«Qytaı kúıeýlerge» qazaq qyzdaryn aqshaǵa tanystyratyn agenttik qazaqtyń namysyn qatty qaırady. Áleýmettik jelide úlken alańdaýshylyq baıqalyp, jurt tolqydy. Qazaqtyń qyzyn qytaıǵa saýdalaıtyn arsyzdardyń jumysyna el eseńgiredi. Alaıda, halyqty alańdatqan osynaý máselege bılik áli kúnge ún qatpady. Bir anyǵy «qazaq qyzdarynyń aqshaǵa aryn satpaıtyny, ultyn satpaıtyny, azamattardyń arýlaryn qorlatpaıtyny, namysyn taptatpaıtyny» aıqyndaldy.

Osy oraıda qoǵamda  «Qytaı qyzdaryn jar etken qazaq azamattary bar ma eken?» degen suraq ta týyndady.  «Qamshy» portaly tilshisi qytaı qyzdaryn jar etken tanymal qazaqtar izdenip kórdi.

Aldymen tarıhqa kóz júgirtip alsaq, sonaý alys zamandarda Qańly memleketiniń han ordasynda saraıǵa qytaı qyzdaryn aldyryp, bıletkeni, kúń etip qoldanǵany aıtylady. Al, qazaqtyń taǵy bir beldi rýynyń atymen atalatyn Úısin memleketine qytaıdyń áıgili patshalarynyń biri Han Ý Dıdyń nemere qyzy Shı-Djýn hansha uzatyldy. Ol toqal bolyp barǵanda Kúnbı shash saqaly aǵaryp, shaý tartqan shal bolatyn.  Ondaǵy qytaılardyń kózdegen maqsaty qorǵanys edi. Shı-Djýn  hansha Kúnbıge ǵana emes, onyń murageri Jónshige de jar bolǵan. Shı-Djýn hansha qaıtys bolǵannan keıin Úısin elimen bolǵan odaqtastyqty odan ári nyǵaıtý úshin Han-Ýdı patsha taǵy da Djıe-Ú degen qyzdy «hansha» salaýatymen Úısin patshasy Jónshige toqaldyqqa berdi.

Tarıhta Naıman hany Kúshliktiń de qaraqytaılardy Jetisý jerinen qýyp shyǵyp, han qyzyn qatyn etkeni aıtylady.

Qytaılarmen aralas-quralas otyrǵan qytaıdaǵy etnıkalyq qazaqtar arasynda da qytaı ultynan áıel alǵan qandastarymyz jetkilikti.

Asqar Jakýlın

Qytaı qyzyn jar etkenderdiń biri belgili mesenat Asqar Jakýlın. Jákýla Kúshikulyndaı arystyń urpaǵy Asqar Jakýlın Qytaı jerinde dúnıege kelip, Germanıada bilim alǵan. Qazaqstanǵa kelip qyzmet etken ol «As-aı» kompanıasyn qurǵan. Qytaıdaǵy eń alǵashqy qazaqtildi «Aýyl» saıtynyń negizin qalaýshy. Kóptegen ǵylymı, mádenı jobalarǵa demeýshilik jasaǵan arda azamattyń atasy Jákýla Kúshikuly 1863 jyly dúnıege kelip, 1881-1885 jyldary Omby Feldsherlik mektebin tamamdaǵan soń áskerı dáriger, gýbernıa hatshysy, Tarbaǵataı óńirinde kózi ashyq, kókiregi oıaý bolys bolǵan. «Alashordashyl» atanyp, NKVD tarapynan qýdalaýǵa ushyraǵan. Al, Asqardyń ákesi Ánýar Jákýlın İle aımaǵynyń ýálıi, Shyńjań ólkesiniń saıası zań departamentiniń basshysy, QHR halyq quryltaıynyń birinshi shaqyrylym depýtaty bolǵan.

Asqardyń jary Jaına Jakýlna qazaqsha esim alyp, qazirgi kúnde Asqar Jakýlınniń atyna ıe bolyp otyr. 

Tasqyn Tabysuly

Qytaı jurtyna 10 jyldan beri tanymal Tasqyn Tabysuly 1979 jyly 17 shildede Úrimjide ómirge kelgen.  Búkil qytaı moıyndaǵan Qytaıdyń qurlyqtyq ánshisi. Ol 1998 jyly Shyńjań ýnıversıtetiniń matematıka fakúltetine oqýǵa túsken. Ýnıversıtet jyldarynda án salyp, ónerge bet burǵan ol Qytaı daýysy jobasynda álemge tanymal boldy. Qazir Qytaı astanasy Beıjińde turady. Ol Qytaıdyń qyzyn otbasyna qazaqy saltpen sálem saldyryp, kelin etip túsirdi. Qytaı qyzyn jar etken Tasqyn 2008 jyly Tarlan atty ul súıse, 2016 jyly qyzdary ómirge keldi.

Jumabek Tursyn

Qanat Islamnyń izimen qazaqtyń kúrzi judyryǵyn mıllıardqa dáleldegen qandasymyzdyń biri – Jumabek Tursynuly. 1986 jyly týǵan belgili bokser Jumabek Tursyn2013 jyly otaý quryp, shańyraq kótergen. Ol bir suhbatynda jarynyń qytaı qyzy ekenin jasyrmaı aıtqan edi. Jumabektiń úıindegi kelin degenmen qazaqtyń tilinde sóılep, bes ýaqyt namazyn qaza qylmaıtyn tárbıeli boıjetken. Tipti qazaq qyzynan da kishi jar alýyna qarsy emes. «Sen batyr jigitsiń. Sondyqtan kóp urpaq qalýy kerek» dep ázildep qoıady eken balýanymyzǵa... Tipti ata-anasynyń da razylyǵyn alǵan qytaı kelin. «Shyndyǵyn aıtqanda, ol qazaqtyń salt-dástúrin qaısybir qazaq qyzdarynan kem bilmeıdi. Ata-ene syılaý, sálem salý... – onyń kúndelikti jumysy», - dep baıandaǵan jary týraly Jumabek.

Nurǵalı Nurtaı