Álemdik ekonomıkanyń ózekti máseleleri elorda tórinde talqylandy. Osyǵan oraı Qamshy.kz aqparat agenttigi qazaq baspasózindegi tańdaýly maqalalardy oqyrman nazaryna usynady.

Astana ekonomıkalyq forýmynyń ekinshi kúni de aýqymdy plenarlyq otyrystan bastaldy. Onda negizinen Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń alǵashqy plenarlyq otyrysta aıryqsha toqtalǵan 5 megatrendi álemdik sarapshy­lardyń talqysyna tústi. Ótkizilgen paneldik otyrystar men dóńgelek ústelder barysynda sheteldik mamandar Elbasynyń usynystaryna baılanysty oılaryn ortaǵa saldy.

Qazaqstan Prezıdenti ataǵan 5 syn-qaterdiń aldyn alý jalpy adamzat úshin qanshalyqty mańyzdy ekendigi eg­jeı-tegjeıli baıandalyp, jalpy forým taqyrybyna jahan jurtynyń nazaryn aýdardy. Úsh kúnge ulasqan Global Challenges Summit-2018 ótken senbide óz jumysyn qorytyndylady.

Astana ekonomıkalyq forýmynyń ekinshi kúngi baǵdarlamasy boıynsha 35-ke jýyq is-shara uıymdastyryldy. Munda adamzat aldynda turǵan bes negizgi qaýip-qaterdi sheshý jol­dary talqylandy. Memleket basshysy plenarlyq otyrysta sóılegen sózinde Astana ekonomıkalyq forýmyna qatysý kópshilik úshin ıgi dástúrge aınalǵanyn, on birinshi ret ót­kizi­lip otyrǵan forým ekonomıkanyń, ınvestı­sıanyń jáne ınovasıanyń meılinshe ózekti máselelerin talqylaýǵa arnalǵanyn aıtqan edi. Álbette, bıylǵy forým jahandyq syn-tegeý­rin­derge laıyqty jaýap tabý máselelerin de qarastyrdy.

Áıelder kóshbasshylyǵynyń álemge áseri

Forýmnyń ekinshi kúni uıymdastyrylǵan mańyzdy sharalardyń biri – «Artyqshylyq ornyna quqyq. Áıelder kóshbasshylyǵy qazirgi álemge qalaı áser etýi múmkin?» atty dóńgelek ústel. Oǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy Gúlshara Ábdiqalyqova qatysty.

İs-sharany Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezı­denti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıa­nyń qoldaýymen «EXPO & Women» halyqaralyq uıymy «BUU-Áıelder» qurylymymen birlesip uıym­dastyrdy. Onyń jumysyna memlekettik organ­dardyń, halyqaralyq uıymdardyń ókilderi, sheteldik jáne ulttyq sarapshylar qatysty.

Otyrysty ashqan Gúlshara Ábdi­qalyqova álemniń damyǵan memleketteri ınklúzıvti ekonomıkany áıelder kapıtalyn damytý arqyly qalyptastyrý qajettigin túsingenin aıtty. «Qazaq­stannyń memlekettik saıasatynyń basty basymdyǵynyń biri – áıelder quqyǵyn qamtamasyz etý jáne ilgeriletý, sonymen qatar olardyń ekonomıkalyq múmkindikterin keńeıtý máseleleri bolyp sanalady», dedi Memlekettik hatshy. Sondaı-aq G.Ábdiqalyqova el Prezıdenti N.Nazarbaevtyń «Áıelder ókildigin sheshim qabyldaý deńgeıine deıin keńeıtýge qol jetkizý qajet» degen sózin atap ótti.

Búginde Qazaqstannyń qarjy salasynda basshylyq qyzmettegi áıelder sany 30%-dan asty. Áıelder 500-den astam shaǵyn jáne orta bıznes kompanıa­laryn basqarýda, ıaǵnı olardyń jalpy sany­nyń 43%-yn qurap otyr. Ol sektor­da qurylǵan barlyq jumys ornynyń úshten biri áıelderge tıesili.

Memlekettik hatshy áıelderdiń áleýeti men rólin arttyrý búkil álemniń il­geri­leýimen tikeleı baılanysty ekenin atap ótti. Oǵan qol jetkizý úshin BUU usyn­ǵan tórt «k» baǵytyna negizdelgen jańa mashyqtardy meńgerý qajet. Olar: synı oılaý, kollaboratıvtilik, krea­tıvtilik jáne komýnıkatıvtilik. Álem sarapshylarynyń boljamy boıynsha, 2020 jylǵa qaraı búgingi eńbek qyzmetin aıqyndaıtyn bilim men daǵdylardyń úshten birinen astamy ózgeretin bolady.

Jıyn qorytyndysy boıynsha gen­der­lik meınstrımıngti ilgeriletý úshin saıasattaǵy, ekonomıkadaǵy jáne qoǵam­daǵy áıelder kóshbasshylyǵyn damy­týǵa baǵyttalǵan usynymdar ázirlendi.

