Ýaqyttan júırik eshteńe joq, tarıh turǵysynan tarazylaıtyn bolsaq, elimizdiń qazirgi damýynyń árbir jyly keı sátte onjyldyqtardyń júgin arqalap otyrǵany ámbege aıan. Qazaqstan Respýblıkasy egemendigin alǵan kezden bastap óziniń áleýmettik-ekonomıkalyq, saıası-quqyqtyq damý jolynda eleýli tabystarǵa qol jetkizip, álemdik qoǵamdastyqtyń jalpyjurtqa tanymal, moıyndalǵan múshesine aınaldy.

Dúnıejúzi «qazaqstandyq damý joly» jóninde, baıypty pragmatızmge negizdelip, memleketimizdiń uzaq merzimdi ulttyq múddeleri naqty eskerilgen erekshe tujyrymdama týraly aıta bastady.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev atap ótkendeı, elimiz jıyrma jyldan asar-aspas az ýaqyt ishinde óz damýynyń birneshe kezeńin bastan keshirdi: memleket qurylysynyń birinshi kezeńinde egemendi memlekettiń irgetasy qalansa, ekinshi kezeń qalyptasqan memleketke jetkizgen jol ispetti boldy. Memleket qurylysynyń úshinshi kezeńi Máńgilik Elge jol tartatyn uly reformalardan bastalyp otyr.

Úshinshi kezeń bastaýlary

Elbasy el damýynyń úshinshi kezeńin bastaıtyn bes ınstıtýttyq reformany kúrt shıelenisken jahandyq syn-qaterlerge ádetten tys ári kúshti jaýap retinde usyndy.

Bıylǵy jyldyń 27 qyrkúıeginde BUU-nyń Nú-Iorkte ótken «2015 jyldan keıingi damý kezeńine arnalǵan kún tártibin» qabyldaý jónindegi samıtinde Prezıdent BUU-nyń Ornyqty damý maqsattary men ózge de qujattarynyń mazmuny men baǵdary Qazaqstannyń basym­dyqtary men mindetterine tolyq sáıkes keletinin, olardy iske asyrý jaýapkershiligi ulttyq úkimetterdiń moınyna júkteletinin atap ótti.

Qazaqstan basshylyǵynyń eldi ornyqty damytý jónindegi jaýapkershiligine «Qazaqstan-2050» Strategıasy: qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» qujatyn iske asyrý mysal bola alady, onyń maqsaty eldi álemniń eń damyǵan 30 eliniń qataryna qosý bolyp tabylady.

BUU-nyń asa iri halyqaralyq forýmynda bizdiń Prezıdentimiz búkil álem jurtshylyǵyn elde iske asyrylyp jatqan, memlekettik basqarý apparatyn jańǵyrtýǵa, azamattyq jáne quqyqtyq ınstıtýttardyń jumysyn jetildirýge, ekonomıkany ári qaraı ındýstrıalandyrýǵa baǵyttalǵan «Bes ınstıtýttyq reforma» jóninde habardar etti.

Olardyń iske asýy qazaqstandyq memle­kettilikti odan ári nyǵaıtýǵa negiz qalap, joǵary tehnologıaly ekonomıkany jyldam damytyp, álemdik naryqqa shyǵarýǵa jaǵdaı jasaıdy.

Bıylǵy jyldyń mamyr aıynda Memleket basshysy Qazaqstan halqyna bes reformany iske asyrý boıynsha memleket atqaratyn is-qımyldyń egjeı-tegjeıli ekshelgen algorıtmi – «Ult jos­pary – 100 naqty qadam» qujatyn usyndy. Bul qujat jahandyq turaqsyzdyq beleń alyp otyrǵan qazirgi jaǵdaıda eldiń qıyn synaq kezeńinen senimdi ótýine múmkindik beretin negiz bolmaq.

Asqaq maqsattardy murat tutqan ári sonymen bir mezgilde júzege asyrylý múmkindigi mol «Ult jospary – 100 naqty qadam» álem qoǵamdastyǵynyń nazaryn aýdardy.

Sheteldik sarapshylar arasynda Prezıdenttiń bul jospary – barynsha ýaqtyly, ózekti ári tereń oılastyrǵan jospar, ol «álemdegi úkimetterdiń tórtten úshi úshin manıfes» bola alar edi degen pikir aıtyldy.

Bizdiń elimizdiń táýelsizdik jyldary ishindegi damý tájirıbesi Prezıdent qabyldaǵan baǵdarlamalardyń eshqashan manıfes bolyp qala almaıtynyn kórsetti. Olar árdaıym is júzine asyrylyp, Qazaqstandy progresıvti damý jolynda baıypty túrde alǵa bastyryp, memleket pen qoǵamǵa orasan zor paıdasyn tıgizip keledi.

Bul joly da Memleket basshysy usynǵan Ult jospary naqty is-qımyl qujaty retinde qoǵam men memlekette zaman talabyna saı árbir adamnyń, árbir otbasynyń ál-aýqatyn arttyra túsýge, eldiń álemdik aýqymdaǵy básekege qabilettiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan irgeli ózgeristerdiń negizin qalaıdy.

Prezıdent aldymyzǵa Ult josparyn iske asyrý jónindegi eń shuǵyl zańdardyń alǵashqy toptamasy 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap jumys isteýge tıis degen mindet qoıdy.

Komısıa atqarǵan jumys aýqymdy

Ult jospary jarıalanǵan boıda dereý Prezıdent janynan Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komısıa qurylyp, onyń quramyna depýtattyq korpýstyń ókilderi de kirdi. Bul parlamentshiler­diń zań jobasynyń tujyrymdamasy men mátinin ázirleýdiń erte satysynan bastap onyń taqyrybyn meńgerip, óz usynystaryn aıtýyna, áriptesteriniń pikirlerin bilip, eskerýine múmkindik berdi. Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komısıa ózgeristerdiń árbir blogy boıynsha zań jobalaryn daıyndaýda aýqymdy jumys atqardy.

