degen de durys-aq biraq taǵy da sol eski taptaýyrynnan aspapty. Urpaq tárbıesi men bilim berýdiń qurylymy da jáne mazmuny da baıaǵy «qyzyl ımperıanyń quryp bergen qurylymynan» tastaı qatyp aırylmaǵan eken. Bul neni kórsetedi? Aq nıetpen aqıqatyn aıtsaq, búgingi bilim berý salasynda júrgen «qaıratkerler» bul máseleni tolyq túsinbeıtindigi ańǵarylady. Áıtpese, jylyna aýysqan ár mınıstr kele jasaıtyn eksperımentterinen uıalar edi?!
- Usynylyp otyrǵan tujyrymdama jobasy – «ǵylymı-teorıalyq ádisnamalyq qujat»- delinipti. Sonda, basshylyqqa alǵan teorıalyq metodologıasy qaısy? – deıtin zańdy, suraq týyndaıdy.
Adamnyń Tán tanymynan basqany túsinbeıtin, Jan men Rýh tárbıesin júrgizbek túgil... nadandyqpen taptap otyrǵan, búkil Azıalyq tanymdardy eskermeı syńarjaqtylyqqa qurylǵan "Eýropasentrızm metodologıasy" ma? – dep ezý tartyp músirkeýge týra keledi.
- Joq!.. «Soqyr kórgeninen jazbaıdyny» toqtatyp;
- «Jansyzdan jandynyń sıpatyn tanıtyn», Shyǵys fılosofıasyna burylatyn mezgil jetti. Kezinde bul danalyqty Shyǵystan úırenip barǵan Pıfagor óziniń sandyq fılosofıasyn jetildirgen.
- Platon metodologıasynyń kúni týdy.
- Nege? Óıtkeni, «Jandydan – jansyzdyń sıpatyn (materıa) dáripteıtin» "Eýropasentrızm metodologıasy" óziniń ómirsheńdiginen aırylǵaly qashan?! Onyń tolyp jatqan basqa da kemshiliterin sanamalamaı-aq, kóterip otyrǵan máselege baılanysty bir ǵana álsizdigin atap ótsek te jetip jatyr. Ol mynaý:
- Eýropasentrızmniń, búginge deıin «adam tárbıesi dúnıege kelgen soń ǵana bastalady» - deıtin tujyrymy, túbegeıli qate bolyp shyqty.
– Joq, múldem olaı emes eken! Jan tárıbıesi, onyń 12 túrli arnasy (túısik, uıat, zerde, minez, qabilet, jiger jáne ishki sezim) tek ana qursaǵynda ashylatyndyǵy anyqtalyp, túısiktik tárbıeniń 80% -y bala jarlyq dúnıege kelgenge deıin qalyptasatyndyǵy eskerilmeýden, HHİ–ǵasyrǵa sozylyp órkenıetimizde júrgizilmek túgil, tipti oıǵa da kelmegendiginen, adamzat balasynyń sanasy sansyrap jáne qoǵamdaǵy arsyzdyqtyń ne bir surqıa túrleri beleń alyp otyr. Bul tikeleı ana ataýlynyń – «qursaqtaǵy tárbıeni» bilmeýiniń saldarynan ekeni anyq. Adam tárbıesiniń osynaý jańa ádisin bizder 24 jyl buryn dúnıege ákelgen edik. Muny qazir búkil dúnıejúzi boıynsha ınternette – «vnýtrıýtrobnaıa pedagogıka» - dep júrgenin «tujyrym» jasaýshylar nege baıqamady eken? Álde, túsinbeı me? Olaı bolsa, tujyrymdamadaǵy – «mektepke deıingi tárbıe jáne oqytý» - degen bólimi túgelimen syn kótermeıdi. Jalpy adam tárbıesiniń bizder usynǵan jańa kózqarasy 1990 jyly eki birdeı ǵylymı keńeste (Y. Altynsarın atyndaǵy ǵylymı zertteý ınstıtýtynda, KSRO APN fılıalynda) jáne Oqý mınıstriniń 19 oblystaǵy bilim basqarlamalaryn jınaǵan jalpy jınalysynda jáne joba OQÝ MINISTRLİGİNDE jeke kitapsha etip jarıalanǵan bolatyn. Osynda talqylanǵan meniń «Úzilissiz urpaq tárbıesi men ulttyq oqý-aǵartý júıesiniń» negizinde «İzgilik álippesi» (1991) atty 2 kitaptan turatyn oqýlyq jáne «Halyq pedagogıkasynyń negizderi» (1995) atty monografıa jaryq kórdi. Biraq, bul eńbekterdi kelip-ketip jatqan mınıstrler estise de elemeı, áli kúnge deıin «oqý-aǵartý úlgisin» muhıttyń arǵy jaǵynan izdeýinen jalyǵar emes. Ózińde bardy elemeı, ózgege ózeýreýdi qashan toqtatamyz? Ulttyq ǵylymnyń qaı salasyn alsańyz da, osylaı mysaldar kóp. Joǵaryda aıtylǵan monografıalyq eńbekte, adam tárbıesiniń jańa metodologıasy 2- satydan turady.
