Búginde elimizdegi ekonomıka jáne óndiris salalarynyń damýyna baılanysty jumysshy mamandarǵa degen suranys kún sanap artyp keledi. Qazirgi kezeńde elimizge órkenıet áleminiń ozyq tehnologıalaryn meńgergen, jańa zaman talabyna saı kásiptik bilimi bar, sapaly da bilikti mamandar qajettiligi týyndap otyr.
Mektepti jańa bitirgen túlek, kolejder men JOO-nan shyǵyp qalǵan stýdent nemese bilimi joq ózin-ózi jumyspen qamtıtyn kategorıalardyń ókili Qazaqstanda kásiptik jáne tehnıkalyq bilim beretin kolejderde tegin bilim alýǵa múmkindigi bar.
Kásiptik-tehnıkalyq bilim berý júıesi degenimiz ne?
Kásiptik mektep – kásibı bilim berý júıesindegi bolashaq bilikti jumysshylardy daıyndaıtyn, oqytatyn jáne tárbıeleıtin oqý orny. Kásiptik mektep – pedagogıkalyq júıeniń barlyq belgilerine ıe.
Maqsaty – azamattardy jumysshy mamandyǵyna daıarlaýda óz qabileti men qyzyǵýshylyǵyna, múmkindigine qaraı bilim berý, olardy qaıta daıarlaý jáne kásiptik biliktiligin kóterý.
Osyǵan baılanysty, 2017 jyldan bastap “Barshaǵa arnalǵan tegin kásiptik-tehnıkalyq bilim berý” jobasy iske qosylǵan edi. Jobanyń maqsaty – alǵashqy jumysshy mamandyǵyn tegin alýǵa jaǵdaı jasaý, bilikti jumysshy kadrlardy daıarlaýdyń kólemin 40% arttyrýǵa jáne barlyq tegin bilim alýǵa tilek bildiretin adamdardy qamtýǵa baǵyttalady.
Prezıdentimiz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósý, reformalar, damý» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda Memlekettik Basshysy 2017 jyldan «Barshaǵa tegin kásiptik-tehnıkalyq bilim» jobasyn jarıalady.
Elimizde kásiptik bilim berýdiń qurylymy qandaı?
Kásiptik bilim berý júıesiniń qurylymy myna tómendegideı:
- bastaýysh kásiptik bilim;
- orta kásiptik bilim;
- joǵary kásiptik bilim;
- joǵary bilimnen keıingi kásiptik bilim;
- qosymsha kásiptik bilim.
Qazaqstan Respýblıkasynda «Bilim berý týraly» Zańynyń 22-babyna sáıkes myna tómendegi bilim berý deńgeıleri júzege asyrylady.
- mektepke deıingi tárbıe jáne oqytý;
- orta bilim;
- joǵary kásiptik bilim;
- joǵary bilimnen keıingi kásiptik bilim.
Bastaýysh kásiptik jáne Orta kásiptik bilim berý týraly
Bastaýysh kásiptik bilim berý
Bastaýysh kásiptik bilim – kásiptik mektepter men lıseılerde negizgi jalpy bilim bazasynda orta bilim berýmen birge belgili bir kásip salasy boıynsha jumysshy qyzmetkerler daıarlaıdy.
Oqý merzimi kásiptik mektepterde 2-3 jyl, al kásiptik lıseılerde – 3 jyl, keıbir kúrdeli tehnologıalar men qurylǵylardy úırený 4 jyl merzimdi qajet etedi. Kásiptik oqytý óndiriste, oqý-óndiristik kombınattarda, oqý ortalyqtary men basqa da jumysshylardy daıyndaıtyn qurylymdarda atqarylady.
Bastaýysh kásiptik bilim berý qaısybir kásip salasy boıynsha orta bilim negizinde qysqartylǵan ýaqyt merziminde de jumys isteı alady.