Jaz boıy Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oryndaı otyryp, Úkimettiń, ózge de memlekettik organdardyń, Parlamenttiń qos palatasynyń birlese kúsh salýy nátıjesinde «100 naqty qadamdy» zańnamalyq qamtamasyz etý jónindegi zań shyǵarý jumysynyń jospary jasaldy. Osy qujatta zańdardyń jobalaryn Parlamentte qaraý kestesine basa mán berildi.

Kóbine-kóp, aldyn ala jasalǵan osy aýqymdy jumystyń, zań shyǵarý jumysy josparynyń úılesimdiligi men baıyptylyǵynyń arqasynda Parlament Májilisine sesıanyń bastalýyna qaraı kóptegen zań jobalarynyń kelip túsýi depýtattar úshin kútpegen jańalyq bola qoıǵan joq.

Parlament zań jobalarynyń toptamasyn Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligimen kelisilgen kestege sáıkes qaraýǵa jáne osy kúzde Prezıdenttiń qol qoıýyna usynýǵa tıis. Zańnamalyq bazany jańartýdaǵy mundaı qajetti serpin ýaqyttyń ushqyr sıpatynan týyndap otyr, biz zaman aǵymyna ilesip qana qoımaı, ozyńqy qarqynmen damýǵa da tıispiz.

Bizdiń elimizdiń tarıhı qysqa merzimde budan da kúrdeli, budan da aýqymdy reformalar júrgizý tájirıbesi bar. Ári olardyń bári júıeli, dáıekti jáne nátıjeli sıpatymen erekshelendi.

Osy oraıda, 1995 jyly memleket damýynyń betburys kezeńinde, ulttyq ekonomıka keńestik josparly ekonomıkadan naryqtyq ekonomıkaǵa kóshken sátte Prezıdent el bolashaǵy úshin jaýaptylyq júgin óz moınyna alyp, jaǵdaıdy naryqtyq qatynastar paıdasyna túbegeıli túrde ózgertken zań kúshi bar 147 Jarlyq qabyldaǵanyn eske sala ketkim keledi. Men bul týraly senimmen aıta alamyn, óıtkeni sol jyldary óńirdiń basshysy bolyp qyzmet atqarǵanmyn.

Dál sol tusta Prezıdenttiń «Jer týraly», «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly», «Munaı týraly», «Sheteldik ınvestısıalar týraly» jáne basqa da Jarlyqtary shyqty. Múldem jańa naryqtyq zańnamanyń osy blogy sol kezde ekonomıkany reformalaý, óndiristiń erkindigi men kásipkerlikke qoldaý kórsetý baǵytynda eleýli serpin jasaýǵa jol ashty.

Sonyń nátıjesinde bizdiń respýblıka naryqtyq ózgeris, tartylǵan ınvestısıalar kólemi boıynsha, jalpy, ekonomıkanyń ósimi men azamattardyń ál-aýqaty jóninen TMD elderi arasynda kósh bastady.

El damýynyń sol bir kúrdeli kezinde Memleket basshysynyń tyǵyryqtan jol taba bilip, ekonomıkany qutqaryp qalý jolynda sheshýshi sharalardy jedel qabyldaý sekildi biregeı qabileti aıqyn kórindi. Ótkir synaqtar sátinde Prezıdent árdaıym jańa múmkindikterdi oılastyryp, alys bolashaqty oılaı otyryp, «daǵdarystan shyǵýdyń» birden-bir durys ári tıimdi kiltterin tabady.

Eldi jańǵyrtý jolyndaǵy batyldyq pen nátıjeliliktiń osy bir jarqyn mysaly bizdi qazir de, memleket pen qoǵam damýynyń jańa kezeńin iske asyrý kezinde shabyttandyra túsedi.

Kólemi aıtarlyqtaı aýqymdy zań jobalarymen sapaly jumys isteýdi qamtamasyz etý maqsatynda palata basshylyǵy Parlament Májilisindegi jumys toptarynyń quramyna engen depýtattyq korpýstyń, Úkimet pen basqa da memlekettik organdardyń, Májilis apparatynyń, otandyq jáne sheteldik sarapshylar men mamandardyń, úkimettik emes uıymdardyń, ǵalymdar men azamattyq qoǵamnyń kóptegen ókilderiniń bar kúsh-jigerin biriktirip, olardy jedel, kásibı jáne ashyq jumys isteýge jumyldyrdy.

Májilis – zań shyǵarýdyń shtaby

Osy bir aıryqsha este qalarlyq kúnderi Májilis elimizdegi zań shyǵarý jumysynyń ortalyǵyna, naǵyz shtabyna aınaldy.

Depýtattardyń bar ýaqyty men qajyr-qaıraty Prezıdenttiń «100 naqty qadam» josparyn iske asyrý úshin ázirlengen zań jobalarynyń toptamasyn qarastyrýǵa baǵyttaldy. Palatanyń basshysy retinde reformalardy zańnamalyq qamtamasyz etýde depýtattardyń kásibılikpen berile jumys istegenine meniń kóńilim toldy.

Májiliste ótkiziletin parlamenttik tyńdaý, komıtetterdiń kóshpeli otyrystary, konferensıalar, dóńgelek ústelder, issaparlar sekildi jáne basqa da kóptegen qajetti is-sharalar osy asa mańyzdy mindet sheshilgenge deıin keıinge qaldyryldy.

Májilistiń jumys kestesi óte tyǵyz boldy. Árbir kún, árbir saǵat esepke alyndy. 1 qyrkúıekte Parlamenttiń besinshi sesıasy ashylǵannan keıin ile-shala Májilistiń búrosy ótkizilip, onda kelip túsken zań jobalary bólindi.

Beıindi komıtetterdiń otyrystarynda jumys toptarynyń jetekshileri men quramy belgilenip, zań jobalarymen jumys kestesi naqtylandy.

