Elimizde búgingi tańda ózekti máselelerdiń biri bilim júıesi bolyp otyr. Qoǵam qaıratkerleri bylaı tursyn dúıim jurt bolyp Qazaqstandaǵy bilim reformasyna alańdaýshylyq tanytyp otyr. Shynynda búgingi mektepter, oqý oryndary óskeleń urpaqqa sapaly bilim berip jatyr ma? Bilim berý salasynyń tańdaǵan joly qaıda aparyp soǵady? Bunyń bári jaýaby joq kúrdeli suraqtar ispettes. Osy suraqtardyń jaýabyn izdegen halyq úshin «Jas Alashtyń» tilshisi bilim mınıstri Erlan Saǵadıevten suhbat alyp, pikirin tyńdap qaıtty. «Qamshy» portaly bilimdegi daý máselesine qatysty týyndaǵan pikirlerge bilim mınıstirinń bergen jaýabyn nazarlaryńyzǵa usynady.

– Erlan Kenjeǵalıuly, áńgimeni «Álippeden» bastasaq. Qazir ata-analardy mazalap turǵan máseleniń biri osy. Osy kúnge deıin mektep tabaldyryǵyn attaǵan búldirshinderdiń barlyǵy sabaqty «Álippeden» bastap, sol arqyly árip tanydy. Iaǵnı «Álippe» bárimiz úshin óte ystyq. Endi qanshama jyldan beri osynaý úrdisti buzyp, nege oqý baǵdarlamasynan alynyp tastaldy? Endi «Álippe» qaıta oralsa, «Saýat ashý» kitaby ne bolady?
– Bul oqý standarty 2011 jyly qabyldanǵan. Sol qujatta 1-synyptyń páni «Saýat ashý» dep atalǵan. Bul men shyǵarǵan nárse emes. Iaǵnı búgin ǵana bolyp jatqan dúnıe emes. Jańadan mınıstr bolyp taǵaıyndalǵan kezde «Saýat ashý» páni memlekettik baǵdarlamada turdy. Osyǵan baılanysty keıinnen oqýlyq shyqty. Jaraıdy, bul olqylyqtyń ornyn toltyramyz. Shynynda, «Álippeniń» orny bólek. Qazirgi tańda mektep tabaldyryǵyn endi attaǵan balalardyń bilim kórsetkishi 70-80 paıyzdy quraıdy. Qalǵany áli de árip tanymaıdy degen sóz. Osy kórsetkishti kóterý maqsatynda nólinshi synyptarǵa «Álippeni» qaıtadan engizip jatyrmyz. Sonymen, «Álippeni» nólinshi synyptaǵylar, «Saýat ashýdy» birinshi synyptyń oqýshylary oqıdy. Qansha degenmen mekteptegi bilim sapasyn kóterý baǵytyndaǵy jumystar osy synyptardan bastalady emes pe? Sondyqtan bastaýysh synyptarǵa bilim berý máselesi únemi nazarymyzda.
– Oqýlyqtar jalpy saraptamadan qalaı ótedi? Buǵan deıingi suhbattaryńyzda «oqý baǵdarlamasyna enetin oqýlyqtardy arnaıy saıtqa jarıalap, aldyn ala alty aı boıy jurttyń nazaryna usynamyz» dep aıtqan edińiz... 
– Árıne, oqýlyqtar arnaıy mamandardyń talqysyna túspeı, arnaıy qurylǵan komısıalarmen aqyldasyp, saraptaýynan ótpeı jaryqqa shyqpaıdy. Jaqynda ǵana respýblıkalyq komısıa 2, 5, 7-synyptarǵa arnalǵan oqýlyqtardy saraptap, óz qorytyndylaryn berdi. Bizdiń saıtta jarıalanǵan barlyq oqýlyqtar boıynsha ata-analardyń, muǵalim, mektep dırektorlarynyń, jalpy, osy másele qyzyqtyrǵan adamdardyń óz oılaryn, pikirlerin aıtýlary biz úshin óte mańyzdy. Oqýlyqtyń qaı jerleri durys emes, qate, unamaıdy – osynyń bári aıtylýy tıis. Munyń bári nazarǵa alynady. Bizdiń maqsatymyz – TMD elderiniń ishinde eń jaqsy oqýlyqtar shyǵarý.
– Májilis depýtaty Bekbolat Tileýhannyń osy oqýlyqtar sapasyn synǵa alyp, «jekpe-jekke» shaqyrǵanyn qalaı qabyldadyńyz? 
