كەڭەستى اشقان مەملەكەت باسشىسى الماتى قالاسى بۇگىندە قازاقستاننىڭ قارجى، مادەني جانە عىلىمي ورتالىعى بولىپ سانالاتىنىن اتاپ ءوتتى.
– شيرەك عاسىر ىشىندە قالا ەكونوميكاسى 100 ەسە، شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءونىمىنىڭ كولەمى 130 ەسە ءوستى. قالا اۋماعى مەن ونىڭ تۇرعىن ءۇي قورى 2 ەسە ۇلعايدى. ءبىز ەلدەر اراسىنداعى باسەكەلەستىكتىڭ قالالار اراسىنداعى باسەكەلەستىككە ۇلاسىپ بارا جاتقانىنا كۋا بولىپ وتىرمىز. بۇگىندە 600 قالا الەمدىك ىشكى جالپى ءونىمنىڭ ۇشتەن ەكىسىن وندىرەدى، – دەدى ەلباسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ الماتىنىڭ ينفراقۇرىلىمى جاقسارىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى. سوڭعى ەكى جىل ىشىندە قالادا 100 مىڭ اعاش وتىرعىزىلىپ، 42 شاقىرىمداي ارىق جۇيەسى قالىپقا كەلتىرىلدى، 60 شاقىرىمنان استام ۆەلوسيپەد جولى سالىندى.
قازاقستان پرەزيدەنتى قالاعا كەلەتىن تۋريستەر سانىنىڭ ارتقانىنا نازار اۋداردى.
– بۇگىندە شەتەلدىك ءتۋريستىڭ ءاربىر ەكىنشىسى الماتىنى كەلىپ كورەدى. قالادا كوپتەگەن قوناقۇيلەر، تەاترلار، مۋزەيلەر مەن سپورت نىساندارى بار. بيىل تۋريستەر سانىنىڭ ارتقانى بايقالۋدا. بۇعان «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىنىڭ ءوتۋى دە سەپتىگىن تيگىزدى. كورمەنى تابىستى وتكىزۋىمىز استانا مەن الماتىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاقستاننىڭ ابىرويىن اسقاقتاتتى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى الماتى ءبىز ءۇشىن ماڭگىلىك تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ التىن بەسىگى بولىپ قالاتىنىن ايتتى.
– مۇندا ەل تاعدىرى ءۇشىن ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداندى. اتا زاڭىمىزدىڭ، مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدىڭ، ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ تۇساۋى وسى شاھاردا كەسىلدى. ەلوردانى ارقاعا كوشىرۋ الماتىنىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەردى. مىقتى ساياسي ورتالىقتىڭ جانە ءىرى مەگاپوليستىڭ بولۋى – كوپتەگەن دامىعان مەملەكەتتەرگە ءتان، – دەدى ەلباسى.
مەملەكەت باسشىسى كەز كەلگەن قالانىڭ ەكونوميكاسىن تۇراقتى دامىتۋ ونىڭ وركەندەۋىنە نەگىز بولاتىنىن اتاپ ءوتتى. ەل دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭى باستالعان كەزدە بۇل ەرەكشە ماڭىزعا يە بولادى.
– ءبىز ەلىمىزدىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى باستالعانى تۋرالى جاريالادىق، بيلىك وكىلەتتىكتەرىن قايتا ءبولۋ جونىندەگى كونستيتۋسيالىق رەفورمانى جۇزەگە اسىردىق، قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ ۇدەرىسىن باستادىق، «سيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسى ازىرلەنۋدە. وسى باستامالاردىڭ ءتيىمدى ىسكە اسۋى كوپ جاعدايدا وڭىرلەرگە بايلانىستى بولماق. الماتى بۇل رەتتە باستى ءرول اتقارادى. قالا ەلىمىزدىڭ ءىرى ەكونوميكالىق ورتالىعى ءارى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ دونورى رەتىندە قالىپتاستى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
سونىمەن بىرگە، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ الماتىنىڭ تەڭگەرىمدى دامۋىنىڭ جانە ونىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىنە اسەر ەتەتىن ءبىرقاتار ماسەلەلەردى جۇيەلى تۇردە شەشۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.
