Tarıhı «MGÝ» dese, Máskeýdiń túr-tur­paty keremet oqý ǵımaraty jadymyzda jańǵyrsa, «MGÝ-diń nemese MMÝ-diń Qazaqstan fılıaly» dese, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń jańa oqý-zerthanalyq ǵımaraty eske tú­sedi. Munyń ózindik máni de bar.

1994 jyly Elbasymyz Máskeý mem­lekettik ýnıversıteti minberinen Eýra­zıalyq ekonomıkalyq odaq ıdeıasyn málim etti. Arada eki jyl shamasynda bolashaq elorda dep úkilengen jerde L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ýnıversıtetiniń negizi qalandy. Atalǵan oqý ornynyń qanaty qataıa bastaǵan shaqta Memleket basshysy bilim men tanymnyń jańa serpinin nusqady. Ol Eýrazıa ýnıversıteti bazasynda M.V. Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń Qazaqstan fılıalyn ashý ıdeıasy edi.

Sol tarıhı sátterdi MMÝ rektory V.A.Sadovnıchıı bylaısha yqylaspen eske alady: «Men Qazaqstan Prezıdenti N.Á.Na­zarbaevtyń kez kelgen máseleni alys­tan boljap sheshetinine qaıran qala­myn. Ol kisiniń bolashaq týraly oıy tek ja­sampazdyqtan turady. Sol úshin de bizdiń ǵylymı orta Nursultan Ábishulyn erekshe baǵalaıdy. Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń bir mezgilde ári qurmetti doktory, ári qurmetti profesory bolǵan jalǵyz ǵana Prezıdent bar. Ol – Nursultan Ábishuly Nazarbaev. Este bolar fakt: N.Á.Nazarbaev maǵan Qazaqstan fılıalyn ashý týraly ıdeıany áldeqaıda buryn aıtty. Biraq postkeńestik jaǵdaıda kóp zań ózgerip, múmkindikter shektelgen edi. Tipti, MMÝ Jarǵysynda fılıal ashý týraly bap ta joq bolatyn. Aqyry Qazaqstan basshysy óz bastamasy men ıdeıasyn oryndamaı qoı­mady. Nátıjesi – kóz aldaryńyzda. Keıin basqa memleketter sizderden úlgi aldy…».

Astanadan M.V.Lomonosov atyndaǵy MMÝ-diń Qazaqstan fılıalyn ashý týraly sheshim 2000 jyly 30 tamyzda sol ýnıversıtettiń joǵary organy – Ǵylymı keńesinde qabyldandy.

Osy jyly 9 qazanda Reseı Fede­ra­sıasynyń Prezıdenti V.V.Pýtınniń ­Qa­zaq­­stanǵa jasaǵan alǵashqy resmı sapary barysynda MMÝ rektory, akademık V.A.Sadovnıchıı men Bilim jáne ǵylym mınıstri Q.Kósherbaev Astana qalasynda L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti bazasynda M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnı­ver­sı­tetiniń Qazaqstan fılıalyn qurý týraly hattamaǵa qol qoıdy.

Bul qujatqa mynandaı irgeli murattar endi: birinshi, ǵylym-bilimdegi ózara tú­sinistik pen yqpaldastyq; ekinshi, maman ázirleýdiń jańa tujyrymdamalyq deńgeıi; úshinshi, dástúr men akademıalyq erkindikti qatar ustaý.

Taǵy da taıaý tarıhqa kóz salaıyq: 2000 jyly tamyz ben qazandaǵy joǵa­ry­da aıtylǵan naqty sharalardan keıin, 1 jeltoqsanda Máskeý memlekettik ýnıver­sıtetiniń rektory, akademık V.A.Sa­dov­nıchıı Qazaqstan fılıalyn qurý týraly RF zańdylyǵyna saı buıryq shy­ǵardy. Osymen bir mezgilde Reseı Fede­rasıasynyń Bilim mınıstrligi men Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «Astana qalasynda MMÝ Qazaqstan fılıalyn qurý týraly» kelis­ken sheshimge qol qoıdy.