Azamattyq qoǵamnyń mańyzdylyǵy artady

AEF aıasynda «Azamattyq qoǵam­nyń bolashaǵy. Jańa azamattyq bel­sen­dilik» taqyrybynda ótken sesıada aza­mattyq qoǵam ınstıtýttarynyń róli tal­qylandy. Oǵan Din isteri jáne azamat­tyq qoǵam mınıstri Darhan Kále­taev qatysyp, sóz sóıledi. Ol Qazaq­standaǵy azamattyq qoǵamnyń damýy jóninde birqatar ózekti máselelerge toqtaldy. «Qazaqstan álemdik trendtermen bir baǵytta damý ústinde. Memleket basshysy ǵalamdyq damýdyń basty bes megatrendin atap ótti. Olardyń qata­rynda adam qyzmetiniń barlyq salalaryn sıfrlandyrý, energetıkalyq revolúsıa, jer sharyndaǵy turǵyndar sanynyń jyldam ósýi, ýrbanızasıa qarqyny men sıpatynyń jáne jahandyq eńbek naryǵynyń ózgerýi bar. Bul rette, Astana ekonomıkalyq forýmy aıa­synda biz azamattyq qoǵamnyń kele­shegine kóz salýdy jón sanadyq.

Jańa azamattyq pozıtıvtik belsendilik halyq pen memleket ómirine qalaı yqpal etetinin talqylaý úshin bedeldi sarapshylardy shaqyrdyq», dedi D.Káletaev. Sonymen qatar, mınıstr turǵyndardyń oı-sanasyna áleýmettik jelilerdiń tıgizetin áseri týraly, onyń ishinde aza­mat­tyq qoǵamnyń dástúrli ınstıtýt­tary halyqtyń pikirin bildirý úshin jańa jelilik ınstıtýtarmen básekege túsetinine toqtaldy. Onyń aıtýynsha, áleýmettik jeliler men ınternet biz úshin azamattyq belsendiliktiń vırtýaldy túrin ashty, vırtýaldy belsendilik arqyly árbir adam memlekettik bas­tamalardy, qoǵamdyq máselelerdi talqylaýǵa qatysa alady jáne olardy sheshý úshin syndarly usynystaryn jasaıdy. Mınıstr azamattyq qoǵam jańa transformasıanyń qozǵaýshy kúshi bolýy qajet ekendigin atap ótti. Bul úshin bilim alýdy, jańa daǵdylar men bilikti damytýǵa, qarym-qatynas mádenıetin jáne komýnıkasıany jetildirý qajet.

Shara barysynda úkimettik emes uıymdardyń, áleýmettik kásipkerliktiń jáne azamattyq belsendiliktiń zamanaýı damý trendteri týraly tanymal sarapshylar sóz sóıledi. Máselen, «Hertie» memlekettik basqarý joǵary mektebiniń prezıdenti, áleýmettanýshy Helmýt Anheıer azamattyq qoǵamdy ǵalamdyq prosesterge, halyqaralyq jáne ulttyq deńgeıdegi ashyq dıalog formatyna tartý qajettigin aıtty. Germanıa áleýmettaný ǵylymdarynyń profesory memleket pen azamattyq qoǵam ınstıtýttary arasyndaǵy ózara senimniń mańyzdylyǵyn atap ótti. «Kóptegen elderde Úkimet azamattyq qoǵamdy opozısıa nemese qoǵamǵa qarsy yqpal etetin uıym retinde kóredi.

Biraq menińshe olar ózderiniń qoǵamdaǵy rólin túsine otyryp tıimdi yqpaldasa alady», dedi H.Anhaıer. Nemis sarap­shysynyń aıtýynsha, azamattyq qoǵam­nyń bolashaqtaǵy damýyn boljaý qıynǵa soǵady. Birikken Ulttar Uıymy azamattyq qoǵammen ózara is-qımyl salasyna sońǵy ret 15-20 jyl buryn sholý jasaǵan. Sondyqtan halyqaralyq deńgeıde ÚEU-lerdiń damýyna baqylaý júrgizý qajet. «Búginde biz álemde bolyp jatqan túrli geosaıasattyń yqpalyn baqylaý ústindemiz. Atap aıtqanda, Qytaı ekonomıkasynyń ósýi, Taıaý Shyǵystaǵy turaqsyzdyq jaǵdaıy, kóshi-qon daǵdarysy, jahandyq jylyný, klımattyń ózgerýi oryn alýda. Sondyqtan qazir azamattyq qoǵamdy ǵalamdyq prosesterge, halyqaralyq jáne ulttyq deńgeıdegi ashyq dıalog formatyna tartý qajet», dedi H.Anheıer. Aıta keteıik, H.Anhaıer azamattyq qoǵam salasyndaǵy jetekshi sarapshylardyń biri, álemniń birqatar tanymal jýrnaldarynda 450-den astam ǵylymı maqalasy jarıalanǵan. Onyń kitaptary saıasattaný jáne áleýmet­taný ǵylymdary salasynda úzdik dep tanylǵan.