– Májilis depýtaty Bekbolat Tileýhanmen ózim jeke kezdestim. Birge otyryp áńgimelestik. Ol oqýlyqtar jónindegi komısıaǵa kelip, jumys isteýge kelisim berdi. Onysyna kóp rahmet. Bizde jyl saıyn 200 túrli oqýlyq daıyndalady. Onyń kóbisi metodologıalyq oqýlyqtar. Onyń bárin ózim oqyp, súzip shyǵýym múmkin emes. Sondyqtan mamandardy kóbeıtýimiz kerek. Bıyl sol oqýlyqtardy 180 maman tórt kúnniń ishinde qarap shyqty. Onyń ishinde Bekbolat Tileýhan da bar. Buryn respýblıkalyq komısıada 18 maman bar edi, qazir onyń sany 40-qa jetti. Onyń ishinde de birneshe depýtat bar. Qazir olar saraptap jatyr. Ary qaraı bul oqýlyqtardy saıttarǵa shyǵaryp, muǵalimder men mektep dırektorlarynan, arnaıy mamandardan osy oqýlyqtardy oqyp, pikirlerin aıtýdy surap jatyrmyz. Mınıstrdiń jumysy osy... Bekbolat Tileýhan bizdiń jumysymyzdy túsindi. Biz de onyń pikirlerin túsindik. 
– «Hımıa, bıologıa, fızıka, ınformatıka pánderin aǵylshynsha oqytý báribir júzege aspaıdy» degen de pikir bar. Oǵan mamandardy qaıdan tabamyz? Buǵan ne aıtasyz?
– Ras, ata-analardyń kóbisi aldaǵy 1 qyrkúıekte balalar sabaqqa kelgende qazaqsha da, oryssha da sóıleýge bolmaıdy, tek aǵylshyn tilinde ǵana saıraýy kerek sıaqty kóredi. Ol durys emes. Bıyl osy baǵyttaǵy jumystar bastalyp, 12 myń muǵalim aǵylshyn tiliniń uzaq merzimdi kýrstarynda oqıtyn bolady. Sosyn olar mektepterge barǵanda óz synyptaryn aǵylshyn tilinde oqytýǵa pılottyq joba retinde múmkindik beremiz. Iaǵnı bıyl jáne kelesi jyly sol synyptarǵa baqylaý jasaımyz. Oqýshylardyń úlgerimi qalaı, muǵalimniń jaǵdaıy, ata-analar ne aıtyp jatyr – osylardy zertteıdi. Taǵy bir eskeretin jaǵdaı, tek qana ata-analar óz erikterimen ótinish bildirgen synyptar ǵana aǵylshyn tilinde oqıdy. Iaǵnı ata-analardyń erki sheshedi degen sóz. Bizdi qazir muǵalimder men oqýshylardyń, mektepterdiń jaǵdaıy, oqýlyqtar ne bolyp jatyr, daıyn ba, joq pa degen oı mazalaıdy. Bıyl osy máseleni zerttep, túsinip, kelesi jyly úlken talqylaý jumystaryn bastamaqpyz. Bul júıege kóshýdiń arnaıy kestesi bolady. Alda bir jylymyz bar. Aldaǵy jyldyń qarasha, jeltoqsanyna deıin múmkindik berip otyrmyz. Muǵalimder daıyn ba, joq pa? Joq álde 2019 jyldan bastaımyz ba? Tipti 2020-2021 jyldarǵa deıin qalýy da múmkin. Aqyldasyp, máseleni túsinip, talqylap, tek sol kezde ǵana bir sheshim qabyldanatyn bolady.
– Bilim salasynda qanshama reforma júrip jatyr. Biraq osy ózgerister muǵalimderdiń qaǵazbastylyqtan qutylýyna sál de bolsa septigin tıgizedi dep oılaısyz ba? Barlyq saıası naýqanda sandalyp muǵalimder júgirip júredi. Saılaý, sanaq, tirkeý degen sıaqty...