Bul tarıhı sheshim týraly L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnı­ver­sıtetiniń sol kezdegi rektory, qoǵam qaırat­keri M.Joldasbekov bylaı deıdi: «90-jyl­dardyń ekonomıkalyq qıyndyǵynan endi qutylǵan kez. Qudaıy kórshilermen dostasa otyryp shekarany shegendeý, pikirlese otyryp aımaq tynyshtyǵyn saqtaý – Nursultan Ábishulynyń asyl maqsatyna aınaldy. Bir kezde kózdiń ushyndaǵy, talaıdyń arman-qıalyndaǵy MMÝ-dy bir esigin Astanadan ashyp, jas­tarymyzdy úlken mektepke engizý – ol da Nurekeńniń aqyly edi. Tapsyrmanyń aty – tapsyrma, kúndiz otyrmadyq, túnde uıyqtamadyq, bir kezde kómekshim, sol shaqta mınıstrim bolǵan Qyrymbek Eleýuly bar, Astana-Máskeý arasyn sharlap júrip, eleýli oljaǵa keneldik. Ol – bilim, ǵylym, tatý­lyq oljasy edi…».

Osy ýaqyttan naqty oqý úderisin bastaýǵa daıarlyq jumystary júrgizildi. MMÝ Qazaqstan fılıaly L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń negizinde ashylǵandyqtan, atalǵan oqý ornynyń ár kezdegi basshylary Myrzataı Joldasbekov, Sársenǵalı Ábdimanapov, Baqytjan Ábdiraıym, basqa da aty men zaty, mektebi bar ǵalymdar fılıaldyń qalyptasýyna eleýli úles qosty. «Kóńil syısa, bári syıady» degendeı, ýnıversıtet oqý dárisqanalaryn, qajetti materıaldyq bazany, stýdentter úshin jataqhanadaǵy oryndy suranysqa saı teń bóldi. Máskeý memlekettik ýnıversıteti men Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti arasyndaǵy ǵylymı, mádenı yntymaqtastyq odan saıyn artty.

Tipti, bul jaǵdaı Qazaqstan halqy Assambleıasy jumysynyń jańa deńgeıge kóterilý kezeńimen tuspa-tus keldi. Bir kezde Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde ornyqty, tabysty qyzmet istep júrgen ǵalymdar fılıalǵa tolyq tartyldy nemese ekeýinde de birdeı jumys istedi. Ǵylymı deńgeı de únemi kóterilip otyrdy. Mysaly, tanymal fólklortanýshylar, ǵylym kandıdattary T.V.Krıvoshapova, G.I.Vlasova akademık S.A.Qasqabasovtyń keńesshiligimen fılologıa salasynan doktorlyq dısertasıa qorǵap, fılıal áleýetin kóterdi. Sondaı-aq, fılıalda qyzmet isteıtin tanymal ǵalym, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory E.D.Nursultanov Eýrazıa ulttyq ýnıver­sıteti ǵalymdarymen birlesip, irgeli ǵylymı jobalardy oryndady. Bú­ginde halyqaralyq reıtıńte joǵary baǵa­lanatyn Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń «Eýrazıa matematık jýrnalyn» shyǵarýǵa MMÝ matematıkteri de turaqty atsalysatynyn rıza kóńilmen aıtamyz. Al, eki oqý orny fılologtary birlesip ótkizetin dástúrli «Rýsıstıka kúzgi mektebi» – tamasha sheberlik alańy deı alamyz. Osyndaı baılanys ekonomıser men ekologtardyń arasynda da bar. Qarym-qatynastyń salalanǵany sol, biz memlekettik josparǵa saı, MMÝ-diń ózinen tikeleı bilikti profesorlar shaqyra bastadyq.

Desek te, kez kelgen oqý ornynyń ne­mese onyń bólimshesiniń qalyptasý kezin­de kóp jaǵdaı ony kim basqaratynyna qa­tysty. Stýdentterdiń sapaly deńgeıde oqýyn, shynaıy oqý úderisin uıymdastyrý negizinen fılıal basshylyǵyna júkteldi. M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń rektory, akademık V.A.Sadovnıchıı MMÝ Qazaqstan fılıalynyń dırektory mindetin sol oqý ornynda prorektor bolǵan profesor Aleksandr Sıdorovıchke júktese, Eýrazıa ýnıversıteti qurylymnyń ulttyq-halyqaralyq mańyzyn eskerip, dırektor orynbasary qyzmetine álemge tanymal matematık, akademık Muhtarbaı Ótelbaevty usyndy. Endigi jerde jańa Astana ómirine L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti qalaı kirikse, M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıteti Qazaqstan fılıaly da solaı tabıǵı túrde úılese bastady.