Jumystyń 40-50 paıyzyn robottar atqarady

Elbasy atap kórsetkendeı, búginde adamdardyń uzaq ómir súrýi, halyq sanynyń qarqyndy kóbeıýi álemdik ekonomıkanyń mańyzdy faktoryna aınalyp otyr. Bul rette adamdardyń qartaıýyna baılanysty zeınetaqy júıesin, áleýmettik qamsyzdandyrý júıe­lerin túbegeıli qaıta qurý qajettigi týyn­dap otyr. Iaǵnı jahandyq eńbek naryǵynyń ózgerýi álemdik ózgeristerge yqpal etken bes negizgi úrdistiń birine aınaldy. Bul rette 100 jyldan keıin adamdar nemen aınalysady, jasandy ıntellekt pen robottar ómirdiń barlyq salasyna qashan tolyqtaı enedi, degen saýaldardyń týyndaýy zańdy. Al forým qatysýshylary osy saýaldarǵa barynsha jaýap izdep kórdi.

«Sanany júkteý jáne jasandy zerde. Jańa respekteýshiniń etıkalyq jáne saıası aspektileri» atty paneldik pikirtalasta álem ǵalymdary óz oılaryn ortaǵa salyp, keleshekte jumystyń 40-50 paıyzyn robottar atqaratynyn boljap otyrǵandyǵyn tilge tıek etti. Sondaı-aq jańa qyzmet túrleri de paıda bolýy yqtımal. Bul rette jasandy zerde, sıfrly tehnologıa, ǵalam­tor turmysty jeńildetkenimen, syn-qater­ler ákelýi de múmkin eken. Uly­brıtanıa úkimetiniń tehnologıalar boıyn­sha keńesshisi Lıam Maksvell Qazaq­stan qalalaryndaǵy sıfrlandyrý barysy týraly pikir bildirip, eldegi sıfrlandyrýdyń keleshegi zor eke­nin, sebebi oǵan jetekshilik etýde óte durys tásilder jasalyp otyrǵanyn aıt­ty. Bul rette, qalalardaǵy sıfr­ly ınfraqurylymdy júzege asyrý úshin myqty mamandar daıarlaý kerek. Son­daı-aq aqparattyq qaýipsizdik pen kadrlyq saıasat jumystary da ózekti. Sıfrlandyrýdy tolyq júzege asyrý arqyly memleketke paıda ákelýge bolady. Aldymen sıfrly úkimet qarajat­ty únemdeıdi jáne shyn máninde halyq úshin jumys isteıtin úkimetke aınalady.

Sıfrly ekonomıka únemi jumys oryndarymen qamtamasyz etedi. Ulybrıtanıada ortasha jalaqy jylyna 25 000-27 000 fýnt sterlıń bolsa, sıfrly ekonomıkada – 41 000 fýnt. Osylaısha, sıfrly ekonomı­ka­da ju­mys isteý arqyly kóbirek qarajat tabý­ǵa bolady eken. Qazirgi tańda Uly­­brı­tanıa ekonomıkasynyń 15 paıy­zyn sıfrly ekonomıka quraıdy. Onyń ósý qarqyny ekonomıkanyń ózge bólikterimen salystyrǵanda eki esege joǵary bolyp otyr. Ońtústik Koreıa, tipti jer aýmaǵy kishkentaı Estonıa men Jańa Zelandıada aýqymdy ózgerister bolyp jatyr, onda tehnologıalardy jyldam ári tıimdi paıdalaný jolǵa qoıylǵan.

Astana ekonomıkalyq forýmynda Memleket basshysy adam qyzmetiniń barlyq aspektilerin, sonyń ishinde ekonomıkany sıfrlandyrý ekonomıkalyq ıntegrasıaǵa sep bolatynyn aıtqan bolatyn. Bul rette Eýrazıalyq ekono­mı­kalyq odaqqa qatysýshy elder ekonomıkany sıfrlandyrý prosesine qanshalyqty tez qosylsa, eýrazıalyq ıntegrasıanyń tıimdiligi soǵan baılanysty bolmaq dep esepteıdi Eýrazıalyq damý bankiniń bas mamany Iaroslav Lısovolık. Sıfrly ekonomıkany damytýdyń sıfrlandyrý prosesi men basymdyqtary eýrazıalyq óńirdiń jekelegen memleketteriniń konteksinde ǵana emes, búkil odaq sheńberinde júrmek. Biryńǵaı sıfrly platformany qurý úshin ortaq prosesterdi damy­tý turǵysynda aýqymdy kún tár­tibi usynylyp otyr. Sıfrly ekonomı­ka EAEO elderi úshin joǵary tehno­logıalyq deńgeıde ıntegrasıalyq prosesterdiń qozǵaltqyshtarynyń biri bolmaq. Astana qarjy ıntegrasıasynyń alańy retinde ekonomıkalyq ıntegrasıa úshin asa mańyzdy.

