Álemdi ekologıalyq máseleler mazalap tur. Bul jyl ótken saıyn asqynyp barady. Ony esh joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Qorshaǵan ortany qorǵaý – kez kelgen memlekettiń basty ustanymyna aınaldy. Bul Qazaqstanda ǵana emes, álemdik túıtkildi problema. Sondyqtan da aýaǵa taraıtyn zıandy qaldyqtardy  men kómir qyshqyl gazdy azaıtý negizgi jumys isteıtin baǵytqa aınaldy. Qazaqstan da budan syrt qalǵan joq. Qorshaǵan ortany qorǵaýǵa qatysty arnaıy zańnamalar qabyldandy. Ekologıalyq kodeks júzege asty. Qazir qorshaǵan ortaǵa zıan kelse, tıisti mınıstrlik jergilikti prokýratýramen teksere otyryp, úlken aıyppul salady. Ony boldyrmaýdyń aldyn alady. Qazir Qazaqstanda qorshaǵan ortany taza ustaý men saqtaýdyń jáne «jasyl ekonomıkaǵa» kóshýdiń barlyq alǵysharttary jasaldy. Zańnamalar jumys isteýde. Al ekologıaǵa zardabyn tıgizgen kásiporyndar men mekemelerden túsken aıyppul qaıda jumsalady? Mamandardyń aıtýyna qaraǵanda, bul qarjy ekologıalyq túıtkilderdi sheshýge jumsalady.

Bul ǵana emes, maqalanyń basynda aıttyq, álemde ekologıaǵa qatysty ortaq tujyrym bar: Ol ekologıany, atap aıtqanda qorshaǵan ortanyń tazalyǵyn saqtaý. Ol – Kıoto hattamasy.  Onyń maqsat-múddesi ne?  Ol qashan qabyldanǵan? Atalǵan qujat 1997 jyly Japonıanyń Kıoto qalasynda qabyldanǵan. Bul qujat boıynsha oǵan qol qoıǵan memleketter halyqaralyq deńgeıde ekologıalyq máselelermen kúresedi. Óıtkeni problema ortaq, ǵalam ekologıanyń lastanýynan zardap shegýde. Biraq Kıoto jıynyna qatysqanmen, ony osy kúnge deıin bekitpegen memleketter de bar. óıtkeni  Kıoto hattamasy boıynsha, ortaq erejelerdi kez kelgen memleket oryndaýy kerek. Atap aıtqanda ol ne? Qorshaǵan ortany lastamaý, parnıktik gazdardyń shyǵarylymyn tómendetý jáne taǵy basqalar. Atap aıtar bolsaq, Qazaqstan Kıoto hattamasyn 2009 jyly maquldady. Jalpy hattama boıynsha ne istelinýi kerek?

Birinshiden kez kelgen el parnıktik gazdardyń shyǵarylymyn kúrt tómendetý qajet. Mysal retinde aıtar bolsaq, EýroOdaq elderi -20 paıyzǵa azaıtady.

Ekinshiden ár eldiń hattamasy boıynsha alǵan mindettemesi bar. Mysaly, Japonıa-15. Reseı-15 paıyzǵa parnıktik gazdardy tómendetedi.

Úshinshiden alpaýyt el AQSH-tyń ózi 15 paıyzǵa azaıtý týraly mindetteme alǵan.

Tórtinshiden, Kıoto hattamasy boıynsha ár elge ártúrli talap qoıylǵan. Mysaly, keıbir ekonomıkasy álsiz, halyqtyń hal-ahýaly nashar elderge parnıktik gazdardy tómendetý týraly talap qoıylmaǵan. Olardyń ishinde Úndistan, Brazılıa sıaqty elder bar.

Besinshiden, Kıoto hattamasyna qol qoıylǵanymen, ony oryndaýdan bas tartqan elder de bar. Atap aıtar bolsaq – AQSH. Olar 2001 jyly Kıoto hattamasynan shyǵyp ketti. Rasyn aıtý kerek, basqa eldermen salystyrmaly túrde qaraǵanda, AQSH aýaǵa gazdardy kóp shyǵarady. Biraq munyń barlyǵy hattamadan tys ózimiz-aq retteımiz dep otyr. Árıne, munyń barlyǵyn aldaǵy ýaqyt kórsetedi. Anyǵyna kelgende, 1997 jyly qabyldanǵan hattama 2012 jyly aıaqtalyp, oǵan barlyq el kirisýi tıis bolatyn. Hattamaǵa qol qoıylǵanymen, alaıda ekonomıkasy qarqyndy damyp bara jatqan keıbir eldiń basshylary ekologıanyń buzylýyna sonshalyqty nazar aýdaryp otyrǵan joq. Qorshaǵan ortanyń áli de lastanyp, aýanyń ysyp, ǵalamdyq jylynýdan álemge úlken qater tónip otyr.

Bul oraıda Qazaqstan Japonıa jerinde qabyldanǵan Kıoto hattamasynyń oryndalýyna adaldyq tanytyp otyr dep aıtýǵa bolady. 2009 jyly Qazaqstanda Kıoto hattamasy bekitildi, Parlament ony ratıfıkasıalady. Bizdiń elimiz bul salada nátıjeli jumystar júrgizýdi qolǵa aldy. Atap aıtar bolsaq, 2020 jylǵa deıin parnıktik gazdardyń shyǵarylymyn 15 paıyzǵa, 2050 jyly 25 paıyzǵa azaıtýdy josparlap otyr.

Demek, elde ekologıalyq túıtkilderdi sheshýdiń barlyq baǵyt-baǵyttary aıqyndaldy. Ekologıa – basty másele. Budan qutylýdyń joly qandaı? Ol – «jasyl ekonomıka». Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha qazirgi ýaqytta úkimet «jasyl ekonomıkaǵa»  kóshýdiń úlesin óndiriste arttyrýǵa kúsh salýda. «Jasyl ekonomıkanyń»  tıimdiligi óte úlken. Al Kıoto hattamasy keleshekti oılaıdy, qorshaǵan ortany qorǵaıdy, ekologıalyq qaterge qarsy kúresedi. Anyǵyna kelsek, Qazaqstannyń ǵana emes, ǵalamnyń da «jasyl ekonomıkaǵa» kóship jatqanynyń syry da osy.