Orta kásiptik bilim berý
Orta kásiptik bilim – kolejder men ýchılıshelerde orta bilim bazasynda kásibı baǵdar boıynsha konkýrstyq negizde beriledi.
Kolejder men ýchılıshelerde oqý merzimi 3-4 jyl. Jalpy orta bilimi, ne bastaýysh kásiptik bilimi bar azamattar óz kásip salalary boıynsha orta kásiptik bilimi qysqa merzim ishinde, jedeldetilgen baǵdarlamalar arqyly alýyna bolady. Kolejder men ýchılısheler tıisti lısenzıasyna sáıkes bastaýysh jáne orta kásiptik bilim berýdi júzege asyrady.
Orta kásiptik bilimi bar azamattar bolsa yqsham ári ıkemdelgen baǵdarlamalar arqyly qysqa merzimde qosymsha mamandyq ıelenýine bolady.
Qandaı mamandyqtar boıynsha tegin bilim alýǵa bolady?
Tegin tehnıkalyq jáne kásiptik bilim tehnıkalyq, tehnologıalyq, aýyl sharýashylyq, servıs jáne qyzmet kórsetý mamandyqtary boıynsha beriledi.
Sonymen qatar, medısına, bilim, óner mamandyqtary boıynsha daıarlyq memlekettik bilim berý tapsyrysy negizinde júzege asyrylady.
Al quqyq, ekonomıka mamandyqtary boıynsha daıarlyq aqyly negizde júrgiziledi.
Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik jalpyǵa mindetti bilim berý standarty boıynsha 050120 «Kásiptik oqytý» mamandary tómendegi pánderden bilim alady: jalpy bilim berý pánderi (JBP), bazalyq pánder (BP), kásiptendirý pánderi (KP). Ár sıkl eki komponentke bólinedi: mindetti jáne tańdaý. Kásiptendirý pánderi (KP) sıklynyń tańdaý komponentiniń biri «Aýyl sharýashylyq eńbeginiń tehnıkasy men tehnologıasy» páni.
Aqysyz negizde kimder oqı alady?
Tegin tehnıkalyq jáne kásiptik bilimdi barlyq nıet bildirgen 9 jáne 11-synyp bitirýshileri, mektepti birneshe jyl buryn bitirip, eńbek naryǵynda biliktiliksiz nemese jumyssyz júrgen jastar oqı alady.
Kásiptik mektepte oqý merzimi - 2-3 jyl, kásiptik lıseıde - 3 jyl, erekshe kúrdeli kásipter boıynsha, sondaı-aq biregeı jabdyqtarǵa qyzmet kórsetýge baılanysty jumystar úshin - 4 jylǵa deıin bolady.
Kásiptik mektep bilim alýshylary (oqýshylar) bular belgili bir kásip salasyna qyzyǵýshylyǵy bar negizgi jáne orta mektep bitirgen jastar. Negizgi bilimi barlar úshin oqý merzimi – 3 jyl, al tolyq orta bilimdi jastar úshin – 1,5 jyl.
Oqý ornyna ótinish bergen kezde úmitkerler qandaı qujattardy tapsyrýy kerek?
Oqý ornyna ótinish bergen kezde úmitkerler mynadaı qujattardy usynady:
1) Jeke basyn kýálandyratyn qujattyń kóshirmesi;
2) Bilim týraly qujat (atestat, kýálik, dıplom);
3) Densaýlyq jaǵdaıy týraly anyqtama (Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstriniń 2010 jylǵy 23 qarashadaǵy № 907 buıryǵymen (Qazaqstan Respýblıkasynyń normatıvtik quqyqtyq aktilerdi memlekettik tirkeý tiziliminde № 6697 bolyp tirkelgen) bekitilgen Densaýlyq saqtaý uıymdarynyń № 086-Ý bastapqy medısınalyq qujattama nysanyna sáıkes densaýlyq jaǵdaıy týraly anyqtama);
4) Áleýmettik kómek kórsetiletin azamattar sanatyn rastaıtyn anyqtama (bar bolǵan jaǵdaıda);
5) Joldama;
6) Toptardy jasaqtaý jylyna bir ret 20 maýsymnan 30 tamyzǵa deıin júrgiziledi.