Forým qatysýshysy, Medme kompanıasynyń basqarýshy seriktesi Ilá Slýskııdiń aıtýynsha, sıfrlandyrý – eńbek ónimdiligin arttyryp, az ýaqyttyń ishinde mol tabys tabý­ǵa baǵyttalǵan júıe. Al adamdar ju­myssyz qalady deý – jańsaq pikir. Tek jumyspen qamtý qurylymy ózgeredi. Bola­shaqta álemde kóp qyzmetti mashına­lar atqaratyn bolady. Al adamdar ony basqarýmen shekteledi. Al bir jaǵynan robottardyń kóbeıip ketýi qorqýǵa turarlyq qubylys. Sebebi adam atqaratyn jumystardyń kópshiligi keleshekte robottarǵa tapsyrylady. Sol sebepti Memleket basshysynyń aıtýyn­sha, qazaqstandyqtar óz ómirinde birneshe mamandyqty meńgerýge daıyn bolýy tıis. Al Ulybrıtanıa úkimetiniń tehnologıa máseleleri boıynsha keńes­shisi Lıam Maksvell, sıfrlandyrý júzege asqan elde kıberqaýipsizdik máse­lesiniń mańyzdy ekenin eskertedi. Onyń pikiri boıynsha Ulybrıtanıa qazirgi tańda tehnologıaǵa táýeldi memleketke aınalyp, ekonomıkanyń jartysy – sıfrly júıege kóshken. Sondyqtan atalǵan elde kıberqaýipsizdik boıynsha ulttyq ortalyq qurylǵan. Bul orta­lyqtyń negizgi fýnksıasy – ekonom­ı­ka­nyń barlyq salasyn retteýde. Bu­ǵan qosa, Ulybrıtanıada sıfrlandyrý salasynyń jarǵysynda sıfrly kom­pa­nıa­lardyń jumysyna basa mán berilgen.

Jalǵan aqparatqa jol berilmeıdi

Global Challenges Summit-2018 forý­mynda Prezıdent Nursultan Nazarbaev jalǵan aqparattyń álemge qaýip tóndirip turǵany aıqyn ekenin basa aıtqan bolatyn. Bul máselede AQSH sekildi alpaýyt elderde jalǵan aqparattarmen kúres qalaı júrgizilip jatyr? Bul jaıynda «Feık-nús, faktchekıng jáne postaqıqat dáýiriniń basqa da boljalmaǵan salalary: bolashaq jýrnalısıka qandaı bolýy kerek?» paneldik pikirtalas ortalyǵynda Florıdadaǵy «Tampa Bay Times» basylymynyń faktchekıngti «Politifact» jobasynyń shtattaǵy jazýshysy Djon Grınberg áńgimelep berdi. Onyń aıtýynsha, saıasatkerler óz basqarýyndaǵy memlekettiń 20 jyldan keıingi beınesi týraly málimdeme jasasa, ondaǵy alynǵan málimetterdiń shynaıylyǵyn zerttep, aıqyndalmaǵan tustaryn qamtymaý kerektigin aıtty. «Politifact» saıtynyń mamandary taldaý júrgizip, málimdemelerdi «anyq», «anyq emes» jáne «múlde qate» degen sanattarǵa bólip, baǵa beredi. Osylaısha, aqparattyq aǵyndy tazartyp, anyq emes málimdemelerdi anyqtaý múmkin bolmaq.

Bolashaqta halyq qalaǵa shoǵyrlanady

Elbasy ataǵan kelesi megatrend – ýrbanızasıa. BUU-nyń málimetine súıensek, 2050 jylǵa qaraı álemde qala turǵyndarynyń sany 7 mlrd-qa deıin jetedi. Bul degenimiz, qazirgi ýaqytta 1 mln turǵyny bar Astana, Almaty, Shym­kent qalalaryndaǵy adam sany aldaǵy 30 jylda 20 mln-ǵa jetedi degen sóz.

Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymy Eýrazıa bóliminiń jetek­shisi Ýılám Tompsonnyń pikiri boıyn­sha, aldaǵy 75-80 jyldyń ishinde adamzat osyǵan deıingi 4 myń jyldyq­ta bolmaǵan ýrbanızasıa úderisine kýá bolady. Adamdar belsendi túrde qalaǵa kóshe bastaıdy. Osy ýaqytqa deıin álemde 3,5 mlrd adam qalada turatyn bolsa, al ǵasyr sońynda taǵy osynshama halyq shaharlarǵa qonys aýdarmaq. Sondyqtan jańa qalalardyń qurylysynda osy jaǵdaıdy eskerý kerek. Ókinishke qaraı, qazir álem­niń kóptegen eli muny qaperge almaı, qatelikke jol berip otyr. Álemde tek qala turǵyndary ǵana emes, jalpy halyq sany kóbeıedi. Forým qatysýshysy Qytaı halyqtyq dostyq qoǵamynyń bas dırektory Lı Sınúıdiń óz baıan­damasynda 2050 jylǵa qaraı aýyldar múldem joıylýy múmkin ekenin aıtty. Buǵan mysal, búginde qytaı eli úlken megapolısterden bólek, shaǵyn qalashyqtar salýǵa kóshken.

Adam sanynyń kóptigine baılanysty qalalarda bir qabatty úıler joıylyp, záýlim turǵyn úıler kóptep salynbaq. Bul rette aqyldy qalalar júıesi damyp, sý, jel, kún energıasyn damytý qarqyn alady. Tipti, zeınetkerlerdiń jaǵdaıyn jaqsartý úshin qajetti tehnologıalarmen qamtylǵan qalashyqtar, al jastarǵa túngi klýbtar men saýda ortalyqtary kóp aýdandar salynýy bek múmkin. Lı Kýan Iý atyndaǵy Sıngapýr memlekettik basqarý mektebiniń qyzmetkeri Parag Hannanyń pikirine súıensek, bolashaqta kásipkerler esebinen tek jumys isteýge arnalǵan aımaqtar qurylyp, onda túrli jumys salalary bólek ornalastyrylady. Bul óz kezeginde ekonomıkalyq turǵydan tıimdi bolady.

