«Ólem!» dep oıladym. Ólgende, bekerden beker óle salmaısyń ǵoı, prosto qatynymnyń «jurttyń ózińdeı erkekteri» degen sózi ótip ketti da. Ózim páter jaldap turamyn, aılyǵym jer alyp, úı salýǵa jetpeıdi, qaryz degen shash-etekten.
Qanym basyma shaýyp turǵanda jurttyń erkegi de bále boldy. «Pálensheniń baıyna qarashy áni!» – degen sózden-aq júıkem juqaryp bitti. Qyz kúninde «siz» dep syzylyp turatyn sypaıy qatynymnan bul kúnde jurnaq ta qalmaǵan, birdeńe aıtsań, betińnen alyp, tósińe shaýyp turady. Tabysyń mardymsyz bolsa qatyn ekesh, qatynǵa da abyroısyz ekensiń ǵoı.
Bárinen qutylýdyń eń tıimdi tásili – óle salý edi. Bul – qatynymmen kezekti urystan keıin basyma kelgen sońǵy oı, naqty sheshimim bolatyn.
Sol qarqynymmen saraıǵa kirip, asylatyn jip izdep júrgenmin, tapqanym da sol, qojaıynym jetip kelgeni.
– Óı, tynyshtyq pa? Ne istep júrsiń meniń saraıymda?
Bul quryp ketkir saraı ekesh, saraı da meniki emes ekeni sonda ǵana esime tústi.
– Óleıin dep júrmin. Sharshadym bárinen...
– Basqa óletin jer tappadyń ba?
– Ne bopty?
– Qoı, aınalaıyn, ólesiń be, basqa jerge bar. Erteń sen tursań asylyp, men júrsem mlısaǵa jaýap berip... Basyma bále tilep alar jaıym joq, aınalaıyn, shyq bylaı!
O, sum dúnıe deseńshi! Men óleıin dep tursam, qojaıyn óz basynyń tynyshtyǵyn tilep tur. «Qoı, aınalaıyn, ashýyńdy bas, qazir kim jetisip júr deısiń?» degen sıaqty jyly sóz kútken edim negizi.
Aptyǵym basylyp qaldy. Sonda da boı bergim kelmeı: «Eshkim mazalamaıdy. Óz erkimmen óldim dep qaǵaz jazyp ketemin...» – dep dalbasalap kettim. Qojaıyn kónbedi. Kónbek túgili: «Kelin, a, kelin!» – dep úı jaqqa qarap aıqaı sap qatynymdy shaqyryp aldy. Onyń da ashýy ońaılyqpen basyla qoımaıdy, shashy jalbyrap, etegi dalańdap lezde jetti.
– Oıbaı-aý, kelin, mynaýyń ólem deıdi!
Tym qurysa «kúıeýiń» de degen joq. «Mynaýyń»...
– Kim?
– Mynaý da...
Áıelim «mynaýdyń» kim ekenin endi túsingendeı, betime ajyraıyp qarady.
– Ólem deı me?
– Sóıtedi. Saraıdy apyr-topyr shashyp, jip izdep júr...
– O-o, sorly! – dedi qatynym. – O, sorly, ólgishin qaraı gór bunyń!..
– Men de sony aıtam da, – dep qojaıyn qystyryldy.
– Sen sumyraı nemeneńe jetisip ólmeksiń? Seniń túgiń ketpeıdi, ólesiń de ketesiń. Eki ortada men sorlaımyn ǵoı. Ólgende toǵyz adam synap keledi, bireýi jylap keledi. Seniń jetiń, qyrqyń, beısenbiligińdi ótkizý meniń sorym bolady ǵoı.
– Qazir júz kúndik degen shyqqan, – dep qojaıyny qurǵyr taǵy qystyryldy.
– Sony aıt. «Ólim – bardyń malyn shashady, joqtyń artyn ashady» degen...
– Juma saıyn nan pisirip, árýaqqa quran baǵyshtap otyrmasań uıatty, – dep qojaıynym úlken yqylaspen taǵy qystyryldy.
Áıelimmen birinshi ret urysýym emes, biraq maqaldatyp urysqanyn birinshi ret kórýim. Qojaıynym qoshtap, ol bastap, biraz jerge bardy. Sózinen túsingenim, ólsem, kómýsiz qalady ekenmin. Qysqasy, meniń ólimim ol úshin qyp-qyzyl shyǵyn, sol shyǵynymdy ótep alsam boldy, jolymnan qaldyryp, etegimnen tartaıyn dep turǵan eshkim joq.
– «Jaqsy ıt óligin kórsetpeıdi» degen. Ólesiń be, shyǵynyńdy jaýyp ket. Saǵan bola tyrashtanatyn jaıym joq, – dep qatynym toqeterin aıtty.
Bir qaraǵanda onyki de ras endi, ólýin men ólemin, ol baıǵus janazama dastarhan jasap, basyma tas qoıyp... Qoı, qurysyn, shyǵynymdy jaýyp keteıin dep oıladym.
