Ońtústik Qazaqstan oblysy Otyrar aýdanymyzda topyraqtyń qunarlylyǵyn arttyrý, ónimdilikti eseleý jáne tuzdanǵan topyraqty múmkindiginshe saýyqtyrý arqyly qaıta aınalymǵa qosý jumystary qolǵa alynyp keledi.
Bıyl sáýir aıynda Aqtóbe aýyl okrýgine qarasty «Azıa Agro Grýpp» JSHS-niń bazasynda Ó.Ospanov atyndaǵy Qazaq topyraqtaný jáne agrohımıa ınstıtýtynyń ǵalymdary men aýyl sharýashylyǵy mamandary jáne sharýa qojalyqtary tóraǵalarynyń qatysýymen dalalyq semınar-keńes ótken bolatyn. Sol semınarda aýyl sharýashylyǵyn ǵylymmen ushtastyrmaı qandaı daqyl bolsa da, mol ónim alynbaıtyny týraly aıtylǵan edi. Aýdan ákimi E.Aıtahanov ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń «Tuzdanǵan topyraqtyń qunarlylyǵyn arttyrý, ınovasıalyq tehnologıasyn óndiriske engizý jáne fermerlerge tehnologıa negizderin úıretý» atty jobasymen tanysyp, salmaqtaı kele aýdan sharýalaryn ǵylymı ınstıtýtpen birlese jumys isteýge shaqyrǵan.
Taıaýda aýdanymyzdyń egin salasyndaǵy ózekti máselelerin sheshý, jerdiń qunarlylyǵyn arttyrý, topyraqtyń tuzdylyǵyn tómendetý maqsatynda ekinshi ret oblystyq dalalyq semınar ótti. Oǵan aýdan ákimi E.Aıtahanov, oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń basshysy S.Turbekov, Ó.Ospanov atyndaǵy Qazaq topyraqtaný jáne agrohımıa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory A.Saparov jáne ınstıtýt ǵalymdary A.Otarov, G.Atasheva, M.Poshanov qatysty.
Sondaı-aq, semınarǵa Japonıadaǵy Kıoto ýnıversıtetiniń profesory Fýnakava Shıná jáne ýnıversıtettiń bir top magıstranty kelip, keleli pikirleri men ǵylymı tujyrymdamalaryn ortaǵa saldy.
Semınar sońynda qatysýshylar attyly kisi kórinbeıtin júgeri alqaptaryn aralap, sobyqtaryn saralap kórdi. Kórgen adamnyń kózi toıatyn júgeri alqabynyń osylaı jaıqalýy ǵylymnyń jetistigi ekendigi aıdan anyq. Ǵylym men sharýalardyń tájirıbesin ushtastyra bilgen kezde ǵana ónimniń mol bolatynyna osyndaǵylardyń báriniń kózi jetti.
Basqosýda ǵalymdar men sharýalar «aýdanymyzdaǵy egistik jerlerdi tuzdanýdan qalaı qutqaramyz?» degen basty saýalǵa da jaýap izdedi. Keńestik kezeńde 20 myń gektar alqapqa júgeri egip, odan 50 myń tonna dán ótkizgen topyraǵy qunarly aýdan rekordtyq kórsetkishterge de qol jetkizgen bolatyn. Alaıda, ótpeli kezeńde júgeri qabyldaý oryndarynyń (seh, zaýyt) isten shyǵýy, gıdrotehnıkalyq qurylymdardyń (drenderdiń) tozyǵy jetip jaramsyzdanýy, jerasty sýynyń kóterilip, jerdiń tuzdanýy aýyl sharýashylyǵy salasynyń damýyna keri áserin tıgizdi.
Sháýildir sýlandyrý alqabyndaǵy 12 myń gektar sýarmaly jerdiń jer asty sýy deńgeıin tómendetip, tuzdy sýdy syrtqa shyǵarýdy qamtamasyz etetin, uzyndyǵy 368 shaqyrymdy quraıtyn kolektorly drenaj júıesi 1976 jyly paıdalanýǵa berilgen. Bul júıe Arys ózeninen bastaý alatyn D.Altynbekov kanalynyń boıynda 10 myń gektar sýarmaly jerdegi tuzdanǵan sýlardy jınaqtap, uzyndyǵy 55 shaqyrymdy quraıtyn Sháýildir bas kolektory arqyly «Tamdyózek» saıyna, odan ári Syrdarıa ózenine quıatyn etip jobalanǵan. Ekinshi sala Kókmardan kanalynyń boıyndaǵy 2 myń gektar sýarmaly jerdiń jerasty sýyn tómendetetin drender júıesi uzyndyǵy 5 shaqyrymdy quraıtyn Kókmardan kolektory arqyly Arys ózenine tastalatyn etip jasalǵan. Alaıda, sońǵy 30-40 jyl kóleminde jóndeý jumystary júrgizilmeı, júıe tolyqtaı isten shyqqan. Osynyń saldarynan egistiktiń ónimdiligine keri áserin tıgizip, alqaptaǵy 5000 gektar sýarmaly jer tuzdanýdyń saldarynan aınalymnan shyǵyp, egis egýge jaramsyz kúıge túsken.
Osyǵan oraı oblys ákimi B.Atamqulovtyń nazaryna ilikken bul másele qoldaý taýyp, QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine hat joldandy. Qazirgi ýaqytta Islamdyq jáne Eýropalyq damý bankterinen qarjylandyrý baǵytynda tıisti jumystar júrgizilýde. Sonymen qatar, bıyl 12 kanaldy aǵymdaǵy jáne 1 kanaldy kúrdeli jóndeýge oblystyq búdjetten 1,3 mlrd. teńge bólinip, jumystar atqarylýda.
Semınar qorytyndysynda sharýalardyń anyq kóz jetkizgeni ol – aýyl sharýashylyǵy salasynda ǵylymı jetistikter óte qajet. Ǵylymı jańalyqtar zerthanalarda qalyp qoımaı, is júzinde júzege asyp jatsa, munan ǵalymdardyń da, sharýalardyń da utary mol bolmaq.
Almas AQYLBEK. Otyrar aýdany.
«Ońtústik Qazaqstan». http://okg.kz/