Birinshisi, bıologıalyq ındıvıd delinip, oadn "Júrek tárbıesi" atty júıe qalyptasyp, ana qursaǵyndaǵy tárbıeniń ózine tán tásilderimen "jannyń on eki arnalaryn" ashady.
Ekinshisi, sanany jetildirý delinip, odan "Aqyl tárbıesi" atty júıe qalyptasyp, jaryq dúnıedegi balany tulǵalandyrýdyń kezeńi bastalady. Sonymen qosa, adam tárbıesiniń osy eki júıesinen onyń "Jeti túrli negizderi" - tek fızıologıalyq kezeńderge ǵana súıenip jasalynady. Osy ilim usynǵan jańa tehnologıa arqyly, Abaı ǵulama armandaǵan «tolyq adam, nurly aqyldy» keleshek urpaǵymyzǵa enshileýge bolady. Jeti túrli negizderdiń - Uryq tazalyǵy, Jan tárbıesi, Náreste, Balbóbek, Sábılik, Balıǵat, Kámelettik - dep atalynatyn fızıologıalyq kezeńderdiń árqaısysynyń ózine tán tárbıe tásilderdi usynylady. Olaı bolsa, bul metodologıa, tipti ıaslı men bala baqshadaǵy tárbıege de jańa kózqaras beretinin eskergen jón. Sondyqtan da, tujyrymdamadaǵy «mektepke deıingi tárbıe jáne oqytý» degen bóliminiń syn kótermek túgil, túp-tamyrlarymen qate ekeni kórinip tur.
2. ORTA BİLİM BERÝ
Adam balasy bıologıalyq ındıvıd bolǵandyqtan, onyń tabıǵatyndaǵy kúlli tirshilik sıpattary, mindetti túrde bıologıalyq jáne fızıologıalyq zańdylyqtarǵa baǵynatyny aıdan anyq. Endeshe, keleshek urpaq tárbıesi men bilim berý júıesi de, osy zańdylyqtardy eskermese, kabaǵat úlken qatelikterge urynady. Mynaý "adam tárbıesi men bilimin jetildirmek tujyrymdamada» balanyń fızıologıalyq kezeńderiniń eshbir zańdylyqtary eskerilmegen. Sonda, bul qalaı? Baıaǵy sol, qaradúrsin kóshirmelik pe?..Bizdińshe, egemendi el bolǵan soń elikteý men solyqtaýdy qoıyp, ulttyq kundylytardy izdeý aýadaı qajettilik ekeni daý týdyrmasa kerek. Tujyrym jobasyndaǵy otra bilim berýdiń maqsattary men mindetteri tym jalpylama. al, qurylymy 4 + 6 + 2 degenine qarap, keshegi ımperıalyq formýladan aýytqyı almaǵany da kórinip tur. Olar joǵaryda aıtylǵan fızıologıa zańdylyqtaryn eskermek túgil, tipti « (6-10 jas – balalyq shaq, 11-16 – jetkinshetik shaq, 17-18 jasóspirimdik shaq) » - degen tekstegi sózderden, halyq taǵylymyndaǵy qoldanylatyn náreste, balbóbek, sábı, balıǵat, kámelettik – delinetin fızıologıalyq kezeńderdiń jasyn da bilmeıtindikteri baıqalady. Mine, orta bilim berýdiń qurylymy men mazmuny da ǵylymı negizdelmegeni kórinip tur esem pe? Bizdiń 1990 jyldary talqylap jarıalaǵan tujyrymdamamyzda, kerisinshe 6-7 jastan 12-13 jasty qamtymaıtyn "balıǵat kezeńin" birtutas kúıi bólip-jarmaı 6-klass etip, bastaýysh mektep satysyna