– Qaǵazbastylyqtan qutylý úshin bizdiń mınıstrlikke eki úlken baza kerek bolyp tur. Birinshisi – Ulttyq bilim berý derekter qory, ekinshisi – elektrondyq jýrnal. Ulttyq derekter qory boıynsha muǵalimder jylyna eki márte – kúzde jáne jazda aqparat toltyrady. Oǵan basqa memlekettik organdar qajet etetin aqparattar enýi tıis. Muǵalimderden aqparatty tek mınıstrlik qana suramaıdy ǵoı. Tótenshe jaǵdaı, órt sóndirý qyzmeti, sanepıdemstansa, Densaýlyq saqtaý mınıstrligi, prokýratýra suraıdy. Jergilikti ákimdik te kún saıyn ár aqparatty surap mılaryn ashytady. Osydan baryp muǵalimder ár mekemege qaǵaz jóneltýmen-aq sharshaıdy ári ýaqytyn joǵaltady. Muny toqtatý kerek. Osy aqparattardyń barlyǵyn Ulttyq bilim berý derekter qoryna engizdik. Biraq taǵy bir másele bar, bizdiń baıqaǵanymyz, derekter qoryn kóp mektepter durys toltyrmaıdy eken. Ótken jyldyń qazan aıynda, ıaǵnı birinshi toqsan aıaqtalǵanda toltyrylǵan derekter qory boıynsha 1,5 mıllıon qatelik shyqty. Degenmen de ekinshi márte taǵy júrgizip kórdik. Ekinshi toqsan bitkende 500 myńdaı qatelik shyqty. Birte-birte azaıyp keledi. Endi oqý jyly aıaqtalǵandaǵy aqparattarda eshqandaı qatelikter bolmaýyna kúsh salýdamyz. Ulttyq bilim berý derekter qory basqa memlekettik organdardyń óz aldyna aqparat suraýyn toqtatýy tıis dep oılaımyn. Bul mekemeler ózderine qajetti málimetterdi saıttan-aq ala berýleri tıis. Biraq biz aqparattyń naqtylyǵyna jaýap berýimiz kerek. 
– Demek, quzyrly mekemeler ózderine qajet málimetterdi Ulttyq derekter qorynan-aq ala beredi degen sóz. Degenmen de bul reformaǵa da úsh toqsan ótipti. Naqty nátıje bar ma?
– Árıne, bar. Jaqynda prezıdent ákimshiligi bizdiń mınıstrlikten osy salanyń 1 aqpanǵa deıingi málimetterin surady. Biz bermedik. Nege? «Mundaı jańa aqparat joq. 1 aqpanǵa deıingi málimetter naýryz aıynda daıyn bolady. Bolmasa 1 qazanǵa deıingi aqparat bar» dep jaýap qattyq. Al eger baıaǵydaı sol sátte aqparatty daıyndap berý jumysyn bastap ketsek, qanshama bilim mekemeleri, mektepter kúndiz-túni qaǵazǵa shuqshıyp otyrar edi. Iaǵnı naýryz aıy bitkenge deıin jańartylǵan aqparat bolmaıdy. Aqparat jınaý jumysy osylaısha birte-birte saıabyrlap toqtaýy qajet. Sonda ǵana qaǵazbastylyqtan qutylamyz.
Ekinshi másele – elektrondy jýrnal. Sabaq josparlary, baǵa qoıý – bári osy jýrnalǵa engiziledi. Muny da durys uıymdastyra bilsek, muǵalimniń qaǵazy tipten azaıa túsedi. Úshinshi úlken másele – mektepke baqylaýshy organdardyń kelýi. Ras, olar aıtýy múmkin: «men elektrondy jýrnaldy túsinbeı jatyrmyn, maǵan qaǵazǵa shyǵaryp berińder» dep. Bul durys emes. Qarjy mınıstrligi, Bas prokýratýraǵa bul jóninde hat jiberiledi. Iaǵnı elektrondy jýrnaldyń da qaǵaz qujatpen quqy birdeı. Baqylaýshy organdar osyny qaperinde ustaýy tıis. 
– Degenmen de ár mektepte, ár synypta ınternet bolmaýy múmkin ǵoı. Tipti aýyl-aımaqtarda kompúteri joq bilim oshaqtary da bar. 
– Iá, bizdi de mazalap otyrǵan másele osy. Sol sebepti de «Sıfrly Qazaqstan» baǵdarlamasy boıynsha mektepter aldyńǵy kezekte tur. Biz jazda ınterneti bar ár synypqa Wi-Fi ornatýymyz kerek. Bul iske jazǵy praktıka sheńberinde stýdentterdi iske tartýǵa bolady, qalaı bolǵanda da biz bul problemany sheshýdi qolǵa almaqpyz. Sosyn kompúterler tapshylyǵy da alqymnan alyp tur. Bıyl 11 myńnan asa «úshtik jıyntyq», ıaǵnı kompúter, proektor jáne ekran satyp alamyz. Aldymen aýyldyq mektepterdi jabdyqtaımyz. Byltyr biz 7300 kompúter jıyntyǵyn alsaq, 2018 jyly 12 000 «úshtik jıyntyq» alýdy josparlap otyrmyz. Túptiń túbinde eń shalǵaıdaǵy aýyldardy elektrondy kúndelikti paıdalaný múmkindigimen, barlyq pán boıynsha úzdik beınesabaqtarmen qamtamasyz etý mindeti tur. 
