Osydan týra 525 jyl buryn, ıaǵnı 1492 jyly áıgili teńiz saıahatshysy Hrıstofer Kolýmb San-Salvador araldaryn ashqan bolatyn. Bul "Jańa álemniń" resmı ashylýy bolyp sanalady. Aıtpaqshy, bir qyzyq aıtaıyn. Amerıka ataýy basqa teńiz saıahatshysy - Amerıgo Vespýchchıdiń qurmetine qoıylǵan. Hrıstofer Kolýmb Amerıka materıgine birinshi barǵanymen ol Indıany ashtym dep oılady. Al Amerıgo Vespýchchı - jańa materık ashqanyn dáleldi. Kolýmb óziniń jańa materık ashqanyn bilgeninde qazir Amerıka - Amerıka emes "Hrıstofer qurama shtattary" bolar edi.

Já, taqyryptan aýytqyp kettik. Sonymen, kóptegen sovet adamdary, sonymen qatar jańadan qalyptasyp jatqan dinshil jastar álemdegi barlyq problema — Amerıkanyń kesirinen bolady dep esepteıdi. Tátti qıaldarynda Amerıkanyń joıylyp ketkenin armandaıtyndary da jasyryn emes. Endeshe, qıalǵa erik berip, "Amerıkasyz álemdi" elestetip kóreıik.

XX - ǵasyr Amerıkasyz?

Qurama shtattary 20-ǵasyrdan beri álemdik polıseı rolin atqaryp keledi. Aldyńǵy ǵasyrda Amerıka ábden qaljyraǵan Eýropada tártip ornatty. Amerıkanyń qatysýynsyz Birinshi dúnıe júzilik soǵysta Germanıany tynyshtandyrý qıyn edi. Ekinshi dúnıe júzilik soǵysta jeńisti elestetý tipti múmkin emes. Amerıka búkil frontta soǵysty. Muhıtta - eshkimge des bermeıtin japondarmen, qurlyqta - eń sýyq qarýlanǵan nemistermen, Afrıkada - nemis jaqtastarymen. Sonymen qatar, Ulybrıtanıa men SSSR-ge mıllıondaǵan tonna azyq-túlikpen, qaıtarymsyz mólsherde qarý-jaraqpen, tanki, ushaq, oq-dárimen qamtamasyz etkenin umytqan joqpyz.

AQSH jáne komýnızm

Amerıka joq bolsa, dostar men elestete almaımyn qazir qazaq qandaı bolaryn... AQSH bolmasa, halyqtar túrmesi bolǵan komýnıstik SSSR qular ma edi?! Qulamaq bylaı tursyn, SSSR komýnısteri Qazaqıamen jáne basqa da túrki halyqtarymen taǵy qandaı soraqylyq ister edi...Tipti elestetý qıyn... Qytaı men SSSR. Eki komýnıstik derjavalar ortasynda baıaǵyda jutylyp keter edik pe, qaıter edik...

Amerıkasyz qazirgi zaman

Maqul. Amerıkasyz-aq táýelsizdik aldyq delik. Biraq álem qalaı bolar edi? Táýelsizdik degen jáı ǵana qaǵaz júzinde bolar edi. Sebebi, Reseı óz yrqynan jibermeıdi. Já, ony qoıshy, globaldy oılanaıyq. Álem ne bolar edi?! Reseı jáne onyń dostary Soltústik Koreıa, Venesýela, Qytaı sıaqty qyp-qyzyl komýnıster álemge oılaryna ne kelse, sony istep jatar edi. Álemdi ózderiniń "sfera ınteresov" dep bólisedi de - halyqty qanaıdy. Qaıda baryp qashasyń? Qaıda baryp tyǵylasyń?! Aınalańnyń bári komýnıster! Sondyqtan, "geroıcheskıı" ajal qushatyn edik soǵysyp. Sonymen dáýiriń bitedi.

Amerıka jáne ıslam elderi

Men jalpy, túsinbeımin. Sovet adamdary maqul, olardyń qandaryna solaı sińip qalǵan. Biraq musylmandarǵa ne joryq?! Amerıkasyz Islam elderi ne bolatynyn bilesizder me?! Amerıkasyz Taıaý shyǵys ne bolar edi?! 

Taıaý Shyǵys - qaıshylaqtar eń kóp ornalasqan aımaq. Sýnnıtter, shııtter, ıýdeıler (evreıler), Kopttar, t.b. neshe túrli dinder men konfesıalar jeterlik. Osylardyń arasynda eń myqtysy kim? Árıne birinshi kezekte qýaty jaǵynan shııttik Irandy ataımyz. Ekinshi orynda – Izraıldiń qýaty. Ózára qyrqystan qoldary bosamaıtyn sýnnıttik arab elderi shııttik Iran men Izraıl odaǵyna tótep bere alady dep oılaısyz ba? Joq, árıne. Osy Iranǵa sanksıa salyp, ıadrolyq qarýdan bas tartýǵa májbúrlep kele jatqan Amerıka emes pe? Siz "Islam Halıfaty evreılerdiń, amerıkanyń, masondardyń qurastyrǵany" dep qalaǵanyńyzsha shyńǵyrsańyz bolady. Biraq kórmes, túıeni de kórmes deıdi ǵoı. IGIL quramyndaǵy halyqtar kim?! Olardy qarjylandyrýshy kim?! Nege Saýd Arabıasy ekeýiniń ıdeologıasy birdeı? Nege AQSH IGIL-men kúreske eń kóp qarjy men áskerı kontıngent jumsaıdy dep oılanyp kórińiz - jaýap ózi-aq shyǵady.

