Qazaq tildi saıttar tabys taba ma? Kiris bolsa, ony qalaı jáne qandaı kólemde tabady? 7kun.kz osy máselege qatysty tanymal qazaq tildi saıt ókilderiniń pikirin bilgen bolatyn.
Qazirgi ýaqytta qazaq tildi saıttar aqshany eki jolmen taýyp otyr. Birinshisi — jarnama tartyp, PR tapsyrystar alyp, tabys tabý. Ekinshisi — memlekettik qarjylandyrý.
Memleket qamqorlyǵy
Bir apta buryn «Quqyqtyq medıa-ortalyq» qorynyń basshysy Dıana Okremova 2014 jyly Qazaqstannyń ınternet keńistigi úshin bólinetin memleketttik búdjettiń kólemin jáne osy qarajattyń eń úlken úlesin qaı BAQ alyp otyrǵanyn habarlady.
Budan BAQ-qa bólinetin memlekettik qarjy kóleminiń jyldan-jylǵa artyp kele jatqanyn baıqaýǵa bolady. 2013 jyly atalǵan soma 43 mlrd teńge bolsa, 2014 jyly 48 mlrd teńgeni qurapty. Al ınternet-resýrstarǵa bólinetin qarjy 2013 jyly 2 mlrd teńge, 2014 jyly 3 mlrd teńge kóleminde bolǵan.
Qaznettiń qazaq tildi segmenti baǵyttalǵan qarjyǵa toqtalsaq. Dıana Okremova taratqan derekke súıensek, memlekettik tildegi jobalar júrgizetin «Qazkontent» AQ-na jáne «Abaı aqparat» qoǵamdyq qoryna búdjetten sáıkesinshe 1,345 mlrd teńge jáne 16,9 mln teńge bólingen eken.
«Qazkontent» AQ birqatar aýqymdy ınternet-jobalarda úılestirýshi qyzmetin atqarady.Olardyń qatarynda strategy2050.kz aqparattyq portaly, QR premer-mınıstriniń resmı saıty primeminister.kz, bnews.kz jáne baq.kz aqparattyq portaldary, kaztube.kz ulttyq beıne portaly, Qazaqstan tarıhyna arnalǵan e-history.kz portaly jáne ádebıet súıer qaýymǵa arnalǵan adebiportal.kz jobasy bar.
Al «Abaı aqparat» qory — Abai.kz aqparattyq portalynyń quryltaıshysy. Qordyń vıse-prezıdenti Aıdos Sarym qarajat qandaı maqsattarǵa jumsalyp jatyr degen saýalǵa «Aqsha kelisim-shart boıynsha tarıh jáne mádenıet máselelerine qatysty aqparatty taratý úshin bólinip otyr. Bizdi zıaly qaýym jáne stýdent jastar oqıdy» dep jaýap bergen bolatyn.
Qarjy qaıdan kelip jatyr?
Osydan biraz jyl buryn qazaq tildi saıt ıeleri arasynda monetızasıa sırek kóteriletin másele bolatyn. Sarapshylardyń aıtýynsha, naqty bıznes-quraldar men marketıńtik qadamdar aýdıtorıa sanynyń ósýi, sáıkesinshe, túrli tapsyrystar men tabystyń kelýine baılanysty qazaq tildi segmentte tek qazir ǵana birshama qoldanylyp jatqanǵa uqsaıdy.
Memlekettik tilde sóıleıtin aýdıtorıanyń suranysyna ıe saıttardyń tabys tabýǵa shyqqan-shyqpaǵany týraly birneshe redaksıaǵa saýal joldaǵan bolatynbyz.
Qamshy.kz saıtynyń bas redaktory Aınur Tóleý monetızasıasyz redaksıany ustap turý múmkin emes ekenin aıtty.
«2012 jyldyń mamyrynan saıtty shyǵaratyn ujym qalyptasqan. Qamshynyń osy ýaqytqa deıin oqyrmany qalyptasty, endigi kezeńde osy oqyrmannyń nazaryna sapaly jarnamalyq materıaldardy usynýǵa bolady dep esepteımin» deıdi ol.