– Erlan Kenjeǵalıuly, siz qaǵazbastylyqtan qutylý máselesine kóbirek nazar aýdaryp, barlyq saıası naýqandarda muǵalimderdiń sandalyp júretini týraly eshteńe aıtqyńyz kelmeı turǵan sıaqty... 
– Joq, nege? Birden aıtaıyn, muǵalimder óz mindetine jatpaıtyn jumystarǵa «jegilmeıdi». Iaǵnı muǵalimderdi mindetteri aıasyna kirmeıtin jumystarǵa tartýǵa tyıym salmaqpyz. Búginde olar medısınalyq analızder jınap, «Ońaı» kartochkalaryn taratý syndy jumystardy isteıdi, úı-úıdi aralap júr… Zań buǵan tyıym salady. Biz aldymen bul máseleni vedomstvoaralyq deńgeıde kóterip, sondaı-aq qujat júzinde bárin rettep, máseleni túpkilikti sheshý jolyn tappaq nıettemiz. Aldaǵy úsh aıda muǵalimderdiń mindetten tys sharýalarǵa alańdamaýyna qatysty qatal tártip belgilep, birikken ereje bekitýdi josparlap otyrmyz. 
– Siz bilim salasynyń serkelerimen, akademık, profesor, ǵalymdarmen kezdesip, áńgimelesip turasyz ba? 
– Kezdesip, aqyldasyp turamyz. Búgin ǵana ǵylymı pedagogıkalyq keńesti quramyz degen kelisimge keldik. Qazirgi ýaqytta oǵan 21 adam múshe bolmaq. Kóbisi elge tanymal akademıkter. Bul keńes bilim salasyndaǵy eń mańyzdy máselelerdi talqylap otyrady. 
– Onyń ishinde bilim salasynda kóp másele kóterip júrgen belgili akademık Asqar Jumadildaev bar ma?
– Ol kisi joq. Bul tizimdegi adamdardy Ulttyq Ǵylym akademıasy usynǵan. Mámbet Qoıgeldi, Tóregeldi Sharmanov, Ómirzaq Aıtbaıuly, Hangeldi Ábjanuly sekildi akademıkter bar. Bul tizimdi jaqynda jarıalaımyz. 
– Aptasyna bes kún oqytý máselesi týraly aıta ketseńiz. «Bastaýysh synyptardyń baǵdarlamalary balaǵa aýyr» degen de pikirler bar... 
– Menińshe, aptasyna bes kún oqý júıesi oqýshy úshin de, ata-ana úshin de óte tıimdi. Balalar kóp ýaqytyn óz ata-analarymen ótkizýi qajet. Ózińiz oılańyzshy, oqýshy tek sabaqpen ǵana shuǵyldanbaı, basqa da úıirmelerge barýǵa ýaqyty bolýy tıis emes pe? Bul bala tárbıesinde óte mańyzdy ról atqarady. Bala demalýy qajet. Halyqaralyq zertteýlerdiń nátıjesine qaraǵanda, bizde oqýshylarǵa úıge beriletin tapsyrmanyń kólemi men balanyń úlgerimi arasynda baılanys joq. Iaǵnı, shynynda da, úı tapsyrmasy kóp beriledi. Sodan bolar, úı tapsyrmasy kólemi jaǵynan 85 memlekettiń arasynda 4-orynda turmyz. Sondyqtan úı jumysynyń kólemin azaıtý kerek. Bul máselemen arnaıy eki top aınalysyp, jumys istep jatyr. Aldaǵy ýaqytta ortasha eseppen alǵanda tapsyrma bir saǵatqa azaıady. Jáne eki kún demalysqa shyqqandarǵa úı tapsyrmasyn bermeý talaby da qoıylmaq. Budan balalardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵy artady dep oılaımyn. Taǵy bir aıtary, kelesi jyldan bastap tarıh, ádebıet, hımıa jáne basqa da pánderdi mýzeılerge, zertteý ınstıtýttaryna aparyp ótkizýge bolady. Shetelge shyqqanda mýzeılerge barsańyz, tolyp júrgen mektep oqýshylaryn kóresiń. Bul jóninde Mádenıet jáne sport mınıstrligimen kelistik. Jańa oqý jylynan bastap mektep oqýshylary sabaq ótýge kelgende mýzeıler eshqandaı aqy almaıdy. Osylaısha mýzeı, zertteý ınstıtýttarynda 7-8 saǵat sabaq oqytýǵa bolady. Bul da balalardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, tanymyn keńeıtedi dep oılaımyn. Árıne, onyń da óz metodologıalary bolýy tıis. 
