Qazaqstanda AES salýdyń oryndylyǵy týraly jalpyulttyq referendýmǵa daıyndyq barysynda halyqpen aqparattyq-túsindirý jumystary júrgizilýde.

Energetıka mınıstri Almasadam Sátqalıev vedomstvonyń keńeıtilgen alqasynda 2023 jylǵy jumysty qorytyndylap, 2024 jylǵa arnalǵan mindetterdi aıtty.

Onyń aıtýynsha, jer qoınaýyn paıdalaný salasyndaǵy qyzmet Memleket basshysy men Úkimettiń resýrstyq bazany ulǵaıtý, geologıalyq barlaýdyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrý jáne munaı-gaz salasyndaǵy jańa jobalardy iske asyrý jónindegi tapsyrmalaryn oryndaýǵa baǵyttalǵan. Búgingi tańda kómirsýtekter men ýrandy barlaýǵa jáne óndirýge 341 kelisimshart bar.

"Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly" Kodekske mynalardy kózdeıtin ózgerister qabyldandy:

- geologıalyq barlaýǵa ınvestısıalar tartýdy yntalandyratyn normalar. Jyl saıyn qosymsha 200 mlrd teńgege deıin tartý kútilýde;

- sarqylatyn (jetilgen) ken oryndaryn odan ári ıgerýdi yntalandyratyn normalar jetilgen ken oryndarynda munaı óndirý kólemin 2045 jylǵa qaraı 60 mln tonnaǵa deıin arttyrýǵa (2023 jyly – 20,2 mln tonna), sondaı-aq jumys oryndaryn saqtaýǵa múmkindik beredi;

- "qaǵaz júzinde kelisý" merzimi 2 eseden astam qysqartyldy (120 kúnnen 50 kúnge deıin) jáne jobalyq qujattardy memlekettik saraptaý rásimin 8-10 aıǵa ońtaılandyrý.

2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha shamamen 9 9 mlrd ınvestısıa somasyna 5 jaqsartylǵan modeldik kelisimshart jasaldy.

"Ótken jyly barlaý kezeńinen munaı boıynsha alynatyn qorlardyń kólemi – 115,6 mln tonna, gaz boıynsha – 25 mlrd tekshe metr bolatyn 30 ken ornyn óndirýge aýystyryldy. Úsh jyl ishinde bul ken oryndary ónerkásiptik ıgerýge kirisedi. Jer qoınaýy ýchaskelerine tekserý júrgizildi, 2023 jyly mindettemelerdi buzǵan 22 kelisimshart buzyldy, óndirip alý prosesinde taǵy 26 kelisimshart bar. Jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń atyna 12 mlrd teńge somasyna 158 habarlama qoıyldy, onyń 4,4 mlrd teńgesi óteldi. 3 ken ornynda (Rojkovskoe, Ońtústik Aqsaı, Anabaı) 31 mlrd tekshe metrden astam gaz qory óndirile bastady", — dedi mınıstr.

Sondaı-aq, kómirsýtekter boıynsha jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyn berýge ótkizilgen aýksıondardyń qorytyndysy boıynsha (shilde, qazan jáne Jeltoqsan) 2023 jyly 6,5 mlrd teńge somasyna qol qoıý bonýsymen jáne geologıalyq barlaýǵa eń az ınvestısıalarmen 22,5 mlrd teńge 25 Jer qoınaýy ýchaskesi satyldy.

Budan basqa, 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń satyp alýlaryndaǵy qazaqstandyq qamtý úlesi 60,8% nemese 4,1 trln teńgeni qurady (2022 jyly-3,4 trln teńge somasyna 59,7%).

2023 jyly Jer qoınaýy týraly Kodekske qabyldanǵan túzetýler jer qoınaýyn paıdalanýǵa arnalǵan kelisimsharttarda satyp alynatyn taýarlardaǵy qaztutynýdyń eń az úlesi boıynsha mindettemelerdiń mindetti túrde bolýyn belgileıdi.

"Búgingi tańda úlgilik kelisimsharttarǵa, satyp alý erejelerine, jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń eseptiligine tıisti ólshemsharttardy engizý boıynsha jumys júrgizilýde. Mınıstrlik iri jobalardyń jergilikti qamtýyn damytý baǵdarlamalaryn qaıta qaraý, sondaı-aq "ınvestısıalar ornyna kelisimshart"qaǵıdaty boıynsha uzaq merzimdi kelisimsharttar jasasý tetigin engizý boıynsha jumysty bastady. Biz jańa otandyq óndiristerdi lokalızasıalaýdyń jáne iri munaı-gaz jobalaryn satyp alýda qazynany ulǵaıtýdyń negizgi baǵytyn kórip otyrmyz: saladaǵy barlyq satyp alýlardyń 70% - y úsh iri jer qoınaýyn paıdalanýshyǵa tıesili. Qaztutynýdy oqshaýlaý jáne damytý úshin 12 taýar toby boıynsha eleýli áleýet bar, olardyń úlesine iri jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń barlyq satyp alýlarynyń 60% — y tıesili", - dep atap ótti A.Sátqalıev.