beriledi. Nege? Sebebi, balıǵat kezeńinde balanyń garmanaldy júıesi (7-de búrshik jaryp, 13-de gúlin ashady, shaýhat pen etekkir keledi) qalyptasyp, logıkalyq oılaý qabiletteri ornyǵa bastaıdy. Fızıologıanyń osynaý ózgertýge bolmaıtyn turaqty zańdylyǵyn eskergen japondyqtar bastaýyshty – 6-klass etse, nemister bastaýysh mektebin 5-klass etip baıaǵydan beri qoldanyp keledi. Bizder de, azıalyq el bolǵandyqtan, batyl túrde bastaýysh mektepti 6-klasqa keltirsek utarymyz kóp. Sondyqtan da, orta bilim berý formýlasyn 6 + 3 + 3 túrindegi fızıologıa zańyna baǵyndyryp usynǵan edik.On bes jyl boıy sheshealmaı júrgen 12-jyldyqtyń reformasy da anyqtalar edi. Bul tujyrymdama «Halyq pedagogıkasynyń negizderi, 1995j», "Pedagogıka men Psıhologıa negizderi 2012j" atty monografıada jan-jaqty dáleldenip jazylǵan. Sol sebepti, bul pikirimizge ár satyny jeke-jeke jazyp taldamaı, qysqarta usynýdy jón kórdik. Áıtpese, "Kásiptik bilim" berýde de jáne "Joǵary bilim" salalarynda da – oılasatyn máseleler jetip jatyr. Qazirgi aty bar zaty joq – gımnazıa, lıseı degenderdi de aqyl eleginen ótkizip, naqtyly sraptamasa bolmaıtyn tárizdi. Endeshe, urpaq tárbıesi men bilim berý júıesindegi reformanyń shynaıy maqsaty men mazmuny asa úlken jaýapkershilikti talap etedi. Ásirese, kezinde ógeılik kórgen qazaq mektepteriniń problemalary shash etekten. Olaı bolsa, joǵaryda aıtylǵan pikirlerdi tereń túsinip, durys sheshpesek – halqymyzdyń keleshegi tún-túnekpen shyrmalyp, sara jolyn tappaı kómeskilene bermek.
Ulttyq rýhtyń basty dińgegi – Tili ?!
Halqymyz – «Óner aldy- qyzyl til» - dep urpaǵyna ósıet qaldyrǵanda, bar ónerdiń qaınary - tilde ekenin bilip aıtqan ǵoı. Jurtymyzdyń osy Til - atty dińgegin shaıqaltyp, qulatýdy kókseıtin, shalaqazaqtar men kosmopolıtterdiń jónin tabýdyń da ýaqyty jetken tárizdi. Orys bodandyǵynan endi ǵana bosadym ba degen Qazaq halqy, óz ishinen shyqqan shubar jylan tárizdi, ne tilin, ne dinin, ne dástúr-saltyn syılamaıtyn shalaqazaqtardyń bodandyǵymen qasiret jutyp otyr. Ultymyzdy munan ári qorlaı berýge bolmaıdy!!.. El men Jerdiń tozǵyndaýyn toqtatýdyń ýaqyty jetti... Shyndyǵyna kelsek, búginge deıin, Ana tili jaıynda qoǵamymyzda birjaqty pikir qalyptasyp otyr. Ol - Tildi, tek qatynas quraly retinde baǵalaý?!.. Bul – bıologıalyq ta, tipti fızıologıalyq ta zańdylyqtarǵa qaıshy keletin, qate pikir. Sondyqtan da, ana tiliniń adamdy – kisilikke jetkizip, onyń azamattyq sanasyn ashatyn, tek 10-túrli qasıetin aıtý jón sıaqty.