Úmitkerdiń jeke basyn kýálandyratyn qujattardy úmitkerdiń ózi ne ata-anasy nemese zańdy ókilderi tapsyrady.
Baǵdarlama qatysýshylaryna qandaı jeńildikter qarastyrylǵan?
Baǵdarlamaǵa oqý oryndaryna túspegen, jumys izdegen 9-11 synyp bitirýshileri, ómirde qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵandar jáne az qamtylǵan otbasy músheleri, sondaı-aq jumyspen qamtý ortalyqtarynda tirkelýine qaramastan 29 jasqa deıingi jumyssyz jastar jáne ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar qatysa alady.
Sondaı-aq baǵdarlamaǵa qatysýshylar stıpendıamen, bir rettik ystyq taǵammen, jolaqymen qamtamasyz etiledi.
Nátıjeli jumyspen qamtý jáne jappaı kásipkerlikti damytýǵa baǵyttalǵan baǵdarlamada tek naryqta suranysqa ıe mamandyqtarǵa basymdyq berilgen.
Joba aıasynda jastar keıbir mamandyq boıynsha kolejderge emtıhansyz, suhbattasý qorytyndylary boıynsha qabyldanady.
Elimizde kásiptik bilim beretin qansha kolej bar?
Elimiz boıynsha, barlyǵy 817 kolej jumys isteıdi, olardyń 473 koleji memlekettik, 344-i — jekemenshik. Onyń 83-i Almaty qalasynda ornalasqan.
Búginde 38 tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý uıymdarynda (27 memlekettik jáne 11 memlekettik emes kolejderde) 19,9 myń adam mamandyqtar men jumysshy kásipterin alýda.
Jumysshy kadrlar men mamandardy daıarlaý 74 mamandyq jáne 139 biliktilik boıynsha júrgizilse, sonyń ishinde 38 tehnıkalyq, tehnologıalyq jáne aýyl sharýashylyq baǵyttaǵy mamandyqtar.
Memlekettik kolejderdegi 12520 bilim alýshy kontınentiniń 4603 stýdenti (36,8%) jumysshy mamandyqtar boıynsha bilim alýda. Memlekettik emes kolejderdiń 8179 bilim alýshysy orta býyn mamandyqtaryna oqytylýda.
Elbasynyń tikeleı tapsyrmasymen 2017 jyldan bastap elimizdiń jastary tegin kásiptik-tehnıkalyq bilim ala bastady. Qazirgi tańda «Barshaǵa arnalǵan tegin kásiptik-tehnıkalyq bilim» baǵdarlamasy aıasynda kolejderde 25 myńǵa jýyq stýdent bilim alyp jatyr.
Qoǵam qandaı artyqshylyqqa ıe bolady?
- Jumyspen qamtýdy arttyrý jastar arasynda áleýmettik ortany jaqsartady;
- Barlyq tilek bildiretin adamdardy tegin jumysshy biliktiligimen jáne orta býyn mamanydyǵymen tolyq qamtý jumyssyzdyq kórsetkishin qysqartady, bul faktor eldiń tolyqtaı ekonomıkasyna durys yqpal etedi;
- Mamandyq alý kóbirek tabys tabýǵa múmkindik beredi – eńbek naryǵy bilikti mamandarǵa qyzyǵýshylyq tanytady;
- Kásiporyndar kadrlar tapshlyǵynyń máselesin sheshýge múmkindik alady.
Bilim jáne ǵylym mınıstriliginiń málimetinshe, baǵdarlama boıynsha 2021 jylǵa deıin 700 myńnan astam adamdy tegin kásiptik bilimmen qamtý josparlanǵan.
