Klımat ózgerip bara jatyr. Oǵan sebep mol. Aýa lastanyp jatyr. Óndiristik qaldyq kóbeıdi. Bul búkil ǵalamǵa tán nárse bolyp otyr. Sondyqtan ekologıalyq máseleler jıynda jıi talqylanady. Tipti ekologıa taqyrybyna qatysty úlken minberlerden bastamalar da kóterilgen. Árıne munyń barlyǵynyń da mán-mańyzy bar.  Únsiz otyrýǵa bolmaıdy. Qaıtpek kerek?

Sondyqtan  Qazaqstan «jasyl ekonomıkaǵa» kóshýdi 2009 jyldardan sońyn ala bastady desek te bolady. Naqty aıtsaq, 2010 Astana Azıa jáne Tynyq muhıty elderi Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrleriniń Astana qalasynda konferensıasy ótti. Bul basqosýdyń Astanada ótýi beker emes. Óıtkeni Astana aqıqaty kerek, sońǵy 15-20 jylda álemdik dıalog alańyna aınaldy. Keleli máselelerdi talqylaýǵa munda álemniń ár túkpirinen myqty saıasatkerler men sarapshylar, ekologtar keldi. Olar ǵalamdyq problemalardy sóz etti. Buǵan shyndyǵy kerek, Elbasy Nazarbaevtyń ǵalamdyq bastamalardy kóterýi  sebep boldy desek, artyq aıtqandyq emes. Nege?

-Óıtkeni atmosfera lastanyp jatyr.

-Jasyl ormandar adamdardyń taǵylyq áreketinen joıylyp barady.

-Sý jáne energıa tapshylyǵy baıqala bastady.

-Tabıǵı resýrstar taýsylyp barady.  

-Ekologıanyń buzylýynan adamdardyń densaýlyǵy nasharlady.

-Tepe-teńdik buzyldy.

-Aýada parnıktik gazdar kóbeıdi.

-Óndiristik qaldyqtar aýany lastady.

Mundaı jaǵdaıda ne isteý kerek? Árıne, jedel shara qabyldamasa, bolmaıdy. Osyǵan baılanysty Elbasy Nursultan Nazarbaev  eldi «jasyl ekonomıkaǵa» kóshirý jónindegi tujyrymdama jarlyqqa qol qoıdy. Bul 2013 jyldyń 1 maýsymynda jaryqqa shyqty.

Bul tujyrymdamanyń máni nede?

Birinshiden, bul úlken keshendi qujat.

Ekinshiden, elimizdiń ekonomıkalyq damýyn ekologıalyq jáne halyqaralyq talaptarǵa sáıkestendiredi.

Úshinshiden, bul Prezıdenttiń úkimetke ǵana bergen tapsyrmasy emes. Oǵan ekolog mamandar, sarapshylar, qalyń jurtshylyq pen ekologıa máselesine beı-jaı qaraı almaıtyn Qazaqstannyń barlyq turǵyndarynyń beı-jaı qaraı almaıdy. Munyń barlyq buqaraǵa qatysy bar. Sondyqtan Elbasy Jarlyǵyna oraı  «jasyl ekonomıka» tujyrymdamasyn, qysqa merzimde  úsh kezeń boıynsha júzege asyrý negizgi alyndy.

Birinshi. Atalǵan tujyrymdamany 2013-2020 jyldarǵa arnalǵan agroónerkásiptik keshendi damytý baǵdarlamasy aıasynda júzege asyrý.

Ekinshi. 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan bilimdi damytý memlekettik baǵdarlamasy, terıtorıalardy damytý baǵdarlamasy, memlekettik organdardyń strategıalyq jospary jáne taǵy basqa salada júzege asyrý.

Úshinshi. 2010-2014 jyldarǵa arnalǵan «Jasyl damý» salalyq baǵdarlamasy. Sondaı-aq 2014-2020 jyldarǵa arnalǵan sý resýrstaryn basqarý baǵdarlamasy.

Árıne, «jasyl ekonomıkanyń» qandaı paıdasy bar?? Aýa lastanbaıdy, parnıktik gazdardyń shyǵarylymy kúrt azaıady. Ekologıaǵa orasan zor nuqsan kelmeıdi. Demek, búdjetten jáne qosymsha kózderden alynǵan qarjy arnaıy  maqsatqa qana  jumsalady. Al munyń tıimdiligi óte zor. Atap aıtqanda. 2050 jylǵa qaraı jel men kún kózinen alynatyn qýat kózi respýblıkamyzda 39 paıyzǵa ósedi. Bul árıne tabıǵı resýrstar kózi men paıdaly qazbalar taýsyla bastaǵan shaqta orasan zor paıdaly bolmaq. Demek, Qazaqstandaǵy «jasyl ekonomıkanyń» jandana túsýine Prezıdent pármeni sebep boldy desek, ol aqıqat.

Erkin Qaldan