«قامشى» پورتالىنىڭ پوشتاسىنا تومەندەگىدەي ماقالا كەلىپ ءتۇستى. تۇركيالىق باق-تان اۋدارىلعان ماقالا تۇرىك پرەزيدەنتى ەردوعاندى دايش-قا قولداۋ ءبىلدىرىپ وتىر دەپ ايىپتايدى.  Qamshy.kz سايتى — ەركىن وي الاڭى، اشىق تالقى مىنبەرى ەكەنىن ەسكەرتە وتىرىپ ماقالانى جاريالاۋدى ءجون تاپتىق. كەلىسپەيتىن تۇستارىڭىز بولسا، ءۇن قاتىڭىز قۇرمەتتى وقىرمان!

ەردوعان رەسەي ەلشىسىنە قاستاندىق جاساۋشىنىڭ «ءال-نۇسرا» لاڭكەستىك توبىنىڭ مۇشەسى ەمەستىگىن جاقتاسا دا، رەسەي انكارانىڭ جيحادشىلارمەن قالاي اۋىز جالاسىپ وتىرعانىن جاقسى بىلەدى. ماسكەۋدىڭ بۇۇ-عا ۇسىنعان بايانداماسىن ەسكە تۇسىرەيىك: تۇركيا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ دايش-تىقتاردىڭ ءىسىن ۇيلەستىرگەنى، ەردوعان وتباسىنىڭ دايش-پەن مۇناي ساۋدالاسۋى...

ەردوعان رەجيمىنىڭ رەسەي ۇشاعىن اتىپ قۇلاتۋىنان كەيىن ساۋدا ەمبارگو جاريالاعان ماسكەۋمەن جاقىنداسۋ ءۇشىن بارىنشا ىڭعاي تانىتقان كەزەڭدە «ءال-نۇسرالىق» لاڭكەستىڭ رەسەي ەلشىسىن اتىپ ءولتىرۋى انكارادا ونسىز دا استاڭ-كەستەڭى شىققان بارلىق قاتىناستاردى بۇزدى. 
«ءال-نۇسرا» تەررورشىلارىن لوگيستيكامەن قامتاماسىز ەتكەن، شەكاراسىن وسى جانە وسى تەكتەس ۇيىمدارعا اشىپ بەرگەن، ساربازدارىن تۇركياداعى ەمحانالاردا ەمدەتكەن ەردوعان رەجيمىن ءوزى وسىرگەن جىلان شاعىپ الدى، ءسويتىپ تۋرا ءبىر قىلمىس ۇستىندە ۇستالعانداي جاعدايعا تاپ بولدى»،-  دەپ جازادى باسىلىم.    
ەلشىنى ولتىرگەن لاڭكەستىڭ «ءال-نۇسرا» ۇرانىن ايتۋى ءارى الەپپودا بولعان جايتتاردى العا شىعارعانىنا قاراماستان، ەردوعان رەجيمى جۇرتتىڭ نازارىن «ءال-نۇسرادان» باسقا جاققا اۋدارۋ ءۇشىن بايبالامداپ وتىرىك پەن جالاعا باستى. «ال-نۇسرامەن» بايلانىسىن ادەيى كورمەگەنسىدى. 
الايدا، بۇل ارەكەتتەرى رەجيمگە مويىنسۇنعان ب ا ق پەن توپتار ارقىلى تۇرىك قوعامىنا عانا ىقپال ەتكەننەن باسقا ىسكە جارامادى. رەسەي بولسا،  ەردوعاننىڭ «قىلمىستى گۇلەن جاماعاتى ىستەدى» دەگەن تۇسىندىرمەسىنە «قىلمىستى اشۋ ءالى اياقتالمادى، ارتىندا كىم تۇرعانى ءالى انىق ەمەس» دەگەن جاۋاپ ايتتى. ونسىز دا ەردوعان رەجيمى كورمەگەنسىپ وتىرعان راديكال جيحاتشىلارمەن بايلانىستاردى ماسكەۋ جاقسى-اق ءبىلىپ وتىر.

رەسەي بۇۇ-عا «تۇركيا-يگيل-ال-نۇسرا» بايلانىسى بارىن باياندادى

رەسەي ەردوعان رەجيمىنىڭ جيحاتشىلارمەن بايلانىستارىن رەسمي بايانداما جاعدايىنا كەلتىرىپ، بىرىككە ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە ءتيىستى شارا قولدانۋ ماقساتىندا ۇسىنعان بولاتىن. باياندامادا تۇرىك ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ يگيل مەن نۇسراعا قانداي قارۋدى قاشان، قانداي جولدارمەن جەتكىزگەنى جەكە-جەكە تۇسىندىرىلەدى.