Jahandyq mańyzǵa ıe 5 megatrend

Astana ekonomıkalyq forýmynda Qazaqstan Prezıdenti adamzat balasynyń keleshegi úshin óte ózekti máselelerdi ortaǵa saldy. Reseı, Shyǵys Eýropa jáne Ortalyq Azıany zertteý ınstıtýty qyzmetkeri, qytaılyq sarapshy Chjao Hýeıjýnniń aıtýynsha, Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev strategıalyq asa mańyzdy salalarda álem elderiniń ózara áreket etýi men baılanys ornatýy boıynsha oń usynystar jasap, Qazaqstan Prezıdenti AEF óte ózekti máselelerdi kótergenin aıtty. Onyń ishinde azyq-túlik pen sý jetispeýshiligi, kıberqaýipsizdik sıaqty mańyzdy salalarda utymdy usynystar aıtyldy. Nursultan Nazarbaev – ǵalam­dyq oı órisi tereń saıasatker. Atal­ǵan máselelerden Qazaqstannyń ǵalamdyq túıtkilderge beıjaı qaramaıtynyn, halyq­aralyq qarym-qatynasta ózara ynty­maqtastyqty nyǵaıtý jónindegi kóre­gen­digin baıqaıtynyn da aıtty, dedi sheteldik sarapshy.

BUU Damý baǵdarlamasynyń bas strategıalyq keńesshisi Ben Sleı de Qazaqstan Prezıdentiniń Astana ekonomıkalyq forýmynyń jalpy otyrysynda jarıa etken 5 megatrendine qatysty oıyn bildirip, aıtylǵan megatrend Qazaqstan, AQSH, Qytaı, Reseı úshin asa mańyzdy ekenin jetkizdi. Onda úkimettiń de, bıznestiń de aldynda tur­ǵan mindetter qamtylǵanyn, eń bas­tysy, munaı men gaz óndirýge ǵana emes, sonymen birge negizinen adamı kapıtalǵa arqa súıeıtin ekonomıkalyq damýdyń jańa kezeńine ótýdiń mańyzdylyǵyn nazarǵa aldy. Jerdiń astyndaǵy emes, jer betindegi adamnyń múmkinshilikterin eskerý – búkil álem ekonomıkasynyń bolashaǵy. Osy rette Ben Sleı Qazaqstan Prezıdentiniń 5 megatrendiniń ishinen jahandyq eńbek naryǵyna aıryqsha toqtaldy. Eń bastysy – bul bilim men oqý. Bul tek jastar úshin ǵana emes. Aǵylshyn tilinde «life long learning» degen túsinik bar. Tipti orta jastan asqan adamdar da jańa biliktilik alyp, mamandyǵyn ózgertip, jańa bilimge ıe bola alady. Menińshe, bul Qazaqstan úshin de, álemniń barlyq elderi úshin de bolashaqtaǵy básekege qabilettiliktiń negizi. Bul megatrendterdiń ishindegi eń bastysy dep oılaımyn dedi.

Forýmdy Strategıalyq sesıa túıindedi

Forýmnyń úshinshi kúni ótken Stra­t­e­gıalyq sesıa jalpy jıyndy qory­tyndylady. Dóńgelek ústel forma­tynda ótken sharada Qazaqstan Respýblıka­syn damytýdyń alty baǵyty boıynsha aqyl-oı talqylaýlary ótti. Jetekshi qazaqstandyq jáne halyqaralyq sarapshylar, bıznes jáne bılik organdarynyń ókilderi serpindi jobalardy iske asyrý jáne kelesi basymdyqtar boıyn­sha sheshimderdi tabý: ınstıtýttar men ekonomıkalyq saıasat, adam kapıtalyn damytý, sıfrlandyrý jáne aqparattyq tehnologıalar, jańa aqshalar jáne qarjy sektory, taza energıa jáne jasyl tehnologıalar, qalalardy damytý máselelerin talqylady.  Sonymen «Instıtýttar jáne ekonomı­kalyq saıasat» aqyl-oı talqysy­nyń birinshi baǵyty boıynsha sesıa qatysýshylary Qazaqstanǵa arnalǵan jańa naryqtar men tehnologıalyq jańǵyrtý, jahandyq qubylmalylyq jaǵdaılaryndaǵy makroekonomıkalyq turaqtylyq, jahandyq ekonomıkalyq syn-tegeýrinder jaǵdaıyndaǵy qury­lymdyq reformalar, teńsizdik deńgeıin tómendetý quraldary jáne ınvestısıalardy yntalandyrý máselelerin talqylady. «Rakýrs» ekonomıkalyq taldaý ortalyǵynyń dırektory Oraz Jan­dosov shara moderatory boldy. Sarap­shylar qatarynda Ulttyq ekonomıka mınıstri Tımýr Súleımenov, ADB-niń Qazaqstandaǵy turaqty ókildiginiń dırektory Djovannı Kapanellı, World Bank damý ekonomıkasy jónindegi aǵa dırektory Shantaıanan Devaradjan, BUU DB Eýropa men TMD elderine arnalǵan aımaqtyq búrosynyń aǵa keńesshisi Ben Sleı, Nazarbaev Ýnıversıtetiniń prezıdenti Shıgeo Katsý jáne t.b. bar. Al adam kapıtalyn damytý týraly ekinshi baǵyt boıynsha HHİ ǵasyrda Qazaqstandaǵy bilim berý prosesi qandaı bolýy kerek, web 2.0, tolyqtyrylǵan shynaıylyq, oqytý úderisindegi zattar ınterneti sekildi jańa tehnologıalardy engizýge qatysty máseleler talqylandy.