Ol otandyq ınjınırıń úlesin arttyrý vedomstvonyń mańyzdy mindetteriniń biri ekenin atap ótti. Búgingi tańda Qazaqstanda jobalyq jumystardy júzege asyratyn qazaqstandyq jáne álemdik ınjınırıńtik kompanıalardyń qatysýymen birqatar birlesken kásiporyndar jumys isteıdi.

2024 jylǵa arnalǵan jospar:

- ınvestısıalyq ahýaldy jaqsartýǵa baǵyttalǵan "Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly" QR Kodeksine ózgerister engizý;

- jańa óndiristerdi oqshaýlaý arqyly jer qoınaýyn paıdalaný satyp alýlaryndaǵy qazaqstandyq qamtý úlesin 61,8% - ǵa deıin ulǵaıtý.

Energetıka mınıstrliginiń basshysy munaı salasyndaǵy nátıjelerge toqtaldy. 2023 jyly 90 mln tonna munaı óndirildi, bul 2022 jylǵy kórsetkishten 6,9% - ǵa joǵary.

Qarashyǵanaqta óndirý polkin jylyna 10-11 mln tonna deńgeıinde ustaý jobalary sheńberinde tıisinshe 2025 jáne 2028 jyldary aıaqtalý merzimi bar besinshi (quny 9 970 mln) jáne altynshy (quny 7 734,6 mln) kompresorlardyń qurylysy bastaldy.

Munaı eksporty da ósip, 70,5 mln tonnany nemese 109,6%–. qurady (2022 j. - 64,3 mln tonna).

"KQK qazaqstandyq ýchaskesindegi kedergilerdi joıý jobasy aıaqtaldy. Bul ótkizý qabiletin jylyna 72,5 mıllıon tonnaǵa deıin arttyrdy. Qazaqstandyq munaıdy "Transneft" JAQ júıesi arqyly "Shvedt" MÓZ baǵytyndaǵy Drýjba munaı qubyry arqyly Germanıaǵa 1 mln tonna kóleminde tasymaldaý qamtamasyz etildi. Qazaqstan munaıyn Baký-Tbılısı-Djeıhan júıesi arqyly 1 mln tonna kóleminde tasymaldady, bul Aqtaý porty arqyly Mahachkaly jáne Baký baǵytyndaǵy munaı eksportyn 3,4 mln tonnaǵa deıin nemese 2022 jylmen salystyrǵanda 52% — ǵa ulǵaıtýǵa múmkindik berdi", - dedi Energetıka mınıstri.

Qazaqstandyq munaıdyń Qytaıǵa eksporty 1,2 mln tonna kóleminde, Ózbekstanǵa t/j boıynsha 0,065 mln tonna kóleminde qamtamasyz etildi. Reseı munaıynyń el aýmaǵy arqyly Qytaıǵa tranzıti 10 mln tonnany, Ózbekstanǵa – 0,15 mln tonnany qurady. Drýjba júıesi boıynsha 1,2 mln tonna kóleminde, sondaı-aq Baký-Tbılısı – Djeıhan baǵytynda 2024 jylǵa 1,5 mln tonna munaı tasymaldaý jóninde ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi.

JJM óndirý jáne taratý júıesin reformalaýdyń keshendi jospary iske asyryldy.

"Sońǵy jyldary alǵash ret barlyq úsh iri MÓZ-de josparly jóndeý jumystary tolyq kólemde aıaqtaldy, bul 17,7 mln tonna munaıdy qaıta óńdeýge múmkindik berdi. Munaı ónimderin óndirý 14,2 mln tonnany qurady", - dep atap ótti A. Sátqalıev.

Onyń aıtýynsha, avtobenzın men dızel otynynyń jetispeýshiligi máseleleri sheshilip, jetkilikti qorlar jınaqtalǵan.

2024 jylǵa arnalǵan jospar:

- jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń ishki naryqqa munaı satýdan tabystylyqty ádil alýyn qamtamasyz etý maqsatynda jer qoınaýyn paıdalanýshylarǵa salyq salý tetigin nemese "salyq manevrin" reformalaý;

- munaı óńdeý salasynyń 2050 jylǵa deıingi tujyrymdamasyn ázirleý;

- Shymkent MÓZ qýatyn 6 mln tonnadan 12 mln tonnaǵa deıin ulǵaıtý jobasy boıynsha TEN men Qytaımen úkimetaralyq kelisimdi ázirleý;

- Pavlodar MÓZ-de munaıdy tereń óńdeý jáne CaspiBitum jol bıtýmyn óndirýdi ulǵaıtý jobalaryn iske asyrýdyń bastalýy.