Aınur Tóleýdiń aıtýynsha, saıt aqyly túrde PR-tapsyrystar alyp, bannerler ornalastyrady, sondaı-aq jarnamaǵa qatysty medıanyń barlyq múmkindikterin paıdalanýǵa ázir.
Al Zero.kz sanaq júıesinde qazaq tildi saıttar arasynda birinshi orynda turǵan szh.kz resýrsynyń avtory Erbol Serikbaı saıttyń áldeqashan monetızasıaǵa shyqqanyn aıtty. Redaksıa negizinen kontekstik jáne bannerlik jarnamadan aqsha tabady eken.
«Qosymsha PR-maqalalar jarıalaýǵa da tapsyrys alyp turamyz. Bolashaqta SMS arqyly suraqtardy aqyly óńdeý múmkinshiligin saıtymyzǵa qosqymyz keledi. Ony júzege asyrý úshin qazir tehnıkalyq bilimimiz joq, ári SMS-basqarý baǵasy tıimsiz bolyp tur. Jalpy alǵanda Suraq-Jaýap monetızasıasy meniń oıymdaǵydaı emes, ózin-ózi aqtap otyrǵan joq. Bolashaqta jaqsy jaqqa qaraı ózgeredi degen úmitpen kelemiz«, — dedi ol.
Reıtıńi joǵary szh.kz, zharar.kz, bilimdiler.kz jáne basqa qazaq tildi saıttardyń qyzmetin usynatyn «QazaqMedia» jarnama agentiginiń dırektory Jalǵas Ertaı óz uıymynyń jarnamanyń barlyq túrimen aınalysatynyn atap ótti.
«QazaqMedia qazir ınternettegi jarnamanyń kez kelgen túrimen aınalysady. Meıli bannerlik medıa jarnama bolsyn, áleýmettik jelidegi SMM bolsyn, ne izdeý júıelerindegi kontekstik jarnama bolsyn«, — dep atap ótti ol.
Jalǵas Ertaıdyń aıtýynsha, qazaqtildi segmentke degen suranys pen qyzyǵýshylyq eki túrli mánge ıe eken.
«Iá, sózsiz, qarqyndy ósip kele jatqan qazaqtildi saıttardyń aýdıtorıasyna qyzyǵýshylyq bar. Biraq, ol suranystyń kóptigin bildirmeıdi. Árıne, suranys joq dep te aıta almaımyz. Degenmen, aldaǵy ýaqytta qyzyǵýshylyq arta túsip, suranys ta kóbeıedi dep kútýge bolady. Qysqasha aıtqanda, suranys bizdiń oıymyzdaǵydaı emes, biraq ulǵaıyp keledi», — dedi ol.
Qazaq tildi saıttar aqsha taýyp jatyr ma?
Qansha aqsha taýyp jatqandyǵyna qatysty saýalǵa naqty jaýap bolǵan joq. Alaıda, saıttardyń tabysyn topshylaýǵa múmkindik beretin derek aıtyldy.
Aınur Tóleý Qamshy.kz saıtynyń naqty tabysy-shyǵynyn atamasa da, saıtta ótkizilgen bir sharany mysal retinde atap ótti.
«Qamshy» kóktemde ótkizgen «Qazaq handyǵyna 550 jyl» dep atalatyn sharanyń búdjetin mysalǵa keltireıin. Ondaǵy shyǵarmashylyq baıqaýdyń júlde qory 3,5 mıllıon, al jalpy shyǵyny 6 mıllıon boldy. Bul saıttyń ótkizgen bir sharasy ǵana«, — dedi ol.
Jalǵas Ertaı naqty tabys somasyn aıtpaǵanmen, agenttiktiń qarjy aınalymynyń kólemine qatysty aqparatpen bólisti.