Shyǵarmashylyq ındýstrıalardy damytý jáne shyǵar­ma­shylyq belsendilikti yntalandyrý, sondaı-aq elimizge adam kapıtalyn tartý quraldary týraly sarapshylardyń usynystary qaraldy. Bul baǵyt bo­ıynsha Medme venchýrlyq qorynyń seriktesi Ilá Slýskıı moderator boldy. Sarapshylar arasynda Bilim jáne ǵylym mınıstri Erlan Saǵadıev, Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Mádına Ábilqasymova, Lifespan.io kraýdfandıng platformasy jáne Ómirdi uzartýǵa járdemdesý qory dırektorlar keńesiniń múshesi Elena Mılova, «Skolkovo» Máskeý basqarý mektebiniń tájirıbe profesory, Strategıalyq bastamalar agenttiginiń saraptama keńesiniń múshesi Pavel Lýksha jáne t.b. boldy. Sıfrlandyrý jáne aqparattyq tehnologıalar baǵyty boıynsha sıfrlyq memlekettik basqarýdyń tájirıbesi men syn-tegeýrinderi, jalpyǵa birdeı sıfrlandyrý kezeńindegi memlekettik basqarýdyń tabysty tájirıbeleri men basty strategıalary negizinde Qazaq­stannyń basymdyqtaryn aıqyn­­daý máseleleri talqylandy. Kompa­nıalar men bıznesterdi sıfrlandyrý, AT jobalardy ázirleýdiń jeke klasterin damytý jáne Qazaqstanǵa ozyq tehnologıalardyń engizilýin yntalandyrý jónindegi sheshimder usynyldy.

Atalǵan baǵyttyń moderatory GVA Kazakhstan seriktesi Fılıpp Sera­jetdınov boldy. Munda London Koróldik kolejiniń ǵyly­mı qyzmetkeri, daǵdarys jaǵdaı­laryn­daǵy áleýmettik medıa rólin zert­teýshi Grıgorıı Asmolov, Reseı Federa­sıasy OB tór­aǵasynyń burynǵy oryn­basary Mıhaıl Senatorov, Reseı Fede­ra­sıasyndaǵy jáne Eýrazıadaǵy Kanada iskerlik qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Jıl Breton, «BCG Kazahstan» seriktesi jáne basqarýshy dırektory Sergeı Pera­pechka jáne t.b. pikir bildirdi. Jańa aqshalar men qarjy sektory baǵyty boıynsha sarapshylar aldyńǵy qatarly retteýshi, básekege qabiletti qarjy ortalyǵyn qurý máselelerine nazar aýdardy. Jańa aqshalar tehnologıalaryn engizý, Qazaqstanda blokcheın arqyly qandaı jobalardy iske asyrýǵa bolatyny jáne bolashaq aqshalarynyń tehnologıasyn paıdalaný arqyly barynsha kóp paıdany qalaı alýǵa bolatyny týraly suraqtar da qarastyryldy. Munda Tomashevskaya & Partners basqarýshy seriktesi Janna Tomashevskaıa moderator qyzmetin atqardy. Qarjy mınıstri Baqyt Sultanov, Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary Oleg Smolákov, Earthport – transshekaralyq tólem júıeleri kompanıasynyń atqarýshy dırektory Harold Boze, FinTechStage negizin qalaýshy Mateo Rıssı jáne t.b. óz usynystarymen bólisti.

Sesıa baǵdarlamasynyń «Taza energıa jáne jasyl tehnologıalar» atty ózekti besinshi baǵytyn talqylaý barysynda mazmundy ári syndarly pikir almastyryldy. Forým qatysýshylary bolashaqtyń ártúrli tehnologıalarynyń qarqyndy damyp jatqan kezeńinde tabıǵı baılyq­tardy saqtaý jáne balama energıa kózderin paıdalaný turǵysynan eko­nomıka salalaryn jańǵyrtý óte ma­ńyzdy ekenin atap ótti. Qazaqstanda «jasyl» ekonomıkanyń ósýi úshin qandaı ınstıtýsıonaldyq, qarjy­lyq jáne tehnologıalyq keder­giler bar, bıznesti energıalyq tıimdi sheshimder men ınovasıalarǵa ınves­tısıa salýǵa qalaı yntalandyrý kerek degen suraqtar kóterildi. Sondaı-aq Qazaqstannyń OEK-niń básekege qabi­lettiligin arttyrý, ınvestısıalar tartý, OEK sıfrlandyrý, óńdeý tereń­digin arttyrý joldary qaraldy. «Jasyl» ekonomıka, álemdik táji­rı­beni eskere otyryp, ony engizý­diń keder­gileri men yntalandyrý másele­leri jóninde óz baıandamalarynda Energetıka mınıstri Qanat Bozymbaev, Qashqar ǵylymı ortalyǵynyń dırektory, Qytaı ǵylym akademıasynyń Qashyqtyqtan barlaý jáne sıfrlyq Jer ınstıtýtynyń dırektory Fý Bıhon, Beijing Piesat Information Technology vıse-prezıdenti Gýo Tao jáne t.b. aıtyp ótti. «Spýtnık» BK jobalar basshysy Vadım Dolganov moderator boldy.