– مەن وسى جىلدىڭ باسىندا وڭىرلەردىڭ بارلىعىنا جاپپاي كاسىپكەرلىكتى، سونىڭ ىشىندە وتباسىلىق بيزنەستى بەلسەندى دامىتۋدى تاپسىردىم. ءقازىر الماتىنىڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەسى نەگىزىنەن بانك نەسيەسى ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلۋدا. بۇل ورايدا بيىل شاعىن بيزنەسكە بەرىلگەن بانك نەسيەسىنىڭ 43 پايىزعا ازايعانى بايقالىپ وتىر. اكىمدىك پەن «دامۋ» قورى تاراپىنان بيزنەسكە كورسەتىلگەن قولداۋ كولەمى نەبارى ەكى پايىزدى قۇرادى، – دەدى ەلباسى.
سونداي-اق، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كولەڭكەلى بيزنەستى زاڭدى جۇمىس ىستەۋگە كوشىرۋدى تاپسىردى.
– قالادا ءتورت تريلليون تەڭگەنى قۇرايتىن مۇلىك پەن قاراجات زاڭداستىرىلعان. ول قوسىمشا سالىق تۇسىمدەرىن شامامەن 100 ميلليارد تەڭگەگە كوبەيتۋگە ءتيىس، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ەلباسى ءوسىمنىڭ كورىنبەيتىن رەزەرۆتەرىن انىقتاۋ جونىندەگى جۇمىستى جالعاستىرۋ قاجەتتىگىنە جانە مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك سالاسىنداعى الەۋەتتىڭ تولىق پايدالانىلماي وتىرعانىنا ەرەكشە توقتالدى. يننوۆاسيالىق ءونىم كولەمىنىڭ ەكى ەسە قىسقارعانىنا دا نازار اۋدارىلدى.
– الماتىدا ەلىمىزدىڭ بارلىق نەگىزگى جوعارى وقۋ ورىندارى، سونىڭ ىشىندە ساتبايەۆ اتىنداعى ءىرى تەحنيكالىق وقۋ ورنى ورنالاسقان. الايدا، ءالى كۇنگە دەيىن ەلەۋلى يننوۆاسيالىق ازىرلەمەلەر جاسالعان جوق. اكىمدىك مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ، وسى ماسەلەگە قاتىستى ءتيىستى شارالار قابىلداۋعا ءتيىس، – دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
اتاپ ايتقاندا، مەملەكەت باسشىسى يننوۆاسيالار ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن «الاتاۋ» يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار پاركى» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىنىڭ الەۋەتىن مەيلىنشە پايدالانۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
– ونىڭ قۇرىلىسىنا بيۋدجەت ەسەبىنەن 20 ميلليارد تەڭگە جۇمسالىپ، 12 جىل ىشىندە ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتىڭ جۇمىسىنا 22 ميلليارد تەڭگە جەكە ينۆەستيسيا تارتىلدى. اكىمدىك ونىڭ جۇمىسىنا ىقپال ەتە الماي وتىر. ارنايى ەكونوميكالىق ايماق قىزمەتىنە ءتيىمدى باقىلاۋ جاساۋدى قامتاماسىز ەتىپ، بۇل رەتتە ءتارتىپ ورناتاتىن كەز كەلدى، – دەدى ەلباسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى الماتىدا قۇرىلعان يندۋستريالىق ايماق تۋرالى دا ايتتى.
– بۇگىندە وندا 191 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن 40 جوبا تىركەلگەن. ازىرگە تەك 1 جوبا ىسكە قوسىلعان، 13 جوبانىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر، ال قالعاندارىنا ازىرلىك جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. اكىمگە يندۋستريالىق ايماقتى جاڭا جوبالارمەن تولىقتىرۋدى تاپسىرامىن، – دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى ءتيىمدى ينفراقۇرىلىم قالانى تابىستى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ايتتى.