Asa qaýyrt zań shyǵarý qyzmeti negizinen jumys toptarynda, san-alýan konsýltasıalar, kelisýler, saraptamalar jáne t.s.s. barysynda júrgizildi. Bul – zań shyǵarýshynyń qasıetti zerthanasy, oǵan elimizdiń kez kelgen belsendi turǵyny qatysa alady. Parlament qashanda óz saılaýshylarymen yntymaqtasý úshin ashyq. Qandaı da bir zań jobasyn ázirleý kezinde kez kelgen azamat, ǵylymı jáne basqa da kez kelgen uıym Parlament saıtynda usynystar, keńester berip, óz ómirlik tájirıbesin bólisip, depýtatqa ótinish jasaı alady. Bizdiń otandastarymyzdyń árbir syndarly, dáıekti pikiri zań shyǵarýshynyń nazarynan tys qalmaıdy, tipti, ol mundaı pikirlerdi qaraýǵa múddeli, óıtkeni zań elimizdiń árbir turǵynynyń, búkil qoǵamnyń jáne tutastaı alǵanda memlekettiń múddelerin qanaǵattandyrýǵa jáne qorǵaýǵa baǵyttalǵan.

Besinshi saılanǵan Parlamenttiń besinshi sesıasynyń alǵashqy kúninen bastap Májilistegi kúrdeli zań shyǵarý jumysy jeti komıtet pen apparatta tań sárisinen tún jarymyna deıin, qajet bolǵan kezde senbi, tipti jeksenbi kúnderi júrip jatty.

Májiliste jedel zań jobalary boıynsha jumys ashyq júrgizilgenin aıta ketken jón. Buqaralyq aqparat quraldarynyń, jurtshylyqtyń ókilderi jumys toptary men komıtetterdiń otyrystaryna, jalpy otyrystarǵa qatysýǵa múmkindik aldy. Jumys toptarynyń júzdegen músheleri, zań jobalarynyń ázirleýshileri, mamandar, sarapshylar, ondaǵan buqaralyq aqparat quraldarynyń jýrnalıseri, Májiliske shaqyrylǵan ózge de memlekettik organdardyń, qoǵamdyq uıymdardyń ókilderi tańmen talasyp Parlament ǵımaratynyń esigin ashady. Kún sa­ıyn jumys toptary men komıtetterdiń 30-ǵa tarta otyrysy ótkizildi. Keıbir zań jobalary boıynsha (mysaly, «Qoǵamdyq keńester týraly», «Joǵary Sot Keńesi týraly», ındýstrıalyq-ınnovasıalyq saıasat máseleleri jónindegi jáne basqalar) bir kúnde eki retten otyrys ótkizildi.

Osy kezeńdegi Májilistegi zań shyǵarý jumysynyń qandaı qarqyndy bolǵanyn birqatar sıfrlar tolyq aıǵaqtaı alady. Qyrkúıektiń basy men 7 qazan aralyǵynda jumys toptarynyń 500-den astam otyrysy, bas komıtetterdiń 22 keńeıtilgen otyrysy ótkizildi. Depýtattar zań jobalarynyń búkil toptamasy boıynsha 11 myńǵa jýyq túzetýlerdi qarastyrdy, olardyń jartysynan astamy qabyldandy.

El bolashaǵyna degen asqan jaýapkershilik sezimi, zań jobasynyń sapaly shyǵýyna degen shynaıy múddelilik jumys toptarynda bolmasyn árbir tujyrymdamalyq usynystar boıynsha qyzý pikirtalas týdyrdy. Keıde emosıaǵa berilý de bolǵanymen, jumys tobynyń músheleri túptep kelgende bir-birine qulaq qoıyp tyńdap, barlyq múmkin nusqalardy talqyǵa salyp, zańnyń ońtaıly normalaryn, Konstıtýsıaǵa qaıshy kelmeıtin, zań jobasynyń tujyrymdamasyna jaýap beretin, qatardaǵy saılaýshy, jumysshy nemese ǵalym, muǵalim nemese bıznesmen, aýyl turǵyny nemese qala turǵyny, ıaǵnı birtutas Qazaqstan halqyn quraıtyn – bizdiń azamattarymyz kútetin normalardy taýyp otyrdy.

Depýtattar palatanyń jalpy otyrysyna zań jobalarynyń kólemdi salystyrma kesteleriniń búkil mátini boıynsha pysyqtalǵan pozısıalarmen, zań shyǵarý jumystarynyń barlyq kúrdeli satylarynan ótken, úılestirilgen pikirlermen kelip otyrdy.

Júkteme júgi aýyr shaq

Júktemege keletin bolsaq, júkteme negizinen Áleýmettik-mádenı damý komıtetine jáne Ekonomıkalyq reforma komıtetine tústi, Májilistiń jalpy otyrystaryna qaraýǵa olar tıisinshe 15 jáne 12 zań jobasyn daıyndady. Qarjy jáne búdjet komıteti men Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıteti – 10 zań jobasyn, Agrarlyq máseleler komıteti – 7, Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıteti men Ekologıa máseleleri jáne tabıǵat paıdalaný komıteti árqaısysy 4 zań jobasynan qarady.

Naqty zań jobalaryna keler bolsaq, maquldanǵan zań jobalarynyń ishinde 3 konstıtýsıalyq zań, 19 negizgi zańdardyń jobalary, qoldanystaǵy quqyqtyq bazaǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizetin 40 zań jobasy bar. Al Ult josparyn zańnamalyq turǵydan qamtamasyz etý jalpy mynadaı boldy: 13 zań jobasy – memlekettik qurylys máseleleri bo­ıynsha; 9 zań jobasy qarjy, salyq jáne keden isi máseleleri boıynsha; árqaısysy 7 zań jobasynan – eńbek, áleýmettik saqtandyrý jáne áleýmettik qamsyzdandyrý, sondaı-aq, sharýashylyq qyzmetin memlekettik retteý máseleleri boıynsha;
6 zań jobasy ulttyq qaýipsizdikti, sottardyń jáne quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetin qamtamasyz etý máseleleri boıynsha; 5 zań jobasy bilim berý, ǵylym, mádenıet jáne densaýlyq saqtaý máseleleri boıynsha; 4 zań jobasy aýyl sharýashylyǵy máseleleri boıynsha; árqaısysy 2 zań jobasynan – azamattyq jáne azamattyq-prosessýaldyq zańnama salasy, kásipkerlik, sondaı-aq, ónerkásip, kólik jáne baılanys máseleleri boıynsha, bir-bir zań jobasynan – jer zańnamasy salasy jáne qurylys, turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq, sáýlet jáne t.b. máseleleri boıynsha qabyldandy. Ózderińiz kórip otyrǵandaı, Prezıdenttiń reformasy is júzinde memleket pen qoǵam tynys-tirshiliginiń barlyq salasyn qamtyǵan.