Endeshe,Til tek – ќatynas ќўraly ‑ ǵana emes ekenin dáleldep kóreıin;
- Birinshisi – jaraıdy, qatynas quraly delik;
- Ekinshisi – ata-baba zerdesimen baılanystyratyn tek ‑ ana tili – eken. Ony ǵylymda ‑ fılogenetıkalyq jad ‑ deıdi. Búgingi ‑ shala ќazaќtar men kosmopolıtterdiń kesapat ákelýiniń basty sebebi – olar ata-baba zerdesimen baılanysta bolmaǵandyqtan, ‑ halyqtyq - ulttyq qundylyqtar ‑ degendi túsinbeıdi, kerisinshe oǵan jatyrqap qaraıdy.
Sanasy oıana bastaǵan keıbireýleri, balalaryn qazaq mektepbine bergenimen, ol balalar sabaqtan shyǵa salysymen bir-birimen oryssha sóılesedi. Árıne, bul balanyń kinási emes!. Ana qursaǵyndaǵy sátinen, ata-anasynyń oryssha sóıleýiniń saldary ekeni belgili.
- Úshinshisi - halyqtyń mentalıteti – dili de, tek qana ana til arqyly beriledi. Tili buzylǵan halyqtyń mentalıteti de, rýhy da joıylady.
- Tórtinshsi: ‑ “ozorenıe” (múttaǵala) ‑ deıdi. Abaıdy danyshpan, kemeńger deımiz. Nege ? Abaıdyń óleńi de, qara sózderi de “ozorenıemen” jazylǵan, ony – Múttaǵala ‑ deıdi. Ana tilin bilmegen adamnan osy - múttaǵala - qashady eken.
- Besinshisi – rýh ?! Ana tilin bilmegen adam, halyqtyń rýhanı baılyǵyn jasaı almaıdy.
– Altynshysy - ımandylyq, ar-uıat ta tilden paıda bolady.
- Jetinshisi men Segizinshisi – Tanym men Talǵamdy da til qalyptastyrady. Ana tilin bilmeıetin qazaqtyń talǵamy - múldem basqa talǵam. Mysaly, zergerlik buıymdar, danalyq órnekter, oıý-órnek, qazaqtyń ulttyq kıimi - dúnıeni tańǵaldyryp júrgen, solardyń bárine áser etip otyrǵan –ana tili.
- Toǵyzynshysy – Meıirim, Onynshysy – Raqym ‑ deıtin qasıetterdi de ana tili sińiredi. Jańaǵy shalaqazaq pen kosmopolıtterde meıirim de joќ. Óziniń tiline, ultyna, halqyna ‑ degen meıirim bolmaǵandyqtan, olardan r a q y m kútý de múmkin emes.Olardy adastyryp otyrǵan – elikteýshilik pen solyqtaýshylyq. Kisiliksizdik !.. Qazir sanaly jandy, ne isteý kerek deıtin sўraќ kóp mazalaıdy. Óıtkeni, bizder az sandy halyqpyz ?! Osy tolǵanystardan týǵan oıymdy ashyp-jaryp aıtýdy jón kórdim ;
- Birinshiden ‑ ќoǵamǵa Tártip pen Ádilet kerek. Memlekettiń baqyty - osy eki máselede ?!. Qoǵamdaǵy qaptap ketken túngi klýbtar men ár buryshta samsap turǵan kazınolar, besikten beli shyqpaǵan balalardy qan-quıly qatykez oıyndarymen buzyp jatqan komútrlik dúńgirshekter, avtomatty oıyndar – munyń barlyǵy adamdardy – qumarlyqqa qunyqtyryp – azdyra beredi. Bulardyń da nasha-qumarlyq tárizdi sıpattary bar. Onyń jaǵymsyz jaǵdaılary, qazirdiń ózinde qoǵamymyzdy jaılap barady...
- Ekinshiden ‑Urpaќ tárbıesin túzeý kerek.Ol úshin tárbıeni ana qursaǵynan bastaý qajet.Bul jaıynda ǵylymı negizdelgen jańakózqarastaǵy ilim de bar.