10 اقپان مەرزىمىندە بەرىلگەن باياندامادا بىلاي دەلىنگەن:

«يگيل ساربازدارى تۇرىك ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ كومەگىمەن رەسەي مەن سوۆەتتەر وداعىنان شىققان ەلدەردەن سيرياعا بارعىسى كەلەتىن جيحاتشىلاردى ۇيلەستىرۋ ءارى ولاردىڭ قاقتىعىستارعا قاتىسۋىنا جاعداي جاساۋ ءۇشىن انتاليادا جاسىرىن جەلى قۇردى. 
وسى جەلىنىڭ  ىشىندە ءتۇبى قىرعىزستاندىق ابدۋللاھ اتتى ءبىر كىسى، كاۆكازدىق ازمەت، تەگى تاتار ەلنار، رەسەي فەدەراسياسىنان يلياس، اديل الييەۆ اتتى ءازىربايجاندىق ءارى تەگى چەركەز نيزام بار. بۇل كىسىلەرگە 1 ءساۋىر 1978 جىلى تاتارستاندا تۋىلعان رەسەي ازاماتى رۋلان راستياموۆيچ كايبۋلوۆ (بۇدان بولەك، بارىش ابدۋل نەمەسە «حوجا» دەگەن اتپەن دە بەلگىلى) جەتەكشىلىك جاسايدى. كايبۋلوۆ وتباسىمەن بىرگە انتاليادا ءومىر سۇرۋدە. تۇرعىلىقتى جەرى – تۇركيا. 

Aنتاليادا مۇشەلىككە ادام تابۋ، قۇرىلعان ۋاقىتشا باقىلاۋ ورتالىعىنىڭ قادالاعاۋىمەن بىلاي جۇرگىزىلەدى: باقىلاۋداعى ادام تەررور اكتىسىنە قاتىسۋدى قابىلداسا، وسى ورتالىقتاعى ادامدار سول ادامعا اقىسىز قۇقىقتىق كەڭەس بەرىپ، باسىنا ازاتتىق الۋعا ۋادە بەرەدى. تۇرىك ادۆوكات تاحير توسولار وسى كىسىلەردىڭ قۇقىقتىق ىستەرىنە قارايدى. تۇركيا ازاماتى چەچەن سۇلتان كەكۋرسايەۆ شەتەلدىكتەر ۇستالعان انتالياداعى وسى ورتالىققا وسى سەبەپتى تالاي مارتە بارعان. 
2015 جىلدىڭ كىركۇيەگىندە ەۆروپا مەن ورتا ازيادان كەلگەن مىڭنان اسا يگيل ساربازى گازيانتەپ شەكاراسىن پايدالانىپ، تۇركيادان سيرياعا اپارىلدى.
2014 ناۋرىزىندا تۇركيا قاۋىپسىزدىك ۇيىمى باسشىسى حاكان فيدان ليبيا ازاماتى مەحدي ءال-حاراتي ۇيلەستىرگەن ءبىر توپ يگيل-دىكتەردىڭ سيرياعا وتۋىنە جاعداي جاسادى. جاۋىنگەرلەر ليبيادان تەڭىز ارقىلى سيرياعا اپارىلدى.

2015 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىنان باستاپ تۇرىك ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتى يگيل لاڭكەستەرىن سيريادان تۇركياعا، ول جەردەن يەمەنگە جەتكىزۋ ءۇشىن تۇرىك اسكەري ۇشاقتارىن قولدانۋدا. بالاما رەتىندە تەڭىز جولىن پايدالانىپ، لاڭكەستەردى ادەن پورتىنا جەتكىزۋدە.
بارشا بىلەتىندەي، جارالانعان يگيل لاڭكەستەرىن تۇركيا ءوز جەرىنە اكەلىپ ەمدەتۋدە. ءبىر عانا عايزانتەپتە 2014 جىلى جوق دەگەندە 700 يگيل لاڭكەسى ەمدەلىپ، ساۋىعىپ شىققان».

پۋتين كوپ نارسە بىلەدى
انكارانى بارىنشا تىعىرىققا تىرەگەن ماسكەۋدىڭ ەردوعان رەجيمىنە قاتىستى بىلەتىن ءبىر عانا نارسەسى يگيل-دىكتەر مەن «ءال-نۇسرا» سەكىلدى وزگە دە تەررورلىق ۇيىمداردىڭ جۇمىستارىن ۇيلەستىرىپ بەرگەنى ەمەس. بۇدان بولەك، ەردوعاننىڭ كۇيەۋ بالاسى بەرات البايراكتىڭ راديكالدارمەن ساۋدا قاتىناستارى دا رەسەيدىڭ بۇۇ-عا ۇسىنعان بايانداماسىندا ورىن العان. يگيل-دىڭ قارجى كوزدەرىنە قاتىستى 2015 جىلدىڭ 2 جەلتوقسانىندا باسپا ءسوز ءماسليحاتىن ۇيىمداستىرعان رەسەي يگيل-دى جەڭۋ ءۇشىن زاڭسىز مۇناي ساۋدا جولدارىنىڭ جانە ينفروقۇرىلىمىن جويۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، بىلاي دەۋ ارقىلى ەردوعاندى مەڭزەدى: سيريادان زاڭسىز جولمەن ساتىلعان مۇنايدىڭ نەگىزگى بارعان ورنى تۇركيا. رەسەي بۇۇ-عا ۇسىنعان باياندامادا جانە قوعامدىق پىكىرگە ۇسىنعان تۇسىندىرمەدە بىلاي دەدى: 