– Siz bir suhbatyńyzda muǵalimderdiń jalaqysyn kóterý týraly aıtyp, ustazdar qaýymyn eleńdetip qoıdyńyz. Alaıda bul másele aıaqsyz qalǵandaı...
– Búdjet prosesi qalaı jumys isteıtini bárińizge belgili. Biz esepterimizdi jasap, Qarjy mınıstrligine usynamyz. Ol usynystar birneshe ret úkimet otyrysynda kóterilip, talqylanady. Qarjy mınıstri óziniń pikirin aıtady, biz óz pikirimizdi aıtamyz. Odan usynystar májiliske ótedi. Depýtattar qoldasa, aqsha bólinedi. Biz jalaqyny kóterý jóninde 88 mıllıard teńge qosymsha aqsha surap, usynys berdik. Endi Qarjy mınıstrligi óz múmkindikterin qarastyryp jatyr. 
– Qalaı oılaısyz, osy salaǵa sizden basqa bireý mınıstr bolyp kelgende de osy problema, osy aıqaı-shý, daý aldarynan shyǵar ma edi?
– Árıne... Biz memlekettik baǵdarlamany iske asyryp jatyrmyz. Bári taıǵa tańba basqandaı ishinde anyq jazylǵan. Bizdiń mindetimiz – túsindirý. Aqyldasyp, pikirlerin tyńdaý, nazarǵa alý. Sodan keıin ǵana qol qoıylady. Bul reformalardyń bárin ózim oılap taýyp jatqanym joq. Munyń bári bilim salasyn damytýǵa, ilgeriletýge arnalǵan baǵdarlamalar. 
– Sizdi osy qyzmetke kelgende «bıznes salasynan keldi» dep jazǵyrǵan. Buǵan ne aıtasyz?
– Bıznesten kelgenim ras. Biraq oǵan deıin uzaq jyldar boıy bilim salasynda jumys istegenimdi qaıda qoıamyz? Eki ýnıversıtettiń rektory boldym. Sondyqtan bul sala maǵan óte tanys. Árıne, mektep máselesine kóbirek nazar aýdarýym qajet. Bir jyl ishinde osyǵan kúsh saldym. Óıtkeni bári mektepten bastalady emes pe? 
– Siz áleýmettik jelilerdiń «súıikti» keıipkerisiz. Belgili blogerler sizdi «jıyndarda, kezdesýde basqasha sóıleıdi, basqasha ýáde beredi, biraq múldem basqasha jumys isteıdi» dep jazǵyrady... 
– Blogerlerdiń búıtip jazǵyryp júrgenin, shynymdy aıtaıyn, sizden estip otyrmyn. Meni kóp synaıtyndarǵa bir nárseni túsindirgim keledi. Qazirgi ýaqytta 90 paıyz qazaqtyń balalary qazaq tilinde oqyp jatyr. Bul buryn bolmaǵan nárse. Máselen, men oqyǵan kezde Almaty qalasyndaǵy 75 mekteptiń bireýi ǵana qazaq tilinde bolǵan eken. Taǵy da qaıtalap aıtamyn, qazir elimiz boıynsha ortasha eseppen qazaqtardyń 90 paıyzy qazaq tilinde bilim alýda. Túbinde bári qazaqsha bilim alýǵa keledi. Bul – tabıǵı proses. Oǵan shydamaı, óıteıik, búıteıik dep, mynalar ketsin degennen Qazaqstan eshteńe utpaıdy. Elimizdegi basqa ulttardyń da quqyn eskerý kerek. Jáne álemdegi úzdik bilim berý jetistikteriniń syryna úńilý qajet. Úsh tilde oqytýdy qoldap jatqandar óte kóp. Óıtkeni olar zaman aǵymy soǵan alyp kele jatqanyn túsinip otyr. Men eshqashan da eki sóılegen emespin. Qazirgi basty problemanyń biri – orys mektebiniń oqýshylary 11 jyl qazaqsha oqysa da, memlekettik tilde sóılemeıdi. Óıtkeni tehnologıa durys emes. Osyǵan baılanysty jańa kommýnıkatıvtik tehnologıa engizsek dep jatyrmyz. Bul joba daıyn. Ǵylymı negizde jasalǵan. Pılottyq joba retinde mektepterge engize bastaımyz. Tájirıbe jaqsy ótse, kelesi jyly nemese 2019 jyldan bastap bul tehnologıa barlyq orys mektepterine engizile bastaıdy. Onyń basty maqsaty – balany qazaqsha sóıletý. Aldaǵy eki-úsh jyldyń ishinde engizsek, orys mektepteriniń oqýshylary qazaqsha sóıleıtinine senimdimin. 