Jalpy bizdiń oqý-aǵartý salasynda - «bilim berý» degennen basqa, «tárbıe berý» deıtin uǵym da joq. Onyń ústine, respýblıkamyzda ózinen shyqqan jańalyqqa «tas kereń» bola qalatyn qalyby buzylar emes! Osynyń aıqyn kórinisi, búkil oqý-aǵartý júıesinde – Halyq pedagogıkasy men Ulttyq psıhologıasy jáne Ulttyq tarıhy pán retinde júrgizilmeıdi.Óziniń halyqtyq taǵylymyna degen mundaı qatynas, jetilip otyrǵan elderde bar ma ? Árıne, joq!!!.. Endeshe, halyq pedagogıkasy men ulttyq psıhologıasynsyz - Urpaq tárbıesin jónge salar tetik te, jaýap ta joq !.. Al, bul ilimniń óz topyraǵymyzda ǵylymı negizdelip ashylǵanyna 24-jyl boldy. Biraq, aıaqtan shalǵannan basqa, eleń eter eshkim de joq. Tipti, bilim-ǵylym mınıstrleriniń qoldaryna da ustatyldy. Esh áreket etpeıdi...
Endi memlekettik tildi úırený máselesine keleıik. Qarańyz shy ?! Búkil Orys mektepterin, Uıǵyr, Koreı, Ózbek, Dúńgen mektepteriniń – bárine qarajatty berip otyrǵan kim?.. Sol qarajat kimniń dáýleti? Qazaq memleketiniń jáne qazaqtyń yrys-nesibesi ǵoı. Tipti, sol mektepterde sabaq beretin oqytýshylardyń jalaqysyn tólep otyrǵan kim? Taǵy da Qazaq memleketi berip otyr. Olaı bolsa, memlekettik tildi aqy berip úıretý, bul taǵyda sol – osy memlekettiń ıesi – Qazaq halqyn qorlaý degen sóz. Osy memelekette turǵan qandaı ult bolmasyn - memlekettik tildi bilýi – aksıomalyq zańdylyq. Ras qazaq memleketi qarjylandyryp, tirshiligińdi jasap berip otyr ma, ? Endeshe, qandaı sóz bar? Osy memlekettiń otyn ottap, sýyn iship, osy topyraqtan nár alyp, ósip-ónip otyrsyń ba, ? Olaı bolsa, esh ýájsiz bўl memlekettiń tilin bilýiń shart. Tipti, bul qaı ulttyń bolmasyn - azamattyq boryshy ǵoı.Osyny túsinetin mezgil jetti emes pe ?...
Endigi bir erekshe aıtýdy qajet etetin másele, sońǵy jyldary taǵyda sol, ǵylymı negizge súıenbegen Úkimdik sheshimmen usynylyp otyrǵan, Úsh tuǵyrly tildiliktiń ( Aǵylshyn ‑ Orys – Qazaq ) máselesi. Tipti, bul joǵarydaǵy aıtylǵan Bıologıa men Fızıologıa zańdylyqtarynyń ıisi murnyna barmaıtyn adamdardyń sheshimi. Olardyń áýeılengeni sonshama, bul sheshimdi bala baqshasynan bastatyp, keń túrde jolǵa qoımaq ?! Bular balanyń fızıologıalyq qalyptasýy men mı psıhıkasynyń jetilýinen múldem habarsyz jandardyń asa aýyr qatelikteri dese bolady. İrgeli Elderge jatatyn – Japon – Nemis – halyqtary, balalaryna basqa tilderdi úıretýdi, tek 10-11 jasynan ǵana bastaıtyny ǵylymı negizge súıengendik ekeni belgili. Bizderdiń balabaqshasyndaǵy 3-4 jastaǵy sábılerge úsh til úıretemiz deýi, sypaıylap aıtqanda qaskúnemdik bolyp tabylady. Óıtkeni, psıhıkasy áli qalyptaspaǵan balalarǵa shet tilderiniń salmaǵyn salý, urpaqty esalań, ıaǵnyı shızo jasaýǵa umtylys dese bolady. Jalpy, búgingi Úkimet ‑ Eldiń pikirimen nege sanaspaıdy...