«2014 jyldyń qorytyndysy boıynsha QazaqMedia agenttiginiń jyldyq qarjy aınalymy 80-90 myń AQSH dollary kóleminde boldy degendi ǵana aıta alamyn. Biraq, qarjy aınalymy degen túsken tabys degendi bildirmeıdi. Ol tek bizdiń shot arqyly ótken qarjy kólemin ǵana bildiredi«, — dep túsindirdi ol.
Erbol Serikbaı bul saýalǵa naqty jaýap berýge tyrysty.
«2014 jyldyń naqty qorytyndy sanyn aıta almaımyn. Biraq jobamen 1 500 000 — 1 800 000 teńgeniń qarajatyn tapty. Onyń bes júz myńdaıy saıtta ótkizilgen onlaın-konferensıaǵa tıesili«, — dedi ol.
Sondaı-aq, Erbol Serikbaıdyń aıtýynsha, byltyrǵy teńgeniń devalvasıasy jarnama naryǵyna keri áserin tıgizgen.
«Teńge devalvasıasyna qatysty jarnama berýshi kompanıalardyń jyldyq jarnama búdjetin qaıta esepteýine, qysqartýyna baılanysty biz jarytyp jarnamaǵa qaryq bolǵan joqpyz. Tipti jarnama joq boldy desem de qate aıtpaǵan bolarmyn. Azyn-aýlaq tabys túsirip turatyn konteksti jarnamaǵa kóshýge týra keldi. Aı saıyn konteksti jarnamadan 50-60 myń teńge keledi, saıttyń júıeli túrde jumys jasap turýyna jaqsy kómek berip jatyr«, — dedi «Suraq-jaýap» saıtynyń redaktory.
Sonymen qatar ol bıylǵy jyldyń birinshi jarty jyldyǵynda saıttyń tabysy 500 000 myń teńgeniń shamasynda bolǵanyn aıtty.
«Ol óz kezeginde hostıngke ketetin shyǵynnan artylmaıdy«, — dedi ol.
Erbol Serikbaı túrli memlekettik tenderlerge qatysqysy-aq keletinin, biraq mundaı máseleler kóp jaǵdaıda tanystyqpen sheshiletinin jetkizdi.
Naryq problemalary jáne tendensıalary
Sarapshylardyń qazaq tildi saıttardyń monetızasıasyna qatysty pikirleri negizinen úndesip jatty. Ol qazaqtildi saıt jasap, sol arqyly qarajat tabý múmkin, biraq ol óte kúrdeli proses degenge saıady.
Erbol Serikbaı jobany tek qazaqtar úshin dep jasaıtyn bolsańyz, onda siz uzaqqa kete almaısyz dep esepteıdi.
«Bannerlik jarnamadan qarajat kózin taýyp, ózin-ózi asyrap otyrǵan saıttar biren-saran ǵana. Kóp qazaq saıttary memlekettiń nemese arnaıy bir toptyń kózqarasyn alǵa jyljytý arqyly qarajat kózin taýyp jatyr«, — dedi ol.
Jalǵas Ertaı pikirine súıensek, qazaq saıttarynyń monetızasıasy júrip jatyr, biraq bul proses naryq oıynshylary oılaǵandaı, josparlaǵandaı emes eken.
«Jalpy, Qazaqstandaǵy digital-naryqtyń naqty erejeleri men qalypty normalary bolmaǵandyqtan, bıznestiń damýyn boljaý da, jetistiktikke jetýdiń tetikterin de aıtý múmkin emes«, — dedi ol.
Massaget.kz saıtynyń joba menedjeri Erkebulan Qaırahannyń pikirinshe, kóp kompanıalardyń PR-mamandary orys tildi bolǵandyqtan, olar jarnamany orys tildi saıttarǵa beredi, aýqymdy qazaq tildi aýdıtorıanyń bar ekeninen habarsyz.