Vedomstvo basshysy óz baıandamasynda gaz salasy boıynsha ótken jyldyń qorytyndylaryn da kórsetti. Máselen, 2023 jyly gaz óndirý 2022 jylmen salystyrǵanda 11,1% - ǵa ósip, 59,1 mlrd tekshe metr gazdy qurady. Taýarlyq gaz óndirisi 7,2% - ǵa nemese 29,8 mlrd tekshe metrge ulǵaıdy. TMD óndirisi 2,9 mln tonnany qurap, 2022 jylǵa qaraı 1,4% - ǵa ósti.

"Eldi gazben jabdyqtaý Mınıstrliktiń basym mindetteriniń biri bolyp tabylady. 2023 jyly respýblıkalyq búdjetten 81,4 mlrd teńge bólindi, bul el halqynyń 60%—. gazben qamtamasyz etýge múmkindik berdi", - dep atap ótti baıandamashy.

Gaz tasymaldaý júıesin jańǵyrtý boıynsha úlken jumys atqaryldy, kapıtaldy kóp qajet etetin jobalar iske asyryldy:

- "Beıneý-Jańaózen" MG ekinshi jelisin salý (180,1 mlrd teńge);

- "Maqat-Soltústik Kavkaz" mg lýpınginiń qurylysy (99,8 mlrd teńge);

- "Sarsha" jerin jáne "jyly jaǵajaı" kýrorttyq aımaǵyn gazdandyrý (8,3 mlrd teńge);

- "Beıneý-Jańaózen" MG birinshi tizbegin, "Jańaózen-Aqtaý" mg jáne "Orta Azıa-Ortalyq" mg úsh tizbegin qaıta jańartý (72,4 mlrd teńge).

Ótken jyly Memleket basshysynyń qatysýymen elimizdiń aýmaǵy arqyly Ózbekstanǵa jylyna 3 mlrd tekshe metrge deıingi kólemde reseılik gaz tranzıti iske qosyldy (2026 jyldan bastap tranzıtti jylyna 11 mlrd tekshe metrge deıin ulǵaıtý josparlanýda).

2024 jylǵa arnalǵan josparlar:

– Aqtóbe qalasynda mg úshinshi jip (43,4 mlrd teńge), "Almaty-Baıserke-Talǵar" mg ekinshi jip (31 mlrd teńge), "Jańaózen-Aqtaý" mg tórtinshi jip (31,6 mlrd teńge)qurylysyn aıaqtaý;

– óńirlerdiń gazǵa qosymsha qajettilikterin jabýǵa baǵyttalǵan "Beıneý – Bozoı-SHymkent" MG ekinshi jelisin salý, "Saryarqa" MG tórtinshi kezeńin salý jáne "Aqtóbe-Qostanaı" MG salý jobalaryna TEN ázirleýdi aıaqtaý;

– Jetisý oblysynda" Taldyqorǵan-Úsharal " MG qurylysynyń bastalýy (131,7 mlrd teńge).

Qashaǵan ken ornynda qýattylyǵy 1 mlrd tekshe metr ilespe gazdy óńdeý boıynsha jobany iske asyrý bastaldy. Aıaqtalý merzimi-2026 jyl.

"Osy ken ornynyń áleýetin eskere otyryp, 2030 jylǵa deıin aıaqtaý josparlanyp otyrǵan 2,5 mlrd tekshe metrdi qaıta óńdeý kólemimen MÓZ qurylysy kelisiledi. Qarashyǵanaq aksıonerlerimen birlesip qýattylyǵy jylyna 4 mlrd tekshe metrge deıingi MÓZ salý jobasyn iske asyrý boıynsha tujyrymdamalyq sheshimderge qol jetkizildi. İske qosý 2028 jylǵa josparlanǵan. Mańǵystaý oblysynda 2026 jylǵa deıin taýarlyq gaz óndiretin qýaty 750 mln tekshe metrden asatyn QazGÓZ zaýytyn salý jobasy iske asyrylatyn bolady", — dep atap ótti mınıstr.

TMD ishki naryǵyn qamtamasyz etý máselesi boıynsha-2023 jyly ishki naryqta tutyný 2022 jylmen salystyrǵanda 400 myń tonnaǵa (nemese 28% - ǵa) ósti jáne 2,2 mln tonnany qurady.

Búgingi kúni TMD-ǵa belgilengen shekti kóterme baǵa ony óndirý qunynan tómen. Gaz óndirisiniń rentabeldiligine baılanysty sala shyǵynǵa ushyraıdy, turaqty jóndeý jumystary júrgizilmeıdi jáne jańǵyrtýǵa qarajat salynbaıdy.