3. TÚIİN
Jalpy urpaq tárbıesi men bilim salasyn reformalaý myń tolǵanyp, júz oılanatyn másele. Bul tujyrymdasadaǵy – 2015 jylǵa deıin – dep shamalaǵan ýaqyt mólsheri durys sıaqty. Sebebi, turaqtala bastaǵan ekonomıkamyz da, endi-endi baýyryn kóterip kele jatqan aýyl turmysy da, ýaqytty osylaı tarazylaǵandy quptaıdy. Tek, eń áýeli neden bastaýdy dál anyqtaǵan jón. Bizder, aldymen reformanyń alǵy sharttaryn jasap, ulttyq mektepterimizdegi, ásirese aýyl mektebindegi burynnan qalyptasyp qalǵan kemshilikterdi túzeýdi eń basty máselege jatqyzamyz. Sonda, ol qandaı másele? Osy saýalǵa qysqa túrde toqtalyp kórelik.
1) Imperıa tusynan ógeılik kórip kelgen, qazaq mektepteriniń materıaldyq bazasy asa aýyr ekeni eshkimge de qupıa emes. Sondyqtan, júrgizilip jatqan aýyl jyldarynda, bul aqaýdyń ornyn totyryp, zaman talabyna saı etip mektepterdiń sanyn da, sapasyn da jetildirýimiz kerek;
2) qaladaǵy aralas mektepterdi – qazaq tiliniń qıanatshysy retinde – tez arada ajyratpasaq, memlekettik tildiń jan tógisiz aýyr kúıi jalǵasa bermek. Urpaǵymyzdy qoldan máńgúrttendirý saıasatyn úzildi-kesildi toqtatý qajet;
3) áli tolyq jazylyp bitpegen qazaq tilindegi oqý quraldaryn halq pedagogıkasymen negizdep, jetkilikti túrde shyǵarýdy tezdetý men qosa, mazmun sapasyna erekshe talap qoıý mindeti tur. Oqýlyq daıyndaýda, taǵy da jalpaqshesheılikke basyp, Reseımen birigip shyǵaramyz deıtin jolbıkelerdi, oqý-qural salasynan múldem alastaǵan alastaǵan jón;
4) qazaq mektepterinde «Halyq pedagogıkasynyń negizderi» atty oqýlyqty keler jyldan bastap 7,8,9 klastarǵa pán retinde engizý qajet.
5) aýyl mektepterinde sabaq beretin muǵalimderdiń bilim sapasyn kóterý men joǵary bilimdi pedagogtarmen qamtamasyz etip ýaqyt talabyna saı jetildirýdi memleket óz mindetine alǵany jón;
6) oblystarda pedagogıkalyq ýnıversıtetterdi qaıtadan ashyp, bilim mınıstrligi kezinde ózderi jaýyp tastaǵan bes túrli máseleni qaıyra qalpyna keltirý qajet. Olar mynalar:
a) Mektep kúni – bul qazir múldem joq.
á) Tárbıe jumysynyń ádistemesi – bulda joq.
b) Pedpraktıka – burynǵy 6-7 aptanyń ornyna, qazirgi 3 apta;
v) Pedagogıkadan memlekettik synaq – qazir joq.
g) Muǵalimdik etıka men sheberliktiń arnaýly kýrstary – joq.
Minekı, osyndaı tárbıeniń talqany shyqqan jaǵdaıda naǵyz ustaz daıyndaý múmkin be? Árıne – múmkin emes! Endeshe, osy soraqylyqtardy qalpyna keltirmeı, bilim júıesin reformalaýǵa aýyz barmaıdy;
7) sonshama baı ulttyq tarıhymyzdy júıelep oqytpasaq, urpaǵymyzdyń rýhanı kemtarlyǵy jalǵasa bermek. Qustyń qos qanaty tárizdi Ulttyq tarıh pen Halyqtyq pedagogıka ulttyq sanamyzdy ashyp, urpaǵymyzdyń azamattyq tulǵasyn jetildirmek.
Sovet-Han Ǵabbasov.
Qazaqstannyń Eńbek sińirgen qaıratkeri, jazýshy
Pikir qaldyrý