Erlan Mazan esimdi facebook qoldanýshysy transshekaralyq ózender máselesine baılanysty Qytaı ǵalymy men qarapaıym qytaılyqtardyń kózqarasy týraly jazba jarıalady.
Onyń aıtýynsha, Qytaıda transshekaralyq ózender máselesi kóp qozǵala bermeıdi. Alaıda jýyrda Qytaı qoǵamdyq ǵylymdar akademıasy Reseı, Shyǵys Eýropa jáne Ortalyq Azıa ınstıtýtynyń Ortalyq Azıany zertteý bóliminiń dırektory, aǵa ǵylymı qyzmetkeri Chjań Nın Qytaıdaǵy qoldanýshysy eń kóp "Basty jańalyqtar" (Toutiao) mobıldik qosymshasyna Qazaqstan transshekaralyq ózender máselesi boıynsha alańdaýshylyq bildirip otyrǵanyn jazǵan.
Erlan Mazan ǵalym aldymen qazaqstandyq taraptyń, ásirese depýtattardyń osy máselege baılanysty alańdaýshylyq bildirip otyrǵanyn, Qazaqstan-Qytaı arasynda 2001 jyly qyrkúıekte kelisim jasalyp, arnaıy komısıa qurylǵanyn, 2015 jyldan beri transshekaralyq ózender boıynsha kvota máselesi únemi qaperde ustalyp kele jatqanyn eske alǵanyn jetkizedi.
Erlan Mazan Chjań Nın jazbasy arqyly máselege qatysty qytaılyq ǵalymdardyń negizgi kózqarasyn bildiretinin málim etip, Chjań Nın pikiri retinde tómendegi oıdy keldiredi.
"Birinshiden, Qazaqstanda sý resýrstary tapshy emes, Qazaqstannyń shyǵys bóliginde sý tapshylyǵynyń baıqalýyna sýdy únemdep paıdalanbaý sebep bolyp otyr. Qýań jerde egindi kóldetip sýarýǵa qansha sý bolsa da jetpeıdi.
Ekinshiden, SHUAR aýmaǵyndaǵy sý júrgizý jobalary sýdyń tabıǵı kóbeıgen bóligin paıdalanýǵa arnalǵan, aıaqqy aǵysqa jiberiletin sýdyń tarıhı ortasha mólsheri azaıǵan joq, 10 mıllıard tekshe metr sý aǵyp ketip jatyr.
Úshinshiden, sý resýrstaryn bóliske salǵanda, alaptyń jalpy ekologıalyq ortasyn eskerýmen birge, jan basyna shaqqandaǵy sý shyǵynyn da esepteý kerek" delingen qytaı ǵalymynyń jazbasynda.
Erlan Mazan ózin osy postqa jazylǵan qarapaıym qytaılyqtardyń pikiri qyzyqtyrǵanyn jetkizip, 24 túrli pikirdi keltirgen.
"1. Úrimjini sýmen qamtamasyz etemiz dep ekologıalyq zardap týdyrýymyzǵa bolmaıdy, eki el qatynasyna syzat túsýi múmkin.
2. Ertistegi gıdrotehnıka týraly bilmeımin, biraq, İle boıyna shynymen óte kóp SES pen sý qoımalary salyndy. İleniń sýy Shıhoǵa deıin jetti, jer astymen áketilip jatyr.
3. Qazaqstannyń alańdaýshylyǵyn túsinýge bolady, biraq, ózen basynda otyrǵan memlekettiń sý resýrstary men qorshaǵan orta jaǵdaıyn jaqsartýyna aqshalaı qarajat bólsin.
4. İleniń sýy sońǵy eki jylda shynymen azaıyp barady.
5. Mynadaı kilteń sátte máseleni qıyndatýdyń qajeti joq, biz taǵy bir on jyl áliptiń artyn baqqanymyz durys.
6. Ózen sýyn halyq sanyna qaraı bólisýimizge bolady, bárimiz adambyz, biz iri elmiz dep senderdi basynbaı-aq qoıaıyq, 70:1 bolsyn.
7. Ózenniń basynda otyrǵan aldymen óz qarnyn toıdyrýy kerek, ózimiz ash otyrsaq, eldi qalaı jarylqaımyz?
8. Aıaq jaqtaǵy qazaqtarǵa sálem aıtyńdar, jer silkinip, ózen arnasy buryldy dep oılasyn, sý ońtústikke aǵyp jatyr, ańsamaı-aq qoıyńdar.
9. Olar munaı men tabıǵı gazdy resýrs esebinde satyp beredi, sý da resýrs qoı, saýdaǵa kelisýge bolady.
10. Munaıy men gazy bar emes pe? Ol taýsylsa, qoı men sıyry bar shyǵar? bolmasa sulý qyzdaryn berse de bolady, aıyrbastaýǵa daıynbyz.
11. Seniń munaıyń seniki bolǵanda, meniń sýym nege meniki bolmaıdy? Bári de tabıǵı resýrs qoı.
12. Shynjań da damýy qajet, aıaq jaqta otyrǵandardyń kúńkildeýge ne qaqysy bar?
13. Shekaradan stansa salyp, sý aqysyn alǵanymyz jón.
14. Ortalyq Azıany qaıtaryp alýǵa qamdana berýimiz kerek.
15. Sý bizdiń aýmaǵymyzda, qalaı paıdalanamyz, ony ózimiz sheshemiz.
16. Qazaqstanda adam az, olarǵa qandaı sý kerek?
17. Qazaqtar Keńes odaǵynyń tonynan shyqqan, sheshimi ońaı.
18. Qazaqtardy sýmen tizgindeý kerek, kónbese sýdi úzip tastaımyz.
19. Qazaqtar ken baılyǵyn bizben qashan bólisip edi?
20. Qytaı Azıanyń sý resýrsyn jambasyna basyp jatyr, báriniń taǵdyry bizdiń qolymyzda, osyny oılasam, qybym qanady.
21. Sý kerek pe? Bizben biriksin.
22. Balqash pen Zaısannyń shyǵysyndaǵy ejelgi terıtorıamyzdy qaıtarsa, másele sheshilgeli tur.
23. Olarǵa túsindirip otyrýdyń qajeti joq.
24. Erejege baǵynbasaq, qysqa mezgilge paıda kórgenimizben, túptiń túbinde oqshaýlanyp qalamyz.
.................................................................
Osylaı jalǵasa beredi" delingen Erlan Mazannyń jazbasynda.
Sondaı-aq ol Toutiao qosymshasynyń qoldanýshylary deni orta bilimdi ekenin, olardyń kózqarasy Qytaıdyń resmı ustanymyn bildirmeıtinin aıtady.
"Olar Qytaı qoǵamynyń tómengi tabynyń, ultshyldyqpen ýlanǵan, komýnıstik rejim saldarynan etıkalyq daǵdarysqa ushyraǵan tobyr qytaılardyń úni. Máselege túsinistikpen qaraǵandar bar, biraq, jazylǵan 200-den astam pikirdiń kópshiligi urda-jyq urandarǵa toly, ózimshildik pen menmenshildikten kóz ashpaǵan olardyń bul pikirin tipten ilikke alýdyń qajeti de joq shyǵar, degenmen, qarapaıym qytaılyqtardyń ne oılaıtyny sizdi de qyzyqtyrar dep, birazyn aýdaryp usynyp otyrmyn" deıdi Erlan Mazan facebook-tegi paraqshasynda.
Pikir qaldyrý