Sesıanyń «Qalalardy damytý» atty altynshy baǵyty boıynsha sarapshylar 2050 jylǵa qaraı qalalar qandaı bolatynyn, HHİ ǵasyrdaǵy megapolıster jáne Qazaqstandaǵy zamanaýı megapolıstiń qandaı bolýy kerektigin boljap kórýge tyrysty. Sondaı-aq Qazaqstan megapolıs­terine arnalǵan megajobalar, olardyń kólik júıesin, ekologıasyn damytý, qalalyq orta men ómir súrý sapasyn jaqsartý máselelerin Ulttyq ekonomıka vıse-mınıstri Aıbatyr Jumaǵulov, Astana qalasy ákiminiń orynbasary Malıka Bekturova, World Future Council teń negizin salýshy, burynǵy baǵdarlama dırektory jáne qurmetti múshesi Herbert Jırarde, Atomik Architecture negizin salýshy jáne dırektory Maık Oýds jáne t.b. talqylady. GVA Kazakhstan bas­qarýshy seriktesi Býlat Stolárov moderator boldy.

Máselelerdi qarastyrý qorytyn­­dylary boıynsha jumys toptary­nyń moderatorlary aqyl-oı talqy­laý­lary nátıjeleriniń prezentasıa­sy­men tanys­tyrdy. Sarapshylar usy­nys­tarynyń toptamasy «Qazaqstan Res­pýb­lıkasyn damytýdyń eń qajetti sheshim­deri men jobalary» retinde belgi­lendi. Barlyq saraptamalyq usy­nys­tar jınaqtalyp, Qazaqstannyń ult­tyq kún tártibine sáıkestendiri­ledi. Ótki­zilgen aqyl-oı talqylaýlary Qazaq­stannyń odan ári damýyna paı­da ákeletin tásilder men usynystardy tabýǵa múmkindik beredi jáne álemdik qoǵamdastyq olardy jahandyq syn-tegeýrinderge negizdelgen sheshimder retinde qabyldaıdy.

Gans TIMMER,

Dúnıejúzilik banktiń Eýropa jáne Ortalyq Azıa aımaǵy boıynsha bas ekonomısi: – Men bul forýmnan úlken áser aldym. Astana ekonomıkalyq forýmy álemniń túkpir-túkpirinen kelgen sarapshylarǵa óz tájirıbelerimen bólisip, pikir almasýǵa múmkindik týǵyzdy. Jahandyq máselelerdi talqylaýǵa jaǵdaı jasap, halyqaralyq pikirtalas alańyna aınalǵan Astana ekonomıkalyq forýmynyń jahandyq damýǵa tıgizer paıdasy zor. Ásirese maǵan sıfrly ekonomıka tóńireginde qozǵalǵan taqyryptar óte qyzyqty ári paıdaly boldy dep aıta alamyn. Eýro baǵasynyń túsýine baılanysty 2014 jyldan keıin eki jylǵa jýyq Qazaqstan ekonomı­kasynda qıyndyqtar boldy. Alaıda bul óz kezegin­de kóptegen reformalardy qaıta jań­ǵyrtyp, ekonomıkany nyǵaıtý úshin septigin tıgizdi. Munyń barlyǵy Qazaqstannyń básekege qabilettiligin kórsetti. Sondaı-aq álemdegi turaqsyzdyq jaǵdaıǵa qaramastan básekege qabilettilikti arttyrý úshin Qazaq­stan makroekonomıkalyq saıasatynyń tu­raq­tylyǵyn nyǵaıtý jáne qurylymdyq refor­many júzege asyrýdy jalǵastyrýy qajet. «Nurly jol» baǵdarlamasy ınvestısıalardyń geografıalyq baǵyttalýyna jaǵdaı jasaıdy. Al bul óz kezeginde kedeılik deńgeıiniń qysqaryp, el ekonomıkasyn damytýǵa aıtarlyqtaı septigin tıgizedi dep oılaımyn.

