ەلىمىزدە تاعدىر تاۋقىمەتىنە ءتۇسىپ، تۋا ءبىتتى مۇگەدەك بولىپ جاتقاندار جانە جول كولىك اپاتىنان مۇگەدەك بولعاندار وتە كوپ. ەلىمىز مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى مەملەكەتتىك - الەۋمەتتىك جاردەماقىنى الۋشىلاردى ءۇش توپقا بولەدى. جالپى اۋرۋلار بويىنشا، اسكەري قىزمەتتە جاراقات العاندار جانە مەملەكەتتىك ورگان قىزمەتكەرلەرىنە ارنايى تاعايىندايلادى.
ماسەلەن تۋا ءبىتتى مۇگەدەكتەر مەن بالا كەزىندە مۇگەدەك بولعاندارعا جاردەماقىنى بىلايشا تاعايىندالادى:
1-توپ مۇگەدەگىنە – 43 538 تەڭگە، 2-توپ مۇگەدەگىنە – 33999 تەڭگە، 3-توپ مۇگەدەگىنە – 23970 تەڭگە، 16 جاسقا دەيىنگى مۇگەدەك بالالارعا – 32042 تەڭگە، بالا كەزىنەن 1-توپ مۇگەدەگىنە – 43538 تەڭگە، بالا كەزىنەن 2-توپ مۇگەدەگىنە – 35466 تەڭگە، بالا كەزىنەن 3 توپ مۇگەدەگىنە – 27884 تەڭگە.
مەملەكەت 1-توپ مۇگەدەكتەرىنە 43 538 تەڭگە جاردەماقى بەرەدى دەلىك. وسى جاردەماقى جەتكىلىكتى مە؟ ەسەپتەپ كورەيىك. ءبىر ادام كۇنىنە كەم دەگەندە 500 تەڭگەگە تاماق الىپ ىشەدى. وتىز كۇندە 15000 تەڭگە كەتەدى جانە جولىنا ايىنا كەم دەگەندە 10 000 تەڭگە جۇمسايدى دەپ ەسەپتەسەك. تاعى الاتىن ءدارى دارمەكتەرى بار. ال دارى-دارمەكتەردىڭ باعاسى وتە قىمبات ەكەنى وزدەرىڭىزگە ءمالىم.
مەملەكەت بەرگەن جاردەماقى 1-توپ مۇگەدەكتەرىنە جەتكىلىكتى بولسا، 2ء-شى، 3ء-شى توپ مۇگەدەكتەرىنە جەتپەۋى مۇمكىن.
وسى تۋرالى تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ اناسى ۇلجان تىلەۋكەدە دە ايتىپ وتىر.
«مەنىڭ ءۇشىنشى بالام تۋا ءبىتتى مۇگەدەك. كۇيەۋىم ءۇشىنشى بالانىڭ مۇگەدەك ەكەنىن بىلگەننەن كەيىن ءبىزدى تاستاپ كەتتى. بالام جۇرەدى، سويلەيدى، وتە شيراق، ءبىراق وڭ قولى مەن وڭ اياعى باياۋ دامىپ كەلەدى. بالامنىڭ مۇگەدەكتىگىنە مەملەكەت اي سايىن جاردەماقى رەتىندە 60 000 تەڭگە قاراجات بەرەدى. بۇل جاردەماقى جەتكىلىكسىز. تاعى دا ءبىر رەنىشىم مەكتەپتە بەرىلەتىن تەگىن تاماقتان بالامدى الىپ تاستاپتى. بۇعان نە سەبەپ دەپ سۇراعانىمدا «سىزدەر اي سايىن جاردەماقى الاسىزدار» دەپ جاۋاپ بەرگەن بولاتىن. سوندا 60 000 تەڭگەگە تاماق الىپ ىشە مە، الدە دارى-دارمەگىن الامىز با؟ دەنى ساۋ بالالار تاماق ىشۋگە كەتىپ بار جاتقاندا، مۇگەدەك بالالاردىڭ جاۋتەڭدەپ سىنىپتا قالىپ قويۋى قانشالىقتى اۋىر ەكەنىن بىلەسىز بە؟»،- دەيدى ۇلجان تىلەۋحان.