– Bir top qaıratker, belgili tulǵalar, akademık, ǵalymdar sizdiń otstavkaǵa ketýińizdi talap etti. Siz ketpeı otyrsyz...
– Iá, ony bilemin. Bizde qyzmetten alýdyń óz prosedýrasy bar. Eń birinshi, otstavkaǵa prezıdent jiberedi; ekinshiden, májilis jiberedi. Qaısysy otstavkaǵa jiberemin dese de óz qoldarynda. Bir jaǵy, bul azamattardyń bilim reformasyna alańdap, talap qoıyp jatýy demokratıanyń bir kórinisi dep te oılaımyn. 17 mıllıon halyqta ártúrli pikirler bolýy múmkin. Muny halyqtyń basym bóligi qoldap jatsa, ol basqa másele...
– Taǵy bir baıqaǵanym, baıandamalaryńyzdy latyn árpimen jazady ekensiz. Muny qaıdan úırendińiz?
– Shetelde júrgende latynsha da oqydym. Osyǵan úırenip kettim. Kırıllısamen de jaza alamyn. Eshqandaı qıyndyǵy joq.
– Sizdiń ákeńiz Kenjeǵalı elge tanymal ǵalym adam. Depýtat ta boldy. Óz jumysyńyz boıynsha ákeńizben aqyldasyp turasyz ba? 
– Árıne, aqyldasyp turamyn. Ákemniń aldyna jıi baramyn. Onyń da osy salanyń máselelerine jany aýyrady. Túsinedi. Aqylyn aıtady. Ázirge «myna jeriń durys emes» dep aıtqan emes. Biraq keıbir máselelerde «mynandaı kisilermen kezdesip, sóıles, aqyldas, qolǵa alyp jatqan máseleńdi talqyla» dep keńes beredi. Ákemdi kóp kisiler tanıdy, biledi, syılaıdy. Osynyń ózi maǵan kóp kómek. Jáne bul maǵan úlken jaýapkershilik júkteıdi. 
– Ózińizdi osy bilim salasynda taǵy qandaı oı mazalaıdy?
– Meni mazalap júrgen másele kóp. Sonyń ishinde myna nárseni bólip aıtýǵa bolatyn sıaqty. Negizi, balalardy daryndy nemese darynsyz dep ekige bólýge bolmaıdy. Bárine talap birdeı bolýy qajet. Aýyldan shyqqan balalardyń da armany, maqsaty kóp. «Sen aýyldan shyqqansyń» dep aýyl balalarynyń talabyna «kres» qoıýǵa bolmaıdy ǵoı. 
– Sonda qalaı? Bizdiń elde daryndy balalardyń arnaıy mektebi bar emes pe?
– Iá, jaı mektepterdegi daryndy balalardy lıseı-gımnazıalar jınap alyp ketedi. Biraq qalǵan balalardy daryndy emes dep basqa baǵdarlama boıynsha oqytpaýymyz kerek. Biryńǵaı baǵdarlama bolýy tıis. Bári Fınlándıa elin maqtaıdy. Keremet damyǵan memleket. Ol eldiń eń keremeti – jaı mektep pen daryndy balalardy oqytatyn mektepter arasyndaǵy UBT-ǵa baılanysty aıyrmashylyq 6,5 paıyz ǵana. Iaǵnı eki mektepte de bilim bir deńgeıde beriledi degen sóz. Al bizde bul kórsetkish 50-den asyp otyr. Bul durys emes. Biz daryndy mekteptermen birge aýyl mektepterindegi bilimge de basa nazar aýdarýymyz kerek. Tipti arnaıy nazar aýdarýymyz kerek. Bizdiń mınıstrliktiń basty mindetiniń biri – osy.
– Ashyq áńgimeńizge kóp raqmet.

Áńgimelesken Oralhan DÁÝİT