Ary-beri oılap, ózimdi kómetin «sponsor» tabýym kerek dep sheshtim. Sheshkende, bul máselede kómek beretin bir ǵana adam – bala kúnnen birge ósken dosym Asan edi. Ol qazir jeke kásipker, aýdandyq máslıhattyń depýtaty, jaǵdaıy jaqsy, qaltasy qalyń. Qatynym aıtatyn «jurttyń erkegi». Salyp uryp soǵan bardym. Barýyn bardym ǵoı, aldyna zorǵa kirdim.
Obaly ne kerek, jaqsy qarsy aldy. Hatshy qyzǵa shaı aldyrdy. Shaı ústinde jaǵdaıymdy, nege kelgenimdi surady. «Bolary boldy», ne jasyratyny bar, óletinimdi aıttym.
Asan dosym uzaq oılandy. Kózin bir núktege qadap alyp, oblys kólemindegi máseleni sheshkeli turǵandaı yńyrandy kep. Mende de ún joq, sháınektegi tegin shaıdy soraptap otyrmyn. Álden ýaqytta Asan tilge keldi.
– Seni aýylǵa aparyp qoıamyz ba, álde, osy qalada qoıamyz ba?
Dosymnyń bul sózi «saǵan tósekti tórgi bólmege salaıyq pa, álde dalaǵa jatasyń ba» degendeı jaıbaraqat shyqty.
– Aýylda áke-sheshem jatyr... Týǵan jerim ǵoı...
– Durys qoı, biraq mende ýaqyt tapshy, óziń bilesiń...
– Meıli onda, qalada-aq qala bereıin.
Ekeýmizdiń áńgimemizdi syrttan estigen kisi meni áskerı boryshyn ótep qaıtýǵa barady eken dep oılaǵan shyǵar.
– Qalada qalǵanda... Daıyndap qoıǵan jeriń bar ma edi ózi?
Alǵashynda ázildep otyr eken dep oıladym. Oıbaı-aý, qalada jerim bolsa, molamdy salǵansha úı salmaımyn ba? Asanǵa osylaı dedim.
– Sonda sen maǵan zırattan jer áper dep otyrsyń ba?
– Endi... Yńǵaıyna qaraı kórseń...
– Oı, aınalaıyn, sen ol jaqtan jer alý qansha ekenin bilesiń be? Seniń ólýiń eshteńe emes, moladan jer alý kerek, odan keıin qataryńnan kem bolmaýyń úshin basyńa kesene turǵyzý kerek...
Qysqasy, Asan dosym sponsorlyqtan bas tartty. Tartqanda túbegeıli emes: «Sen aldymen jerińdi daıyndap al. Basqasyn men kótereıin», – dep jomarttyqtyń tamasha úlgisin kórsetti. Ol da bolsa kóńilge demeý, asylyp óletin arqanymdy joǵaltyp almaı turǵanda jatatyn ornymdy yńǵaılap alaıyn dep qala shetindegi molaǵa tarttym.
Barsam... O, toba-aı, toba... Shynymdy aıtsam, máıitterdiń jatyn jaıy menen áldeqaıda ilgeri eken. Osy biz qaladaǵy keıbir baılardyń úıine qyzyǵamyz ǵoı. «Keremet eken!» dep. Mundaǵy keıbir marqumdardyń basyna soǵylǵan kesene keremettiń ózin tańqaldyrady. Kesene túgili, bireýlerdiń basyna qoıylǵan tastyń quny men sekildi onshaqty baıǵustyń bir jyldyq tabysy shyǵar. Durystap ólýdiń ózi de bir baqyt eken ǵoı.
«Qoı, – dep oıladym men. – Ólgen soń jurtqa kúlki bolmaı, durystap óleıin. Men de bil áýlettiń azamaty edim ǵoı. «Pálensheniń basynda belgi tas ta joq» dep aýzy jeńil bireýler erteń molama kúler...»
Sol oımen súmireıip úıge qaıttym.
– Bankten habarlasty. Nesıeni tóleńder deıdi, – dep áıelim tabaldyryqtan attamaı jatyp taǵy bir mindetteme júktedi. Demek, kesenege emes, nesıege aqsha jınaý mindeti tur aldymda.
...Tiri adamǵa tirshilik bitpeıdi ǵoı, sol oqıǵadan keıin alty jyl ótti. Kúni keshe nesıemdi tólep bittim. Endi kesenege aqsha jınaýym kerek edi, tek bala ósip qapty. «Meniń páterden páterge sandalǵanym jeter. Tym qurysa balam óz shańyraǵynda otyrsyn» dep, endi balam úshin aqsha jınap júrmin. Soǵan kishigirim baspana turǵyzyp bersem, sosyn, ózime...
Oǵan deıin ózim de bir jaqty bolarmyn. Záýlim kesene bolmasa da keń dalanyń bir buryshynan toqymdaı jer tıer. «Ákem salǵan baspana edi» dep meni tórgi bólmege saqtap qoımasy anyq. Lenın emespin ǵoı.
Al ázirshe óleıin desem, aqsham joq.
Pernebaı Berdalyuly Saparov