مەكتەپ قابىرعاسىنا بارعان بالاڭىزدىڭ سىنىپتاستارىمەن، مۇعالىمدەرىمەن قارىم-قاتىناسى قانداي؟
بالام دەنى ساۋ بالالارعا قاراپ، تالپىنىپ وسسە ەكەن دەپ ورتا مەكتەپكە بەردىم. بۇل مەنىڭ انالىق شەشىمىم ەدى. مەكتەپتە ءوزىم جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن بالامدى ەش قيىندىقسىز قابىلداپ العان بولاتىن. سىنىپتاستارى ءوز باۋىرلارىنداي، ال مۇعالىمدەرى ءوز بالالارىنداي قارايدى. جاقىندا ەكسپو كورمەسىنە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى جانە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن بالالارعا بارۋعا مۇمكىندىك بەردى. ەكسپو-عا باراتىن بالالاردىڭ ىشىنەن مەنىڭ بالامدى الىپ تاستادى. ءبىراق نە سەبەپتى الىپ تاستاعانىن بىلە المادىم.
مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ اناسى رەتىندە ايتىڭىزشى، قازاقستاندا ەرەكشە بالالارعا جەتكىلىكتى دەڭگەيدە جاعداي جاسالعان با؟
مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار قازىرگى تاڭدا وتە كوپ. ولاردىڭ بارلىعىنا بىردەي كومەك كورسەتىلىپ جاتقان جوق. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا مەملەكەت تاراپىنان، ءبىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ ءبىلىم الۋىنا اسا نازار اۋدارىلسا، دەنى ساۋ بالالاردىڭ الدىندا ەڭسەلەرىن تىك ۇستاپ جۇرەتىندەي دارەجەگە جەتۋگە كومەك قولىن سوزسا ەكەن دەگەن تىلەگىم بار. اتا-انالار مەملەكەت تاراپىنان قانداي قۇقىقتارى بار ەكەنىن بىلمەيدى. قوعامداعى بەدەلدى ازاماتتار دۇرىس زاڭ مەن دۇرىس شەشىم قابىلداۋدى ۇيرەنسە ەكەن.
مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا بەرىلىپ وتىرعان جاردەماقى جەتكىلىكسىز ەكەنىن جامبىل وبلىسى مويىنقۇم اۋدانىنىڭ تۇرعىنى، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ اناسى مارجان ءقىدىرالى قىزى راستاپ وتىر. مارجان ءقىدىرالى قىزىنىڭ بالاسى نۇرسۇلتان قۇلاعىنىڭ ەستۋ قابىلەتىنىڭ ناشارلاۋىنان مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ قاتارىنا جاتادى. نۇرسۇلتان تۋا ءبىتتى مۇگەدەك ەمەس. كىشكەنتاي كەزىندە ءبىر تاماقتان ۋلانىپ، ەمxاناعا بارعان. سول كەزدە دارىگەرلەر قاتە ەكپە سالعان. سودان كەلە-كەلە قۇلاعىنىڭ ەستۋ قابىلەتى ناشارلاعان. قازىرگى تاڭدا نۇرسۇلتان تاراز قالاسىندا «مەيىرىم» مەكتەپ-ينتەرناتىندا جەتىنشى سىنىپتا وقيدى. نۇرسۇلتاننىڭ اناسى مارجان ءقىدىرالى قىزىنىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت ءبولىپ وتىرعان جاردەماقى جەتكىلىكسىز.
«ءبىز اۋىلدىق جەردە تۇرعاندىقتان نۇرسۇلتاندى قالاعا اپارىپ، اي سايىن بارىپ تۇرۋىمىز كەرەك. ال اي سايىن بەرىلىپ وتىرعان جاردەماقى بۇعان جەتپەيدى»،- دەيدى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى نۇرسۇلتاننىڭ اناسى. مارجان ءقىدىرالى قىزى دا قازىرگى كەزدە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ قانداي قۇقىقتارى بار ەكەنىن بىلمەيدى ەكەن.