"Amerıka mádenıeti álemdi azdyrady"

Árbir amerıkalyq "Madonnnaǵa" - eýropalyq "Seks pıstolz", reseılik "Tatý", arabıalyq "Haıfa Vehbe", Qazaqstandyq "Baıan Esentaevalar" tabylady. Árbir amerıkandyq Monıka Levınskıı oqıǵasyna ıtalándyq "Berlýskonı", qazaqstandyq "Qodar-Qamqasy" bar.

"Amerıkalyq mádenıet" degen joq, "amerıkalyq quqyq" degen bar. Bul quqyqqa AQSH-ta týǵan árbir azamat ıe.

- Indıvıdýalızm quqyǵy (árkim óz sheshimi men taǵdyry úshin ózi ǵana jaýapty)
- Jeke keńistik quqyǵy
- Áleýmettik teńdik quqyǵy (barlyq amerıkandyq teń quqyly bolyp týady)
- Jetistik quqyǵy

Olar baqytty ómir úshin barlyq amaldardy jasaı bersin, esperımenttesin. Bizge syrttan baqylap, tek keregin alyp, kerek emesin tastaý ǵana qalady. Rahat emes pe?!)

"Amerıka - azǵyndar eli"

AQSH-ta Qazaqstan men Reseıge qaraǵanda balalar vıdeoprodýksıalary áldeqaıda qatań baqylanady. Al sıgaret pen alkogóldi
21-ge tolmaıynsha eshjerden ala almaısyz. Bizde ǵoı, munyń bári tek qaǵaz júzinde (men mysaly 15 jasymnan bastap sıgaret shekkenmin). Aıta bersek kóp.

Eshqandaı ımperıa máńgilik turmaıdy. Ǵundar, Saqtar, Grek, Rım ımperıasy, mysyrlyq perǵaýyndar, Shyńǵys han, Batý han, Altyn orda, Islam Halıftigi Temirlan, Ispan ústemdigi, Portýgal jaýlaýshylary, Aǵylshyn ústemdigi, Napaleon yyy kete beredi. Osylardyń bári qaıda qazir?! Ár zamanda osyndaı bir qýatty memleket paıda bolady. Damýdyń sharyqtaý shegine jetkende ózdiginen ydyraıdy. Bul tabıǵı qubylys. Bul zamanǵy kóshbasshylyq AQSH-qa, ıaǵnı burynǵy ımıgranttarǵa buıyrǵan eken. Bolyp kórsin baıǵustar.

Al biz óz kezegimizde olardyń jetistikterin qaıtalap, qatelikterinen saqtanyp, QAZAQ elin álem elderi sanasatyn memleketke aınaldyrý. Amerıka - daıyn proekt. Biz sol proektiden ózimizge qajettisin alyp, qajet emesinen sypaıy bas tartyp, qýatymyzdy kúsheıtkenimiz durys. Olarmen dostyqty utymdy paıdalaný kerek.

Aıtpaqshy, osy postty men sol amerıkalyqtar qurastyrǵan kompúter arqyly, amerıkalyqtar qurastyrǵan ınternettiń arqasynda jazyp otyrmyn. Amerıkalyq ǵalymdar oılap tapqan emdeý tásili bolmasa, men 2011-jyly bul álemmen qoshtasar edim. Aıtpaǵym da osy - Amerıkadan osy ǵylym men bilimdi úırenip, tehnologıasyn ózimizge ákep alýymyz kerek. Al, basqasyn basqalar alsyn, bizge kerek emes...

Qoryta kelgende - AQSH bar zamannan góri, AQSH-syz zaman qorqynyshty. Álbette bul tek meniń jeke sýbektıvti pikirim. Árkim ózi sheshedi, Amerıkany jaqsy kórýdi nemese jek kórýdi. Árkim ózi tańdaıdy - Ledı Gaga ma Ilon Mask pa (Lajy bolsa Ilon Maskty tańdaıyq!)

P.S. Osy jerde "Amerıkanshına" "amerıkanqul" dep byljyraýdyń túk qajeti joq ok? Qazaqtyń bir batyry aıtpaqshy,"qazaq múddesi úshin shaıtanmen de kelisýge barmyn". Saǵan eshkim amerıkansha sheshin nemese Amerıkanyń tabanyn súı dep jatqan joq. Betterine kúlip, olardyń ǵylym men tehnologıasyn al. Qalǵanyn laqtyr! Qansha degenmen Amerıka saǵan komýnıster emes qoı, tańdaý beredi, májbúrlemeıdi.

Qaırat Nurqasymulynyń Online Qazaqstan Facebook paraqshasynan alynǵan

Usynǵan: Farıza Jomartqyzy