Oqyrmandarǵa zańnyń keıbir erekshelikterin, sonymen birge, onymen jumys isteý barysyn bilgen qyzyqty bolar dep oılaımyn. Zańdardyń bul toptamasy memleket pen qoǵamnyń damýy úshin jańa múmkindikterdi ashady, kóbine azamattardyń múddelerine saı keledi.

Máselen, Ult josparynyń alǵashqy on bes qadamy qazirgi zamanǵy kásibı memlekettik apparatty qalyptastyrý máselelerine arnalǵan. Bul qadamdardyń barlyǵy «Memlekettik qyzmet týraly» zańnyń jańa redaksıasynda jáne oǵan qosymsha zańda kórinis tapty. Bul zań týraly kóptegen maqalalar jaryq kórdi, sondyqtan men bul normatıvtik-quqyqtyq aktiniń jobany ázirleýshiler men Májilis depýtattary jumys istegen birqatar jańa tustaryn atap ótkim keledi.

Adamzat tájirıbesi kórsetip otyrǵandaı, bılik bedeli ǵana emes, sonymen birge memlekettiliktiń tabystylyǵy da kóbinde saýatty, bilikti, sybaılas jemqorlyqqa urynbaǵan sheneýnikke baılanysty. Sol sebepti táýelsizdik jyldary biz memlekettik qyzmet týraly zańnamany jáne onymen qatar sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres týraly zańna­many jetildirip otyrdyq.

Zań jobasy kóbine «ıntellektýaldyq, moral­dyq jáne kásiptik jaǵynan eń laıyqtylardyń basqarýy» retinde «merıtokratıa qaǵıdattaryna» jáne bilimin, daǵdysyn, tájirıbesin praktıkada tıimdi qoldana alatyn jáne ol úshin jaýap bere alatyn memlekettik qyzmetkerlerdi tańdaý jáne joǵarylatý; memlekettik qyzmetkerdiń qabilettiligi men ózin ózi udaıy damytyp otyrýy; ashyq básekelestik negizinde onyń mansaptyq ósýin qamtamasyz etý; memlekettik qyzmetkerdiń qyzmettik etıka qaǵıdalaryn múltiksiz saqtaýy jatqyzylatyn «kásibı qyzmetin iske asyrýǵa biliktilikpen kelý» sıaqty uǵymdarǵa negizdelgen.

«Memlekettik qyzmet týraly» Zańǵa engizilgen jańalyqtar jumys tobynyń 11-otyrysynda jan-jaqty talqylandy. Depýtattar barlyq túzetýlerdi keıbir kezderi kórinis berip qalatyn dástúrli búrokratıalyq tásilderdi halyqtyń qajettiligi men muń-muqtajyna tez arada jaýap beretin, memleket pen qoǵamnyń múddesin qamtamasyz etetin memlekettik menedjmenttiń jańa mádenıetine aýystyrý maqsatynda engizip otyr.

«Sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres týra­ly» Zań aldyńǵy zańmen tyǵyz baılanys­ty bolyp tabylady. Adamzat laýazymdy tulǵa­lardyń satqyndyǵymen, paraqorlyqpen, keı­bir sheneýnikterdiń ózderiniń laýazymdyq jaǵ­daı­laryn teris paıdalanýshylyqtarymen baıaǵydan beri kúresip keledi jáne belgili bir jetistikterge, tipti adam tańǵalarlyq jetistikterge jetýde. Oǵan birqatar damyǵan elderdiń mysaldary dálel bola alady.

Qazaqstan osy indetpen tabandy kúresip keledi, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2014 jylǵy 26 jeltoqsandaǵy Jarlyǵymen bekitilgen Sybaılas jemqorlyqqa qarsy 2015-2025 jyldarǵa arnalǵan strategıa, «Nur Otan» partıasynyń Sybaılas jemqorlyqqa qarsy 2015-2025 jyldarǵa arnalǵan is-qımyl baǵdarlamasy jáne basqa qujattar osyǵan dálel.

Úkimet usynǵan zań jobasynda «sybaılas jemqorlyq», «sybaılas jemqorlyqqa qarsy saıasat», «sybaılas jemqorlyq qaýpi» sıaqty uǵymdardyń maǵynasy ashylyp, «sybaılas jemqorlyqqa qarsy shekteýler», «sybaılas jemqorlyqqa qarsy monıtorıń» jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy basqa da is-qımyldyń jańa sharalary engiziledi. Ýákiletti organnyń Memleket basshysynyń qaraýyna engiziletin sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl boıynsha jyl saıynǵy Ulttyq baıandamany daıyndaýy zań jobasy jańalyqtarynyń biri bolyp tabylady.

Zań jobasymen jumys barysyn­da jumys tobynyń 15 otyrysy ótki­zil­di, depýtattar 150-den asa túzetý engizdi, onyń shamamen 100-i qabyldandy. Depýtattyq korpýs sybaılas jemqorlyqqa qarsy tárbıe; sybaılas jem­qor­lyqqa qarsy monıtorıń; sybaılas jemqor­lyqqa qarsy standarttar; jeke sektorda, onyń ishinde kvazımemlekettik sektor sýbektileriniń qyzmetinde sheshimder qabyldaý resimderiniń ashyqtyǵy; kásipkerlik salasynda sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl sharalary; sybaılas jemqorlyq quqyq buzýshylyqtar aıasyn aıqyndaý máselelerin jáne basqa da máselelerdi kóterdi.

Kásibı biliktilik kóringen tus

Elimizdiń joǵary zań shyǵarýshy organynyń músheleri retinde, Parlamenttiń depýtattary «Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý» baǵyty boıynsha birqatar zań jobalaryn qaraýda erekshe kásibı biliktilik tanytty. Atalǵan toptamada birqatar zańdar bar, olardyń ishinde «Qazaqstan Respýblıkasynyń Joǵary Sot Keńesi týraly» zań jobasy, «Qazaqstan Respýblıkasynyń sot júıesi men sýdıalarynyń mártebesi týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq zańyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Konstıtýsıalyq zań jobasy bar. Bul zań jobalary muqıat qaraldy, tutastaı alǵanda, qabyldaýǵa daıyndaldy.

Májiliste qaralǵan jáne maquldanǵan zań jobalarynyń arasynda Prezıdent reformalarymen bite qaınasyp jatqan «Nurly Jol» baǵdarlamasyn iske asyrýǵa baǵyttalǵan toptamany erekshe atap ótý qajet. Osy bóliktiń negizgi maqsaty – memlekettiń odan keıingi eko­no­mıkalyq serpilisi úshin Eýrazıalyq kontınenttik kóliktik júıeniń bóligi retinde memlekettiń ınfra­qurylymdyq jelisin qurý bolyp tabylady. Qazaqstandyq ınfraqurylymdyq joba QHR bas­shylyǵy usynǵan «Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýi» baǵdarlamasymen sátti úılesýde.

Bul megajoba ekonomıkalyq yntymaq­tastyqqa Amerıka kontınenti elderi men Avstralıany engizý úshin ashyq, sondaı-aq, Azıa, Eýropa jáne Afrıka memleketteriniń ekonomıkalyq bytyrańqylyǵyn eńserýge baǵyttalǵan kóp qyrly ekonomıkalyq strategıa bolyp tabylady.

EAEK jobalary jáne Jibek jolynyń eko­nomıkalyq beldeýi bir-birin tolyqtyratyn sıpatqa ıe ekenin erekshe atap kórsetý qajet. Bul oraıda, Qazaqstan Prezıdenti BUU Samıtinde (2015 jylǵy qyrkúıek) Úlken Eýrazıa ıdeıasynyń aınalasyna toptasýdyń mańyzdylyǵyna erekshe toqtalyp ótti, ol ulttyq egemendikti sózsiz saqtaǵanda jáne qatysýshy elderdiń ulttyq erekshelikterine qurmet bolǵanda EAEO-ny, Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýin jáne Eýropalyq odaqty HHİ ǵasyrdyń birtutas ıntegrasıalyq jobasyna biriktiredi.

Negizgi úsh komponentti atap ótý qajet, bizdiń pikirimizshe, olar Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýi jobasyn iske asyrý sheńberinde Qytaı men EAEO elderi arasyndaǵy ekonomıkalyq ózara is-qımyl jasaýdyń bazalyq negizin quraıtyn bolady.

Birinshiden, bul – bizdiń elderimizdi jal­ǵas­tyratyn kólik ınfraqurylymyn damytý jáne ony halyqaralyq kólik-kommýnıkasıalyq dáliz­dermen ıntegrasıalaý.

Ekinshiden, Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq­qa qatysýshy elder men Qytaıdyń saýda-ekono­mıkalyq, ındýstrıalyq jáne ınvestısıalyq yn­tymaqtastyǵyn nyǵaıtý jónindegi sharalar keshenin qabyldaý.

Úshinshiden, Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýi jobasy sheńberinde Eýrazıalyq eko­nomıkalyq odaqtyń Qytaımen yntymaq­tastyǵy mańyzdy komponent bolyp tabylady.

Eki strategıalyq jobanyń júıeli túrde ózara is-qımyl jasaýy HHİ ǵasyrdaǵy álemdik damýdy qalyptastyrýǵa múmkindik beretinine senimim mol.

Qazaqstan temirjol kólik qatynasynda jáne 8445 shaqyrym joldyń 2787 shaqyrymy elimizdiń aýmaǵy arqyly ótetin «Batys Eýropa – Batys Qytaı» avtomobıl jobasynda negizgi tranzıttik memleket bolady. Atalǵan dálizdi qurý jáne onyń tıimdi jumys isteýi úshin normatıvtik-quqyqtyq bazany jetildirý qajet. Buǵan Azamattyq, Búdjet, Salyq kodeksterine jáne «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy kólik týraly», «Tabıǵı monopolıalar jáne retteletin naryqtar týraly», «Temirjol kóligi týraly», «Avtomobıl joldary týraly», «Saýda maqsatynda teńizde júzý týraly», «Avtomobıl kóligi týraly», «İshki sý kóligi týraly», «Qazaqstan Respýblıkasynyń áýe keńistigin paıdalaný jáne avıasıa qyzmeti týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna engizilgen jáne «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine jol-kólik ınfra­qurylymyn, kóliktik logıstıkany jáne avıatasymaldy damytý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańda qamtylǵan ózgerister men tolyqtyrýlar baǵyttalǵan.

Ekonomıka salasy zańdarynyń toptamasyna mynadaı zańdar da kirdi, olar: «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine saýda qyzmetin retteý máseleleri boıynsha óz­gerister men tolyqtyrýlar engizý týraly», kúshin joıýǵa qoıylǵan 11 zańnyń («Jeke kásipkerlik týraly, «Sharýa nemese fermer qojalyǵy týraly», «Taýarlar ımporty jaǵdaıynda ishki rynokty qorǵaý sharalary týraly», «Dempıńke qarsy sharalar týraly», «Sýbsıdıalar jáne ótem sharalary týraly», «Investısıalar týraly», «Tehnıkalyq retteý týraly», «Sáıkestikti baǵalaý salasyndaǵy akredıtteý týraly», «Básekelestik týraly», «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy memlekettik baqylaý jáne qadaǵalaý týraly», «Indýstrıalyq-ınnovasıalyq qyzmetti memlekettik qoldaý týraly») basyn biriktirgen Kásipkerlik kodeks, depýtattar sol arqyly Qazaqstan Respýblıkasynyń 10 kodeksi men 83 (!) zańyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizýdi qarastyrǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine kásipkerlik máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly»; ilespe zańymen «Memlekettik satyp alý týraly»; ilespe zańymen «Ózin ózi retteý týraly» jáne t.b. zań jobalary.

«Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý týraly» zań jobasyna búdjet qarajatyn paı­dalaný boıynsha kvazımemlekettik sektor sý­bek­tileriniń jyl saıynǵy aýdıtine qatysty qa­ǵıdatty sıpattaǵy túzetý engizildi, endi aýdı­torlyq kompanıalar esepte búdjet qarajatyn paıdalaný máselelerin bólek qosymshamen jazatyn bolady.

Jumys istemeıtin kredıtter máseleleri jónindegi zań jobasy boıynsha depýtattar qar­jylyq kórsetiletin qyzmetterdi tutynýshy azamat­tarymyzdyń quqyqtaryn qorǵaýǵa qatysty mańyzdy túzetýler engizdi.

Investısıa – ıgergenge ıgilik

Elimizde ınvestısıalardy tartý úshin qo­laı­ly jaǵdaılar jasaıtyn zańnama bazasy qalyp­tas­tyrylǵan, transulttyq kompanıalar tartylýda.

Qazaqstan tartylǵan ınvestısıalardyń kólemi boıynsha TMD-da kóshbasshy bolyp tabylady, osy ınvestısıalar Memleket basshysynyń belsendi qyzmeti men bedeliniń arqasynda elimizge kelýde. Osyǵan mysal retinde Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń jalpy kapıtaldandyrýy 10 trıllıonnan asatyn 40-tan astam amerıkalyq ozyq kompanıa, ınvestısıalyq qor jáne qarjylyq ınstıtýt basshylarymen Nú-Iorkte bıylǵy jylǵy 28 qyrkúıektegi kezdesýin aıtýǵa bolady. Kezdesý barysynda kompanıalardyń Qazaqstan ekonomıkasyn odan ári damytýǵa qatysýyn jáne qurylǵaly otyrǵan Astana Halyqaralyq qarjy ortalyǵy sheńberinde yntymaqtasý múmkindigin keńeıtý joldary qaraldy. Amerıkalyq bıznesmender bizdiń Qazaqstannyń yntymaqtastyq úshin ashyq ekenin, el basshylyǵynyń quqyqtyq júıeni nyǵaıtý jáne onyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrý jónindegi kúsh-jigerin joǵary baǵalady.

Otandyq ónerkásipti damytý, iri ınvestorlardy tartý úshin jaǵdaıdy odan ári zańnamany únemi jetildirýdi talap etedi.

Ekonomıkalyq baǵyttaǵy zańdarmen qatar eńbek jáne áleýmettik saladaǵy zańdardyń tutas toptamasy qaraldy, olardyń arasynda ilespe zańymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek kodeksin; ilespe zańymen «Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý týraly»; «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine halyqty áleýmettik qorǵaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly»; ilespe zańymen «Qaıyrymdylyq, demeýshilik jáne mesenattyq qyzmet týraly»; «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine mádenıet jáne tarıhı-mádenı mura máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly»; ilespe zańymen «Ǵylymı jáne (nemese) ǵylymı-tehnıkalyq qyzmetti komersıalandyrý týraly» jáne basqa da zań jobalaryn ataǵan jón.

Jańa Eńbek kodeksi eńbek qatynastaryn ıkemdi túrde retteý tetikterin keńeıtý, kásiporyndardyń damýyna kedergi keltiretin birqatar shekteýlerdi alyp tastaý qajettiligine baılanysty ázirlendi, bul kásipkerlikti damytýda, eńbek naryǵynda, sheteldik ınvestısıalardy tartýda oń áserin tıgizedi.

Zań jobasyna depýtattar basa nazar aýdardy, olar 300-den astam túzetý engizdi, engizilgen túzetýlerdiń 215-i qabyldandy. Depýtattar ekonomıkalyq tıimdilik pen eńbekshilerdi áleýmettik qorǵaý arasyndaǵy ońtaıly teńdikke baǵyttalǵan quqyqtyq tujyrymdardyń dál­digi boıynsha jumys istedi, atap aıtqanda, zeınetkerlik jasqa jaqyndaǵan adamdardy áleýmettik qorǵaý, jumyskerdi bir jumys berýshiden ekinshisine aýystyrýdyń qosymsha múmkindikteri týraly jáne t.b. normalardy usyndy. Ústeme jumystaǵy eńbek­ke aqy tóleý koefısıenti týraly depýtattyq túzetý boıynsha jańa Eńbek kodeksin ázirleýshilermen pikirtalas týyndady, olar qujattyń jobasynda jumyskerdiń jalaqysynda 1,25 saǵattyq tólemaqy mólsherlemesin belgilegen. «Nur Otan» partıasynyń parlamenttik fraksıasynyń depýtattary salalyq kásipodaqtar men jurtshylyqtyń ujymdyq ótinishterin eskere otyryp, eńbek shartyna sáıkes arttyrý quqyǵymen ústeme saǵattardaǵy, mereke jáne demalys kúnderindegi jumys úshin eńbekke aqy tóleýdiń 1,5-ten tómen emes biryńǵaı birizdendirilgen mólsherin bekitýdi talap etti.

