Elordamyz Astanada jeltoqsannyń birinen bastap «Ermıtaj kúnderi» ótip jatyr. QR Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıulynyń aıtýynsha bul shara Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy ortaq mýzeı keńistigin qalyptastyrýǵa septigin tıgizedi. Sondyqtan da budan bylaı «Ermıtaj kúnderi» elimizde eki jylda bir ret ótetin boldy. Bul kelisimge Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev pen Ermıtaj dırektory Mıhaıl Pıotrovskıı kezdesýinen soń qol jetkizilip otyr.
Ermıtaj dese eń birinshiden esimizge qazaqtyń sońǵy hany Kenesary hannyń bas súıegi túsedi. Óıtkeni, bahadúr babamyz óltirilgennen keıin onyń bas súıegi atalǵan murajaıda saqtalyp kelgen bolatyn. Alaıda, qazaqtyń sońǵy hanynyń bas súıegin «Máńgilik dosymyzdan» 25 jyldan beri ala almaı otyrmyz. Desek te, táýelsizdik alǵaly beri Kenesarynyń bas súıegin elge ákelý máselesi nazardan tys qalǵan emes. Al, Ermıtajdyń dırektory Astanaǵa arnaıy atbasyn burǵan sátte «Kenesarynyń bas súıegi qaıda?» degen suraq qaıta kóterile bastady.
Óıtkeni, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtan bastap ártúrli deńgeıdegi basshylar Mıhaıl Pıotrovskıımen kezdesti. Mine,solardyń biri bolmasa biri «Qazaqtyń sońǵy hanynyń bas súıegi qaıda?» dep Ermıtaj dırektorynan surady ma eken? Máselen, QR Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıulyn alaıyq. Óıtkeni, ol mádenıetke jaýapty basshy retinde Mıhaıl Pıotrovskııdyń janynda eń kóp bolǵan azamat. Alaıda, ol baqyttan basy aınalyp júrip Kenesarynyń bas súıegin suraýdy umytyp ketýi múmkin. Tipti, ol qazaqta Kenesary sıaqty han ótkenin bilmeıtin de shyǵar.
Degenmen, prezıdent tarıhta Kenesary han bolǵanyn bes saýsaqtaı biledi. Naqtyraq aıtsaq, ol Túrkıaǵa jasaǵan resmı saparynda Kenesary han týraly «1861 jyly qazaqtyń sońǵy hany óltirilgennen keıin biz Reseı patshalyǵynyń, odan Keńes Odaǵynyń bodany boldyq. 150 jyldyń ishinde qazaq degen halyq óziniń ulttyq salt dástúrin, tilin, dinin, dástúrin umytýǵa az qaldy. Jaratqannyń qoldaýymen 1991 jyly biz ózimizdiń táýelsizdigimizdi jarıaladyq» degen bolatyn. Demek, Kenesarynyń bas súıegin Pıotrovskııden bir surasa prezıdent suraýy múmkin. Bul bizdiń jaı boljamymyz ǵana.
Negizi, «Kenesarynyń bas súıegin Pıotrovskııden el basshylar surady ma eken?» deýimiz tegin emes. Óıtkeni, zıaly qaýym ókilderi jyldar boıy bul máseleni kóterip keledi. Alaıda nátıje kóńil qýantarlyq deńgeıde emes. Belgili jazýshy Dýman Ramazannyń aıtýynsha, máseleniń sheshýshi kilti el basshylarynyń áreketine baılanysty bolyp otyr. Naqtyraq aıtsaq, ol Kenesary hannyń bas súıegin elge ákelý Úkimet deńgeıinde sheshiledi degen pikirde.
– Kenesary hannyń bas súıeginiń Sankt-Peterborǵa aparylyp, ótken ǵasyrdyń sekseninshi jyldaryna deıin Ermıtajda turǵany aıdaı aqıqat. Ǵulama ǵalym Álkeı Marǵulannan bastap, ony kórgen adamdar jeterlik. Al odan keıin qaıda ketti? Ol jaǵy taǵy belgisiz! Biz Reseıdiń búkil murajaıyn súzýdeı-aq súzip shyqtyq. Biraq, ókinishke qaraı, aıtarlyqtaı nátıjege qolymyz jetpedi. Menińshe, Reseı hannyń basynyń bizge qanshalyqty baǵaly, qadirli, qasıetti ekenin bilip, ony tyǵyp qoıǵanǵa uqsaıdy. İz Reseıdiń memlekettik qupıa qoımasyna tartatyn sıaqty.
Hannyń bas súıegin tabýǵa bolady, onyń iz-túzsiz joǵalyp ketýi tipten múmkin emes. Tek ony qaıtaryp alýdyń bir-aq joly bar. Oǵan tek eki el úkimetteriniń kelisimi arqyly ǵana qolymyz jetedi. Onsyz bári beker! – deıdi Dýman Ramazan.
Kenesary hannyń bas súıegi ótken ǵasyrdyń sekseninshi jyldaryna deıin Ermıtajda tursa, demek ony tabý asa qıyn emes. Alaıda jazýshy aıtqandaı, bul másele tek eki el úkimetteriniń kelisimi arqyly júzege asady. Al óz sózinde Arystanbek Muhamedıuly mınıstrlik pen Ermıtaj arasynda tyǵyz áriptestik qarym-qatynas ornatyp jatqanyn aıtty. Osy áriptestiń arqasynda Kenesary hannyń bas súıegin elge ákele alsaq, nur ústine nur bolar edi. Bul ıgi is bıyl, ıaǵnı Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy aıasynda júzege assa tipti jaqsy. Alaıda, baqyttan basy aınalyp júrgen basshy bul máseleni sheshe alar ma eken? Álde, adýyn kórshiden tarıhı-mádenı mańyzymen qatar saıası sıpaty basym másele kóterýge júreksine me? Ol jaǵy belgisiz. Bizge bir belgilisi ult rýhynyń usytyny Kenesarynyń bas súıegi elge mindetti túrde ákeliný kerek.
Serik JOLDASBAI
Astana