Qarjy kózine kelsek, fılıalǵa Qazaq­stan Respýblıkasy memlekettik bilim tapsyrysyn beretindikten, barlyq shyǵyn res­pýblıka búdjetinen tólenedi. Bizdi úılestiretin taǵy da bir halyqaralyq qaýym­dastyq bar. Ol – Ýnıversıtetterdiń eýra­zıalyq asosıasıasy. Bul uıymnyń jetek­shisi – MMÝ, biz – orynbasar ýnıver­sıtetpiz. Ǵylym men bilim, yqpaldastyq pen akademıalyq erkindik máselesin tal­qy­laı­tyn dilger jıyndardy birlese ótkizemiz.

2003 jyly 9 sáýirde Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń jańa oqý-zerthanalyq ǵı­maratyn ashý saltanatyna kelgen Prezıdent N.Á.Nazarbaev: «Bul oqý ornynyń jany da, rýhy da eýrazıalyq bolatynyna se­nemin. Garvard, Oksford birden tura qalǵan joq. Úlken eńbekpen qalyptasyp damydy. Joǵary bilikti maman daıarlaý úshin Eýrazıa ýnıversıtetiniń Máskeý memlekettik ýnıversıtetimen, TMD men shetelderdiń basqa da ýnıversıtetterimen tyǵyz baılanysta bolýy asa mańyzdy», dep zor mindetter júktep ketti.

Osy joly Elbasy MMÝ-dyń fılıalyn da aralap kórdi. Buǵan baılanysty fılıal basshylyǵy estelik kitabynda: «Qazaqstan Respýblıkasy Pre­zıdenti N.Á.Nazarbaevtyń osy bir ta­masha kúni aıtqan keńesteri men nusqaý­lary bizdiń qareketimizdiń sıpaty men qaǵıdattaryn sheshýshi dárejede belgilep berdi», dep jazdy.

Sodan bergi on bes jyldyń ishinde MMÝ fılıaly Elbasy senimin aqtap keledi. Bul – tarıhı oqý ornynyń ǵana emes, bizdiń de qýanyshymyz. «Ýaqyt – tarazy» degendeı, fılıaldyń qurylyp jumys istep, nátıjege jetýi Reseı men Qazaqstannyń ǵylymı jáne bilimı baılanystarynyń damýyndaǵy mańyzdy kezeń ekeni aıdan anyq.

2006 jyly Eýrazıa ulttyq ýnı­ver­sı­tetinde búkil Qazaqstan jastaryna ar­nap oqyǵan dárisinde Elbasy: «Bizdiń asta­namyzǵa kelgen kóp eldiń memleket basshylary Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde dá­ris oqyǵandy maqtanysh sanaıdy. Ol halyqaralyq deńgeıge kóterildi. Onyń janynda Máskeý memlekettik ýnıver­sı­tetiniń fılıaly jumys isteıdi», degeni esimizde. Bul tarıhı sóz eki oqý ornynyń ári tabysyn, ári baǵdaryn kórsetti.

Fılıaldyń 15 jyldyq asýy – Pre­zı­dent N.Á.Nazarbaevtyń táýelsiz Qazaq­stan­nyń bilim-ǵylym baǵytyn damytýdaǵy tujyrymdamasynyń nátıjesi. Bul asý son­daı-aq, otandyq bilim yqpaldastyǵyn óris­tetýdiń, eýrazıalyq keńistikti nyǵaıtýdyń tabysty jolyn da kórsetip otyr.

L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń matematıka, fızıka, ekonomıka, ekologıa, fılologıa mektebi bilimniń qos ózeniniń álem muhıtyna quıa­tynyn jaqsy sezinedi. Sondyqtan ǵalym­darymyzdyń bir ǵylymı forým, kon­ferensıa, semınar syndy formattarda, shákirtterimizdiń ortaq tanymal ǵalym­dardyń aldynda bas qosqanyn sáttilik dep esepteıdi.

Naqtyraq aıtsaq, sońǵy jyldarda stýdentter aýdıtorıasynda dáris oqy­ǵan MMÝ rektory, akademık V.A.Sa­dov­­nıchııden bastap, osy oqý ornynyń V.N.Chýbarıkov, G.A.Chechkın, S.D.Ikramov, V.E.Benıng, M.M.Golýbkov, A.V.Ledenov, A.N.Varlamov, B.I.Boıarınsev, V.A.Ionsev, Iý.V.Taranýha, I.V.Kobzeva, V.R.Bıtúkova, Iý.L.Ma­zýrov, t.b. profesorlarynyń jańa­shyl dáristeri bilimgerlerimizdi tánti etti.