– سوڭعى بەس جىلدا ونىڭ دامۋىنا بيۋدجەتتەن 430 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات جۇمسالدى. 30 جولايرىق جەلىسى سالىنىپ، 330 شاقىرىم ينجەنەرلىك جەلى ىسكە قوسىلدى، مەترو دامىپ كەلە جاتىر. الماتىنىڭ تاريحي ورتالىعىنىڭ ۇشتەن ءبىرى جاڭعىرتىلدى. بۇل قالا تۇرعىندارىن قۋانتىپ، ەكونوميكانى دامىتادى ءارى تۋريستەردى تارتادى. سونىمەن بىرگە، مۇندا شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەر ءالى دە كوپ. ەڭ الدىمەن، بۇل قالانىڭ كولىك جۇكتەمەسىنە قاتىستى. كۇن سايىن 700 مىڭ اۆتوكولىك قاتىنايدى. بۇل ماسەلەنى سمارت-تەحنولوگيالار بازاسىندا كولىك جۇيەسىنىڭ «اقىلدى» ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋ ارقىلى شەشۋ قاجەت. ول قالا تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىن مەيلىنشە جايلى ەتۋ ءۇشىن كولىكتىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، – دەدى ەلباسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى ءوسىپ، ونىڭ اۋماعى ۇدايى كەڭەيىپ بارا جاتقانىن ەسكەرىپ، قالانىڭ باس جوسپارىن ازىرلەۋگە جاۋاپتى ينستيتۋتتى قالپىنا كەلتىرۋ ماسەلەسىن كوتەردى.
– سوڭعى 10 جىلدا قالا 2 ەسەدەن ارتىق ءوستى، جاڭا ەكى اۋدان – الاتاۋ جانە ناۋرىزباي اۋداندارى قۇرىلدى. الايدا، قالانىڭ باس جوسپارى 2004 جىلدان بەرى وزگەرتىلگەن جوق. باس جوسپاردى ازىرلەۋگە جاۋاپتى ينستيتۋت 2008 جىلى جابىلدى. ەگەر قاجەت بولسا، وسىنداي ينستيتۋتتى قايتادان اشۋ كەرەك، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ەلباسى اكىمدىكتىڭ پايدالانىلماعان جەر ۋچاسكەلەرىن انىقتاپ، قايتارىپ الۋ جانە ونى ءتيىمدى پايدالانۋ جونىندەگى جۇمىستاردى جالعاستىرۋى قاجەت ەكەندىگىنە نازار اۋداردى.
– بۇگىندە قالاداعى جەردىڭ 500 گەكتارى ءالى يگەرىلمەگەن. جەر – كەز كەلگەن ءىرى قالانى دامىتۋدىڭ باستى اكتيۆى. ساۋلەت جانە قۇرىلىس ورگاندارىنىڭ جۇمىسىن تۇبەگەيلى قايتا قاراستىرۋ قاجەت. قالا قۇرىلىسى ساياساتى قازىرگى زامانعى ترەندتەرگە ساي بولۋعا ءتيىس، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى قالانىڭ ساۋلەتىن جاقسارتۋعا جانە ونىڭ ورتالىق بولىگىن جاڭعىرتۋعا، ەسكى جانە اپاتتى ۇيلەردى ازايتۋعا، كوشەلەردى اباتتاندىرۋعا ارنالعان باعدارلاما ازىرلەۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. قالانىڭ كوپتەگەن ايتۋلى نىساندارى ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاراۋىندا ەكەنى جانە ولارعا ءتيىستى كۇتىم جاسالماي وتىرعانى جونىندە ايتىلدى.
– باۋم توعايى، بوتانيكالىق ب ا ق قاراۋسىز قالعان. بالۋان شولاق اتىنداعى سپورت سارايى كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. مينيسترلىكتەر بۇل نىساندارعا ماردىمسىز قاراجات ءبولىپ وتىر، ال اكىمدىك بيۋدجەت زاڭناماسىنداعى تارتىپكە سايكەس ولارعا كومەكتەسە المايدى. ەگەر ورتالىق مەملەكەتتىك ورگاندار اتالعان نىساندارمەن اينالىسقىسى كەلمەسە، ولاردى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قاراۋىنا بەرۋ كەرەك، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەكولوگيا ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋداردى.
– سوڭعى جىلدارى اۋانى لاستاۋ يندەكسى 20 پايىزعا تومەندەدى. وسى جۇمىستى جالعاستىرا بەرۋ كەرەك. اكىمگە «سامۇرىق-قازىنامەن» بىرگە 2020 جىلعا دەيىن تەس-2ء-نى گازبەن جۇمىس ىستەۋگە كوشىرۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالار قابىلداۋدى جانە جەكە سەكتوردى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ ءىسىن اياقتاۋدى تاپسىرامىن. قالادا جاس كوشەتتەر وتىرعىزۋ جونىندەگى جۇيەلى جۇمىستى جانە باقىلاۋدى جولعا قويۋ قاجەت. بىلتىردىڭ وزىندە بەس مىڭ اعاش كەسىلگەن. بