Qazirgi tańda qazaq jýrnalıseriniń kópshiliginiń sóz saptaýy «áttegen-aı» degizbeı qoımaıdy. Máselen, buqaralyq aqparat quraldarynda irgemizdegi kórshiles memleketti «aspan asty eli» dep jazý nemese aıtý sánge aınalyp barady. Bul árıne durys emes. Óıtkeni, aspan astyn qytaıdan bólek júzdegen ult pen ulys meken etip jatyr. Endeshe jýrnalıserdiń orynsyz sózdi termınge aınaldyryp, onsyzda asqynyp turǵan qytaıdyń ımperıalyq saıasatyna qoldaý kórsetýi qalaı?

Jýyrda memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qazaq elin "Uly Dala eli" dep ataýdy usyndy. Onyń ústine prezıdenttiń atalǵan málimdemeni halyqaralyq konferensıada jasaýy tegin emes. Óıtkeni, alqaly jıynǵa shet eldiń kil myqtylary qatysty. Bul degen sóz atalǵan azamattar óz elderine barǵannan keıin Qazaqıany «Uly dala eli» dep ataýǵa túrtki bolady degendi bildirse kerek. Óıtkeni, prezıdenttiń aıtýynsha bizge qandaı da bir qazaqstandyq brend oılastyrý qajet. Máselen, Japonıa Kúnshyǵys eli, Koreıa tańǵy balǵyndyq eli, Nıderlandy – qyzǵaldaqtar eli, Qytaı – aspan asty eli degen sıaqty. Sondaı-aq Nursultan Nazarbaeyv «Qazaqstan» ulttyq telearnasyna bergen suhbatynda  taǵy da bul máselege toqtaldy.

– «Uly Dala» uǵymy – baıaǵydan bar uǵym. Deshti Qypshaq degen sóz qypshaqtyń dalasy degen sóz. Uly Dala uǵymyna mynaý Altaıdan Qara teńizge deıingi dalany ataıtyn bolǵan. Onyń negizgi aýmaǵy – bizdiń qazaqtyń jeri. Bizdiń dalamyzda ken de bolǵan, temir de bolǵan, qolóner de bolǵan, bári bolǵan, – dedi Nursultan Nazarbaev.

Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń atalǵan málimdemesin kópshilik jurt birden qoldady. Sebebi ár memlekettiń resmı ataýynan bólek beıresmı aty bolady. Sol sıaqty Qazaq elin kópshilik «Uly Dala eli» dep atasa nur ústine nur bolar edi. Alaıda atalǵan termındi ilip áketip, qoldaý bildirgen qalamgerler az boldy. Esesine olar ózge jurttyń bedelin kóterip qytaıdy «aspan asty eli» dep dáriptep júr. Osy rette «aspan asty eli» degen ataý qaıdan shyqty degen zańdy suraq týyndaıdy. Belgili qytaıtanýshy ǵalym Dúken Másimhannyń aıtýynsha «aspan asty eli» degen sózdi tipti qytaılardyń ózderi de qoldanbaıtyn kórinedi. Sondyqtan da bul ataýdy saıasattanýshylar men jýrnalıserdiń paıdalanǵany durys emes.

– Osy “Aspan asty eli” degen sózdi elge kelgende bir-aq estidim. Munyń máni ne dep úńilip kórsem, bul orys tilinen aýdarylǵan sóz eken. Al Qytaılar ózderin eshqashan da “Aspan asty eli” dep atamaıdy. Mysaly, olardyń “Jýngo” degen ataýy Ortalyq memleket degendi bildiredi. Áıtse de atalǵan sózdi ártúrli burmalap túsindiretin Qazaq jáne sheteldik saıasatkerler bar. Shyn máninde “Jýn” – orta, “o” degen memleket degendi bildiredi. Áldekimder aıtyp júrgendeı Jýngo dúnıeniń kindigi degen sózdi bildirmeıdi. Negizinen qytaıda kóptegen usaq-usaq bektikter men handyqtar bolǵan. Solardyń ortalyǵynda shoǵyrlan­ǵan bektiktiń negizinde keıin kele Jýngo degen memleket qurylady. Al “Aspan asty eli” degen Qazaq jáne qytaı uǵymyna kelmeıdi. Bul – orystardyń shyǵaryp júrgen ataýy. Al olardyń qaıdan alyp júrgenin bilý úshin muny zertteý kerek. Óıtkeni qytaıdyń ózinde “Aspan asty elimiz” nemese “aspan astynda biz ǵana turamyz” deıtindeı túsinik joq. Shyn máninde atalǵan ataýdy paıdalaný qazaqqa ǵana emes, ózge de halyqqa qaýipti jáne uıat nárse, – deıdi Dúken Másimhanuly.

Rasynda, qytaıdy «Aspan asty eli» dep atap, qoltyǵyna sý búrký qaýipti jaǵdaı. Óıtkeni,  bizdiń olardy dál osylaı ataýymyz ózimizdi jarǵa jyǵyp ketýi ábden múmkin. Sebebi, irgemizdegi kópshimiz onsyzda “Balqashqa deıin sozylǵan jer bizdiń jerimiz” dep ezeýrep júr. Endeshe «Uly Dala» ulandarynyń «Aspan asty eli» dep sóz saptaýy eń áýeli ózine syn bolmaq.

Serik JOLDASBAI

Astana