Halyq «Qazaqstandaǵy MMÝ» ataǵan úlken bilim-ǵylym mektebine jyl saıyn bas oqý ornynan 160 ǵalym kelip dáris oqı­dy eken. Al, endi osynda oqıtyn qazaq­standyq jastar joǵary kýrstarda bilimdi Máskeýdiń ózinen baryp alatyny jáne sonda dıplomdyq jumystaryn qorǵaıtyny – eleýli fakt.

Oqyrman esinde bolatyn jáne bir málimet: MMÝ-diń Qazaqstan fılıaly óz memleketimizdiń bilim jáne ǵylym zańdylyqtary aıasynda jumys isteıdi. Bilim úderisine Qazaqstan tarıhy, qazaq tili sekildi mańyzdy mindetti pánder engi­zilgenin de aıta ketý kerek.

Fılıalda jyl saıyn «Lo­monosov oqýlary» atty ha­lyqaralyq ǵylymı-teo­rıa­lyq konferensıa ótedi. Onyń jumysyna Eýrazıa ýnıver­sıtetiniń jas ǵalymdary belsene qatysady. Stýdent-jastardyń «Táńiri», «Pegas», «Dostyq» shyǵarmashylyq birlestikteri de – qos oqý ornynyń ósý jáne tájirıbe alańy. Taıaýda ǵana paıdalanýǵa berilgen jáne biz bitirýge kóp kúsh-jiger jumsaǵan 500 oryndyq «MMÝ Qazaqstan fılıaly Stýdentter úıi» bul rýhanı baýyrlastyqty odan ári art­tyrady dep senemiz.

MMÝ fılıaly bakalavrıatyn bi­ti­rýshilerdiń 35 paıyzy Máskeý ýnıver­sı­te­tiniń ózine, SPbÝ, Joǵary ekonomıka mek­tebine, shetelderdiń tańdaýly oqý oryndaryna magıstratýraǵa túsedi.

Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń qurylymdyq bólimshesi retinde oıdaǵydaı damyp kele jatqan fılıaldyń jumys barysyn birinshi kúnnen onyń rektory akademık V.A.Sadovnıchıı jiti baqylap otyrdy. Qalyptasqan dástúrge saı jylyna birneshe márte bas oqý ornynan fakúltet dekandaryn, maman daıarlaıtyn kafedra meńgerýshilerin ertip ákeledi. Osy saparlarynda Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti kafedralarymen baılanys arta túsedi. Taıaýda ǵana V.A.Sadovnıchıı arnaıy kelip, «Stýdentter úıiniń» ashylý saltanatyna qatysty, stýdentterge dáris oqydy, ǵylymı-zıaly qaýymmen júzdesti. Osy saparynda ol: «Jastarymyz N.Á.Nazarbaevtyń senimin aqtaıtynyna senemin. Olardyń bilimge umtylysy men jaýapkershiligi unaıdy» dedi.

Ras, MMÝ Qazaqstan fılıalynyń je­tis­tikterin Elbasymyz da, el Úkimeti de laıyqty baǵalap otyr. Qurylym az jyl­dyń ishinde Qazaqstan eńbek nary­ǵynyń suranysyn sapaly deńgeıde qanaǵat­tandyryp keledi. Fılıal túlekteri Pre­zıdent Ákimshiliginde, mınıstrlikterde, ult­tyq kompanıalarda, ǵylym jáne bilim uıymdarynda jaýapty qyzmet isteıdi. Olar Qazaqstannyń ǵana emes, Eýrazıa keńis­tiginiń damýyna úles qosyp júr. Osyny eskerip, Astana qalasy ákimdigi elor­danyń kórnekti jerinen oqý ǵımaratyn salýǵa jer telimin bóldi. Buıyrsa, qos ýnı­ver­sıtet te keńeıetin kún alys emes. Nıet – túzý, izdenis – mol, áleýet – zor, jaýap­kershilik – bıik.

Elbasymyz bir sózinde: «Qolymyzdan – qaı­rat, sanamyzdan aqyl ketpese, jaq­sylyqqa jeterimiz haq» dep edi. Otany­myzdyń jaqsylyǵy úshin ashylyp, bilim keńistiginde óz jolyn tapqan ári kórshi, ári tamyrlas oqý orny jaýapty kezeńde bıik deńgeıden kórine bersin dep áriptestik tilegimizdi jetkizemiz.

Derekkóz: "Egemen Qazaqstan" gazeti