«Qazir jarnama berýshilerdiń kóbi orys tilinde sóıleıtin nemese oryssha oılaıtyn azamattar. İri bolsyn, usaq bolsyn, kez kelgen kompanıanyń pıar bólimine bas suǵyp qarasańyz, onda jumys isteıtinderdiń deni orys tildi azamattar ekenin kórýge bolady. Olar, álbette, “orys” aýdıtorıamen jumys istegendi jón kóredi. Sebebi, buryn jumys istep kórmegen aýdıtorıaǵa aqsha salýǵa júreksinedi. Keıbireýleri, tipti, qazaq tilinde sóıleıtin qalyń jurttyń bar ekenin bilmeýi de múmkin. Sol sebepti dál qazir qazaq saıttaryna aqsha tabý óte qıyn. Saıtty júrgizýge ketken shyǵyndy ótep, plúske shyǵý tipti arman bolyp otyr«, — dedi ol.
Aınur Tóleýdiń pikirinshe, saıt arqyly qarjy tabýǵa qadam jasap jatqandar bar, biraq az eken.
«PR materıal jaza alatyn qazaq tildi maman az. Jazý bólek te, ol jarnamany tartý bólek qoı. Bul turǵyda jarnama menedjerleri men marketologtar saıtqa mindetti túrde kerek. Bul kúnde osy eki mamandy ujymnyń qosynyna kirgizbeı jumys júrgizý múmkin emes. Tek qana saıt emes, basylymdar da osy júıeni durys qolǵa alsa, qazaq tildi gazet-jýrnaldar qazirgideı jabylmas edi«, — dep oıymen Qamshy.kz redaktory bólisti.
Mamandarǵa qatysty problemany Jalǵas Ertaı da atap ótti.
«Kedergi men problemalar jetip artylady, olardyń qatarynda kásibı mamandardyń joqtyǵy, azdyǵy; jarnama berýshi kompanıalardyń marketologtardyń ınternet tehnologıalardan habarsyzdaý bolýy; tenderlerdiń ótýi barysynda árkelki kóleńkeli sqemalardyń tyıylmaýy jáne taǵy basqalar bar«, — deıdi ol.
Naryqtaǵy tendensıalarǵa toqtalǵan Jalǵas Ertaı kazaq tildi aýdıtorıanyń kóbeıýin, mobıldi trafıktiń artýyn, dıdjıtal naryqtaǵy ashyqtyq faktoryn atap ótti.
Erbol Serikbaıdyń boljamyna súıensek, aldaǵy bir-eki jylda ınternet dúkenmen aınalysatyndar utady eken.
«Logıstıka jaǵy jaqsy sheshilmese de, tólem júıeleri sheshimin taýyp kele jatyr. PayPal-dyń Qazaqstan naryǵyna kireıin dep daıyndalyp jatqany da jaqsy jańalyq. Biz de óz kezeginde jınaǵan aýdıtorıamyzǵa sapaly taýar túrlerin qarastyryp, bolashaqta Suraq-Jaýap saıtynyń janynan ınternet dúken ashyp qalýymyz múmkin«, — dep óz josparymen bólisti ol.
Erkebulan Qaırahan qazaq tildi saıttarǵa jarnamanyń az tartylýyna baılanysty ornap otyrǵan qazirgi tendensıa bolashaqta ózgeretinine senim bildirdi.
«Qalaı bolǵanda da túptiń túbinde qazaq ınternetine de jarnama berýshiler keledi. Sebebi, qazaq tilinde sóıleıtin azamattardyń úles salmaǵy qarqynmen artyp jatyr. Taǵy bir urpaq aýysqan soń kompanıalarǵa qazaq tildi azamattar baryp, orys tildilerdiń ornyn basady. Mine sol kúnnen bastap qazaq ınternetine aqsha lap qoıady. Erterek qamdanyp, jumystaryn júrgizip alǵandar tapsyrysqa belshesinen batady«, — dep túıindedi sózin massaget.kz saıtynyń joba menedjeri.
Daıyndaǵan Almas Ótebaı «7»