Tıimdilik tetigi – túsinistik

Aıtpaqshy, jedel qaralatyn zań jobalaryn qaraý sheńberinde úsh fraksıanyń jáne Qazaqstan halqy Assambleıasynyń depýtattyq tobynyń tıimdi jumys istegenin atap ótý qajet. Olar bul zańdardyń saılaýshylarǵa kerek ekenin sezinýde jaýaptylyq pen túsinistiktiń joǵary deńgeıin kórsetti, pármendi ózara is-qımyl men mámilege qol jetkizýdiń úlgisin pash etti. Bul búkil depýtattyq korpýstyń Elbasynyń saıasaty men reformalaryn tolyq qoldaıtynyn kórsetedi.

Halyqty áleýmettik qoldaý máseleleri «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine halyqty áleýmettik qorǵaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańda kórinis tapty. Zańda tabysy az azamattardy qoldaýdyń jumysqa ornalasýǵa yntalandyrýǵa – áleýmettik tólemderdi alýshylar arasynda masyldyqty bolǵyzbaıtyn jańa tetikterdi engizýge, sondaı-aq, azamattardyń jekelegen sanattary úshin áleýmettik tólemderdi ózgertý men ońtaılandyrýǵa baǵyttalǵan mem­lekettik júıeni reformalaý bekitildi. Depý­tattar engizgen 40-tan astam túzetýdiń 34-i qabyldandy, ıaǵnı bul depýtattyq usynystardyń tıimdiligi joǵary ekenin kórsetip otyr.

Bilim berý máseleleri jónindegi zań jobasy boıynsha depýtattar bilim berý salasyndaǵy jergilikti atqarýshy organdardyń oqýlyqtar men oqý-ádistemelik keshenderdiń jyl saıyn 1 tamyzǵa deıin bilim berý uıymdaryna jetkizilip berilýin qamtamasyz etý jónindegi mindetin kózdeıtin túzetý engizdi.

«Ǵylymı jáne (nemese) ǵylymı-tehnıkalyq qyzmetti komersıalandyrý týraly» Zań qoǵam úshin burynnan qajet bolatyn, ol «100 qadam» Ult josparynyń arqasynda iske asyryldy.

Qazaqstannyń tehnologıalyq turǵydan damyǵan elderden zertteýler men ázirlemelerdi memlekettik qarjylandyrý úlesiniń joǵary bolýymen, ǵylymdy qajetsinetin jeke kompa­nıalardyń bolmaýymen erekshelenetini barshaǵa málim. Elimizde bıznes pen ǵylymnyń arasy áli de alshaq, jolǵa qoıylǵan is-qımyl tetikteri joq, birlesken jobalardy, yntymaqtastyqty iske asyrý praktıkasy qalyptaspaǵan. Buǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti nazar aýdaryp, ǵylym men bıznesti tolyqqandy kooperasıalaý boıynsha sharalar qabyldaý qajettiligin, ǵylymı ázirlemelerdi jáne olardy komersıalandyrýdy yntalandyrý salasyndaǵy quqyqtyq qatynastardy retteıtin zańnamany damytýdyń, ıaǵnı ǵylymı jáne (nemese) ǵylymı-tehnıkalyq qyzmettiń nátıjelerin praktıkalyq qoldanýdyń, olardy naryqqa shyǵarýdyń mańyzdylyǵyn atap kórsetken bolatyn. Onyń tapsyrmasy boıynsha zańnamadaǵy aıtarlyqtaı olqylyqtardyń ornyn sózsiz toltyratyn osy zań ázirlendi.

Kópshiligi ǵalymdar, tájirıbesi mol ón­diris qyzmetkerleri, basshylar bolyp tabylatyn depýtattar zań jobasyna shamamen
70 túzetý engizdi, onyń 64-i qabyldandy. Bul tú­zetýlerdiń barlyǵy zań normalaryn naqtylaıdy, onyń túsinikti ári tıimdi bolýy úshin qyzmet etedi.

Reformalardyń mańyzdy aspektisi – «Birtutas bolashaqtyń ultyn qalyptastyrý» «Qazaqstan halqy Assambleıasy týraly» Qazaqstan Respýb­lıkasynyń Zańyna ózgerister men tolyq­tyrýlar engizý týraly» Zańda kórinis tapty. «Qazaqstan halqy Assambleıasy týraly» Zańǵa Assambleıany ári qaraı ınstıtýttyq damytýǵa jáne qoǵamdyq kelisim men jalpyulttyq birlikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan ózgerister men tolyqtyrýlar engiziledi. Toǵyzy Qazaqstan halqy Assambleıasynan saılanatyn Májilis depýtattary negizgi maqsaty: qazaqstandyq birtektilik pen birlikti nyǵaıtý men damytý, «Máńgilik El» jalpyulttyq patrıottyq ıdeıasy biriktiretin qundylyqtar, básekege qabiletti ult qalyptastyrý bolyp tabylatyn atalǵan zań jobasyna aıtarlyqtaı túzetýler engizip, maquldady.

Birqatar normatıvtik-quqyqtyq aktilerden turatyn zań jobalarynyń toptamasy trans­pa­rent­ti ári esep berýshi memleket qalyptastyrýǵa baǵyt­talǵan, olardyń arasynda «Qazaqstan Res­pýb­lı­kasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine Qazaq­­stan Respýblıkasynda jergilikti ózin ózi bas­qa­­rýdy damytý máseleleri boıynsha ózgerister men to­lyqtyrýlar engizý týraly» Zańdy atap ótý qajet.

Zań Memleket basshysynyń 2012 jylǵy 28 qarashadaǵy Jarlyǵymen bekitilgen Qazaqstan Respýblıkasynda jergilikti ózin ózi basqarýdy damytý tujyrymdamasynda kózdelgen jergilikti basqarýdy damytý jónindegi negizgi tásilderdi, sondaı-aq, Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komısıanyń usynymdaryn damytady.

