«Úkimet qajetti deńgeıde densaýlyq saqtaý salasyn aqparattandyrýy kerek. Básekelestikti damytý úshin jeke menshiktegi medısına mekemelerine MMSJ júıesi aıasynda teń jaǵdaı týǵyzý kerek. Úkimetke jáne ákimderge keń aýqymdy aqparattyq-túsindirý jumysyn júrgizýdi tapsyramyn. Sondaı-aq, zańnamalyq turǵydan barlyq dári-dármektiń baǵasyn retteýdi engizý qajet». Bul memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna arnaǵan Joldaýy.

Demek, Prezıdent atap kórsetkendeı, zańnamalyq turǵydan farmasevtıka naryǵyndaǵy barlyq jaǵdaı rettelýi kerek. Ásirese, dári-dármekke qatysty. Óıtkeni dári -dármek óndirisi – óte tabysty bıznes kózi. Árbir adam aýyrmaı turmaıdy. Mundaı jaǵdaıda barlyǵy dárigerge baryp, dárihanaǵa bas suǵady. Kerek dárisin alady. Al syrttan keletin dári-dármektiń baǵasy joǵary. Ne isteý kerek? Qazaqstanda halyq densaýlyǵyn damytýdyń 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan «Densaýlyq» baǵdarlamasy qabyldandy. Atalǵan baǵdarlamanyń tórtinshi baǵytynda Ulttyq dári-dármekpen qamtamasyz etý saıasatyn iske asyrý kózdelgen. Ol úshin otandyq farmasevtıka óndirisin jandandyrý kerek. Bul baǵytta jumystar istelinip jatyr. Dári-dármek óndirisiniń qoljetimdiligin jáne baǵasyn retteý baǵytynda halyqaralyq tájárıbe engizildi. Dárilik zattar dıstrıbýsıasynyń biryńǵaı júıesi quryldy.

Aýyl turǵyndaryna dári-dármek qoljetimdi bolýy tıis. Bul baǵytta dárihanasy joq 3 myńnan astam aýyldyq eldi mekende dárilik zattardy MSAK nysandary arqyly ótkizý uıymdastyrylyp otyr. Respýblıkamyzdyń medısına, farmasevtıka qyzmetkerleri men turǵyndaryn aqparattandyrýdy jaqsartý maqsatynda Dári-dármek aqparattyq-taldaý ortalyǵy quryldy. Onyń aımaqtardaǵy fılıaldary da jumys istep tur.

Memleket basshysynyń tapsyrmasymen qurylǵan Biryńǵaı dıstrıbútor ortalyǵy qazir otandyq taýar óndirýshilermen  jumys isteýde belsendilik tanytýda. Bul durys ta shyǵar. Óıtkeni  elimizdiń  dári-dármek salasynyń damyp, onyń shıpasyn halyq kórýi tıis. Bul oraıda dıstrıbútorlyq ortalyq otandyq taýar óndirýshilermen 6591 dárilik zattardy jetkizý úshin   uzaq merzimdi 52 shart jasasty. Qazirgi ýaqytta  otandyq farmasevtıkalyq zaýyttardan alynatyn ataýlar shamamen 464-ten  asyp otyr.  Bul  Biryńǵaı dıstrıbútor tiziminiń jartysyn qurap otyrǵanyn da aıta ketý qajet.   Jalpy jyl ótken saıyn otandyq farmasevtıka salasy qarqyndy damyp keledi. Biryńǵaı dıstrıbútor satyp alynatyn otandyq preparattar qataryn keńeıtýdi kózdep otyr. Prezıdent tapsyrmasyna oraı, memleket te bul salaǵa basa nazar aýdarýda, onyń ústine jetkilikti qarjy bólinýde. Bir ǵana mysal, otandyq ónimdi satyp alý kólemi kúrt ulǵaıdy. Eger 2010 jylǵy 4,8 mlrd teńge shamasynda bolsa, 2018 jyly satyp alý shamamen 50 mıllıard teńgeni quraıdy. Bul otandyq ónimderdi satyp alý kólemi 10 ese ulǵaıdy degen sóz. Bul árıne úlken jetistik jáne atalǵan sıfr aldaǵy ýaqytta munan da ulǵaıa túsetini sózsiz.

Negizi Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń talaby boıynsha, árbir elde otandyq dári-dármektiń úlesi shamamen alǵanda 25 paıyzdy quraýy tıis. Sonda ǵana ishki sura­nysty otandyq óndirýshiler tarapynan az da bolsa qamtamasyz etýge bolady. Buǵan bizdiń elimizde tolyqtaı múmkindik bar. Óıtkeni mamandardyń aıtqanyna sensek, dári-dármekterge kerekti shıkizattyń 90 paıyzǵa jýyǵy tabylady.  Demek bizde bolashaqta otandyq dárilerdi syrtqa eksporttaýǵa da múmkindik mol.

Jalpy syrttan keletin dári-dármekterdi arzandatatyn múmkindik bar ma? Bul jóninde biz Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń baspasóz qyzmetinen tómendegideı jaýap aldyq. «Dárilik zattardy shet eldik óndirýshilermen júrgizilgen kelissózder nátıjesinde 175 atalymdaǵy medısınalyq preparattar baǵasy ortasha 23 paıyzǵa tómendedi, al otandyq óndirýshilermen uzaq merzimdi sharttar aıasynda baǵany tómendetý jónindegi qabyldanǵan mindettilikke sáıkes 134 atalymdaǵy dárilik zattar baǵasy 5paıyzǵaǵa tómendedi». Demek, munan shyǵatyn qorytyndy, syrqat jandar úshin baǵa qoljetimdi bolyp tur.

Rasynda da satyp alynatyn dárilerdiń baǵasynyń qoljetimdi bolǵany durys. Osyǵan baılanysty Elbasynyń Joldaýyna oraı 2019 jyldyń qańtarynda «Keıbir zańnamalyq aktilerine dárilik zattar men medısınalyq buıymdardyń aınalysy máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» arnaıy  zańy qabyldandy. Jalpy naryqtaǵy dári-dármektiń barlyǵy da tekseristen ótkiziledi, sóıtip sapasyna kepildik beriledi. Mysaly, Densaýlyq saqtaý mınıstrligi dárilik zattardy, medısınalyq maqsattaǵy buıymdardy jáne medısına tehnıkasyn ulttyq saraptaý ortalyǵymen 2018 jyly dáriler men medısınalyq buıymdarǵa barlyǵy 6,5 myńnan astam saraptama júrgizdi.

Bul 2017 jylmen salystyrǵanda 18 paıyzǵa kóp ekenin aıta ketken jón.  Sonymen qatar, saraptama ortalyǵy 63 myńǵa jýyq medısınalyq ónimniń qaýipsizdigi men sapasy týraly tujyrymdama berdi.

Sondyqtan Qazaqstanǵa syrttan keletin nemese otandyq farmasevtıka óndirisinen jetkiziletin ónimderdiń barlyǵy da qaýipsiz dep tujyrym jasaýǵa bolady. Bul oraıda tıisti organdar sapaly jumys istep otyr. Soǵan qýanamyz.