بىزدەگى قول جەتكىزگەن مالىمەتتەر بويىنشا يگيل ايماقتارىنان Tۇركياعا جاسالعان زاڭسىز مۇناي ساۋداسىنا تۇركيانىڭ جوعارعى دەڭگەيدەگى ساياسي ەليتاسى، پرەزيدەنت ەردوعان مەن وتباسى ارالاسقان. ايماقتا كورشى ەلدەردەن مۇناي ۇرلاعان تۇرىك ەليتالارى مەن باندالاردان قۇرىلعان ورتاق كوماندا جۇمىس ىستەۋدە.  مىڭداعان تانكەردەن يندۋستريالدى سيپاتتا وتە ۇلكەن مولشەردە مۇناي قۇبىرلار ارقىلى تۇركياعا جەتكىزىلۋدە. يگيل-دىڭ باقىلاۋىنداعى ايماقتاردان تۇركياعا كىرگىزىلگەن مۇنايدىڭ ءبىر بولىگى ىشكى نارىققا شىعارىلۋدا. مۇنايدىڭ ءبىر بولىگى كەمەلەرگە تيەلىپ، تۇركيا شەكاراسىنان شەتكە شىعارىلۋدا. رەسەي وپەراسيالارىنىڭ ناتيجەسىندە تەرروريستەردىڭ تابىسى جارتى ەسەگە ازايدى.  

بەرات البايراكتان باستاپ ەردوعان وتباسىنىڭ وسى زاڭسىز مۇناي ساۋداسىنا تىكەلەي قاتىسى بار.  قاراشا ايىندا تۇركيا شەكاراسىندا 16 مىڭ 260 مۇناي تانكەرى بايقالدى. Taنكەردى جۇرگىزۋشىلەردىڭ كەيبىرى ءجۇزىن ۇرىلار سەكىلدى بەتپەردەمەن جاۋىپ العان. عارىشتان تۇسىرىلگەن كورىنىستەر تانكەرلەردىڭ شەكارادان وتكەننەن كەيىن تۇركيادا جولىن جالعاستىرعانىن بايقاتتى.
رەسەي ءسوز ەتىلگەن باياندامادا بۇدان بولەك «تۇركيا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جۇك ولىكتەرى ىسىنە سىلتەمە جاساپ، تۇركيانىڭ ساربازدارعا قارۋ جىبەرگەنىن انىقتاعان جۋرناليستەردى تۇرمەگە توعىتتى» دەگەن جەرىن باسا كورسەتتى.

ناتيجە: «ءال-نۇسرا» ەردوعاننىڭ باسىن جالماپ تىنادى

بۇۇ بايانداماسىنا دەيىن بارعان وتە نىق فاكتىلەرمەن تىعىرىققا تىرەلگەن ەردوعان ىشكى قوعامدىق پىكىردى باقىلاۋىندا ۇستاۋ ءارى ال-كايدامەن قاتىسىن بۇركەمەلەۋ ءۇشىن اشىق تۇردە مانيپۋلياسيا جاساۋدا. بۇدان بولەك، حالىقارالىق قاۋىمداستىق نەگىزى تۇركيادا نەندەي جاعدايلار ورىن الىپ جاتقانىن جاقسى بىلەدى. «Zaytung»-تا پاروديالىق حابارعا تاقىرىپ بولعانىنداي «ەردوعان رەسەيگە، «سايلاۋ جاشىگىنە بارايىق، قاندىقول قىلمىسكەردىڭ قاي ۇيىمنان ەكەنىنە حالىق ءوزى بايلام جاساسىن» دەۋى» ءبىر ساتتىك ماسەلە بولسا دا بۇل ارەكەتتەر الەمدە كۇلكى-مازاققا سەبەپ بولعاننان باسقا ىسكە جاراماۋدا. جيحاتشىلارعا جىبەرىلگەن قارۋلاردى سەريا نومىرلەرىنە دەيىن بىلەتىن حالىقارالىق قاۋىمداستىق وتىرىك مالىمدەمەلەردىڭ دە ساياسي تۇرعىدان قانداي ماعىنانى بىلدىرەتىنىن جاقسى بىلەدى.   

نۇرجان قالدىبەك ۇلى

دەرەككوزى: aktifhaber.com