Zań jobasy halyqtyń jergilikti mańyzy bar máselelerdi sheshýdegi rólin arttyrýǵa; jergilikti ózin ózi basqarý organdaryna naqty qarjylyq jáne materıaldyq resýrstardy berýge, sondaı-aq, ákimderdiń jergilikti mańyzy bar ózekti máselelerdi sheshýdegi qarjylyq jáne ekonomıkalyq derbestigin kezeń-kezeńmen ári ret-retimen nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan.

Jumys tobynyń 6 otyrysynda negizinen zań jobasynyń jekelegen normalaryn naqtylaýǵa jáne jaqsartýǵa baǵyttalǵan 49 túzetý qaraldy.

«Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zań­namalyq aktilerine Qazaqstan Respýblıkasynda memlekettik kórsetiletin qyzmetterdi usyný máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zań jeke jáne zańdy tulǵalarǵa «bir tereze» qaǵıdaty boıynsha memlekettik kórsetiletin qyzmetterdi usynýǵa baılanysty qatynastardy retteıtin normalardy zańnamalyq bekitý maqsatynda ázirlendi. Zań jobasymen «Azamattarǵa arnalǵan Úkimet» memlekettik korporasıasy» uǵymy bekitilip otyr, ol memlekettik qyzmetter kórsetý sapasyn arttyrýdy, memlekettik kórsetiletin qyzmetter standarttary men reglamentterin saqtaýdy, kórsetiletin qyzmetti alýshylardyń habardar bolýyn jáne t.b. qamtamasyz etedi. Zań jobasy halyqqa mem­le­kettik qyzmetter kórsetý resimderin jetil­dirýge jáne halyqty áleýmettik qorǵaý, jer qa­tynastary jáne jyljymaıtyn múlikti resimdeý salalarynda qyzmet kórsetý sapasynyń biryńǵaı standarttarynyń saqtalýyn qamtamasyz etýge; memlekettik qyzmetter kórsetý merzimi men qu­jattaryn qysqartýǵa jáne olardyń ashyq bolýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.

Jumys tobynyń 12 otyrysynda 285 túzetý kelip tústi, 187 pozısıa qabyldandy.

Depýtattar bastamashylyǵy joǵary

Osy gazet maqalasy aıasynda depýtattar bas­tama jasaǵan zań jobalary boıynsha qyz­met­ti qysqasha sıpattap ótýdi qajet dep sanaı­myn. Túrli salalarda praktıkalyq jumys táji­rıbesi mol Parlament depýtattary óz saılaý­shylarynyń, búkil el halqynyń shynaıy ómirlik qajettilikterine súıene otyryp, zań shyǵarý qyzmetin qalyptastyrady.

Zań jobalarynyń osy sesıaǵa arnalǵan Zań shyǵarý jumysy josparyna kirgen, depýtattar bastama jasaǵan 11 zań jobasynyń árqaısysy qazirgi zamannyń talaptaryna saı keledi. Olardyń arasynda «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl týraly», «Organıkalyq ónim óndirý týraly», «Qaıyrymdylyq týraly» zań jobalary qoǵamnyń erekshe nazaryn aýdaryp otyr. Joǵaryda atalǵan derbes zań jobalarynyń árqaısysynyń birqatar basqa da normatıvtik-quqyqtyq aktilerge ózgerister men tolyqtyrýlar engizetin ilespe zań jobalary bar.

«Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy qoǵamdyq keńester týraly» Zań depýtattyq korpýstyń «Transparentti jáne esep berýshi memleket» atty besinshi reformany iske asyrýǵa qosqan zor úlesi bolyp tabylady.

Memleket basshysy bıliktiń ashyq ári aıqyn bolýy tıis ekenin, sondaı-aq, barlyq deńgeıdegi memlekettik organdardyń sheshim qabyldaýyna jurtshylyqtyń keńinen qatysý múmkindigi jóninde únemi aıtyp keledi. Strategıalyq maqsat – halyq aldynda esep beretin memleket qurý. Zań jobasyn qaraý barysynda Joǵarǵy Sot, Bas prokýratýra, Ádilet, Qarjy, Ulttyq ekonomıka, İshki ister mınıstrlikteri, Memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigi, Ulttyq bank, «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasy, Qazaqstan Azamattyq alánsy, BUU DB jáne ózge de úkimettik emes uıym ókilderiniń qatysýymen jumys tobynyń 23 otyrysy ótti. Zań jobasyn talqylaý barysynda depýtattar oǵan 100-den asa túzetý engizip, onyń jartysyna jýyǵy qabyldandy. Máselen, res­pýb­lıkalyq jáne jergilikti deńgeıdegi memle­kettik organdardyń jáne olardyń laýazymdy adam­darynyń qyzmeti qoǵamdyq baqylaý nysany bolatyndyǵy týraly óte mańyzdy túzetý qabyl­dandy.

Depýtattar bastama jasaǵan «Aqparatqa qol jetkizý týraly» kelesi bir zań jobasynyń maq­saty árkimniń aqparatty erkin alý jáne zańmen tyıym salynbaǵan kez kelgen tásilmen ony taratý jónindegi konstıtýsıalyq quqyǵyn iske asyrýdy qamtamasyz etý bolyp tabylady. «Jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishterin qaraý tártibi týraly» qoldanystaǵy Zańmen salystyrǵanda suraý salý boıynsha aqparat beretin sýbektilerdiń tizbesi keńeıtildi.

Jumys tobynyń 10 otyrysy barysynda Májiliste 150 túzetý engizilse, onyń 79-y qabyldandy. Depýtattar birlesken otyrystaryn qosa alǵanda, Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti palatalarynyń, jergilikti ókildi organdardyń ashyq otyrystaryn, sondaı-aq, memlekettik organdardyń jyl qorytyndysy bo­ıynsha ótkiziletin alqa jınalystaryn ınternet-resýrs­tarda onlaın translásıalaý arqyly qamtamasyz etý týraly normaǵa qoldaý bildirip, barlyq múddeli tulǵalarǵa tujyrymdamalardyń jáne normatıvtik-quqyqtyq aktiler mátinderiniń jobalarymen, barlyq deńgeıdegi búdjet j