ەندى وسى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ قۇقىقتارىنا توقتالىپ كەتسەك.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مۇگەدەكتەردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى» قۇقىقتارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىمەن رەتتەلگەن. وسى زاڭدا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ قۇقىقتارى جازىلعان. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ قوعام ءومiرiنە بەلسەنە ارالاسۋىنا دەنi ساۋ بالالارمەن بiردەي قۇقىعى بار. سولاردىڭ ىشىندە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ باستى قۇقىقتارى مىنالار:
1. مۇگەدەك بالالاردى تاربيەلەۋشi جانە ولاردى كۇتiپ - باعۋدى جۇزەگە اسىرۋشى اتا-انالاردىڭ جانە باسقا دا زاڭدى وكىلدەرى مەملەكەتتەن كومەك الۋعا قۇقىعى بار.
2. اقىل-ەسiنiڭ نەمەسە دەنە بiتiمiنiڭ دامۋىندا كەمiستiگi بار بالالاردى قوسا العاندا، مۇگەدەك بالالار مەديسينالىق - الەۋمەتتiك كومەك الۋعا قۇقىلى.
3. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار بىلىمىنە ساي كەز-كەلگەن مەكتەپتەن بiلiم الۋعا، شىعارماشىلىق جانە قوعامدىق ۇيىرمەلەرگە (بيگە، انگە ت.ب) تەگىن قاتىسۋعا قۇقىلى.
4. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار كەز-كەلگەن قوعامدىق كولىككە تەگىن وتىرۋعا جانە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ اتا-انالارى اۆتوكولىكتىڭ نومەرىن تىركەۋدەگى باج سالىعىنان بوساتىلادى.
5. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ اتا-اناسىن مەكەمە باسشىسى جۇمىستان ەكى جاعدايدا شىعارا الامايدى.
ا) مەكەمەدە قىزمەتكەرلەردى قىسقارتۋ بولعان جاعدايدا
ۆ) مەكەمەنىڭ ءونىم ءوندىرۋى ازايعاندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ اتا-اناسىن جۇمىستان شىعارا المايدى.
6. بارلىق توپتاعى مۇگەدەكتەرى، سونداي-اق مۇگەدەك بالانىڭ اتا-اناسى جەر سالىعىنان بوساتىلادى
7. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ جانە ولاردىڭ اتا-اناسى جەكە كۋالىككە جانە قۇجاتتاما ءۇشىن مەملەكەتتىك سالىقتاردان بوساتىلادى.
8. مەملەكەتتiك ورگاندار جانە جەرگiلiكتi ءوزiءن-وزi باسقارۋ ورگاندارى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ دەنساۋلىق جاعدايىن، قاجەتتىلىكتەرى مەن مۇمكiندiكتەرiن ەسكەرە وتىرىپ، ونى وقىتۋ، كاسiپتiك دايارلاۋ، لايىقتى جۇمىس تاۋىپ بەرۋ جانە جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ءۇشiن قاجەتتi جاعدايلار جاساۋعا مiندەتتi.
قىمباتشىلىق ورناعان كەزدە مەملەكەت تاراپىنان ءبولىنىپ وتىرعان جاردەماقى بارلىق وتباسىنا بىردەي جەتە بەرمەيدى. سەبەبى بىرەۋىنىڭ اتا-اناسى بار بولسا بىرەۋىنىڭ اكەسى نەمەسە اناسى بولمايدى. ال اتا-اناسى بار بولسا دا جۇمىس ىستەمەي بالاسىنا قاراپ وتىراتىن اتا-انا قانشاما. جالعىز باستى انا نەمەسە اكە بالانى قاراپ وتىرا ما الدە جۇمىس ىستەيدى ما؟ وسى جاعدايعا قاراپ مەملەكەت مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ وتباسىنا، الەۋمەتتىك جاعدايىنا قاراپ قارجىلاي اي سايىن جاردەماقى بەرسە.
ساباقتى ينە ساتىمەن، ءار نارسە، ءوز ۋاقىتىسىمەن بولار دەپ كۇتىپ جۇرگەندەر قانشاما؟ مەملەكەت مۇمكىندىگى شەكتەۋلى وتباسىلاردىڭ بارىنە جەتكىلىكتى كومەك كورسەتسە. جۇمىسقا تۇرا الماي، باسپانا ماسەلەسىندە شەشە الماي جۇرگەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا كومەك قولىن سوزسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
قامشىگەر: اقنۇر مۇحتارحان
پىكىر قالدىرۋ