Stefka SLAVOVA,

Dúnıejúzilik banktiń Ortalyq Azıa Óńirlik bólimshesiniń saýda jáne jahandyq básekege qabilettilik máseleleri boıynsha jetekshi ekonomısi: – Men Qazaqstandy osyndaı álemdik mańyzy bar forým ótkizýimen quttyqtaımyn. Beldi saıasatkerler men halyqaralyq korporasıalardyń, ortalyq bankterdiń, qarjy ınstıtýttarynyń, ekonomıkanyń bedeldi sarapshylarynyń Astana­da jınalyp, jahandyq máselelerdi talqylaýy bul forýmnyń dárejesin halyqaralyq sıpatqa shyǵardy dep oılaımyn. Bul forým jańa ıdeıa­lar men pikirtalastar týdyryp, álemdegi kóp­tegen máselelerdi talqylaýǵa múmkindik berip otyr. Astana ekonomıkalyq forýmy búkilálemdik ekonomıkalyq Davos forýmy sıaqty úlken mańyzǵa ıe dep aıta alamyn. Sonymen qatar forým tek pikir men ıdeıa almasýdan basqa, Qazaqstanǵa ınvestısıalar tartýǵa qabiletti. Sondaı-aq dúnıejúzilik banktiń saýda, jahandyq básekege qabilettilik máseleleri de forýmda sóz boldy. Dúnıejúzilik bank Qazaq­stan táýelsizdik alǵaly osy elde qyzmet atqaryp keledi. Qazaqstan – ekonomıkalyq strategıa­syn durys tańdaǵan el. Elde qolǵa alynǵan jumystardyń bári ret-retimen naqty jolǵa qoıylǵan. Bank te osy alǵa qoıǵan maqsattaryna qol jet­kizý­ge, ekonomıkalyq jaǵdaıdy kóterý úshin ártúr­li baǵdarlamalardy júzege asyrýǵa kómektesip keledi.

Barbara RAMBÝSEK,

EQDB genderlik jáne ekonomıkalyq ınklúzıa jónindegi dırektory: – Astana ekonomıka­­lyq forýmy jahandyq qater­lerdi birlese eńserý úshin birige túsýge, tájirıbe­ler almasýǵa, sondaı-aq jahandyq problemalardy tıimdi eńserýge baılanysty naqty sheshim qabyl­daýǵa kómektesedi dep oılaımyn. Sonymen qatar men osy forýmda genderlik teńdik máseleleri de nazardan tys qalmaǵanyna óte qýanyshtymyn. Óıtkeni búgingi tańda álemniń qarqyndy ózgerip jatqanyna qaramastan, gender jáne genderlik teńdik máselesi ózekti kúıinde qalyp otyr. Mine, Astana forýmy osy máselelerge álemniń nazaryn aýdartyp, olardy osy jaıttardy utymdy sheshýge shaqyrdy. Jalpy, Qazaqstanda kóptegen elderge qara­ǵanda áıelder teńdigi, olardyń quqyǵy jaqsy deńgeıde qorǵalǵan dep aıta alamyn. Tipti, álem­degi eń úzdik memleketter qataryna kiredi desem, artyq emes. Óıtkeni názik jandylardyń bilim alýǵa quqyǵy, olarǵa jumys isteýge múmkindigi kóp jaǵ­daıda jaqsy qamtylǵan. Áıelderdiń túrli laýazymdy qyzmetter atqaryp otyrǵanyna da kózimizdi jetkize tústik.  Alaıda kemshilikter de joq emes. Qazir Qazaqstanda osy máselelerdiń oń­taıly sheshimin tabý úshin kóptegen jobalar qolǵa alynǵan. Bul jobalar áıelderge óz bız­nes­terin ashyp, sondaı-aq shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa múmkindik beredi.

Krıs IOHANSEN,

kásipker, (Norvegıa) – Bul – meniń Astanaǵa alǵash ret kelýim. Forým kóptegen kókeıkesti máse­lelerdi qarastyrdy. Osy basqosý arqyly ózim tildesip, pikir almasqym kele­­tin spıkerlermen, onyń ishinde Stıv Voznákpen kez­desýge múmkindik aldym. Men kelesi jyly da kelsem dep oılaımyn.  Forým álemdegi bolyp jatqan ártúrli túıtkil­di máseleler tek bir ultqa ǵana tán emes, barlyq adamzatqa qatysty ekenin taǵy da bir túsindirdi. Sondyqtan álemdegi sarapshylar, halyqaralyq deńgeıdegi saıasatkerler men ekonomıka salasynyń bilgir-ǵalymdary osy máselelerdi birge talqylap, bolashaq úshin tıimdi sheshim shyǵarý úshin osyndaı halyqaralyq pikirtalas alańynyń jahandyq damýǵa tıgizer paıdasy zor.

Nır LEMPERT,

MER Group kompanıasynyń dırektory: Osyndaı qysqa aralyqta adam tańdanarlyq ádemi qala salý óte tańǵalarlyq jaǵdaı ekenin de atap kórsetsem deımin. Al Astana ekonomıkalyq forýmy álemdegi óte qyzyqty ári aýqymdy forým­dar­dyń biri dep oılaımyn. Kóptegen sarapshyǵa jahan­dyq problemalardy ashyq talqylaýǵa múmkin­diktiń berilýi álem úshin óte paıdaly ekeni anyq. Árıne bir forým arqyly álemdegi barlyq qıyndyqtar men problemalardy sheshý múmkin emes. Alaıda spıkerler men ǵalymdardyń jahandyq kókeıkesti máselelerdi oryndy kóterip, ony talqylaýy olardy sheshý jolynda úlken mańyzǵa ıe ekeni anyq.

Dınara BİTİK,

Erkejan AITQAZY,

Egemen.kz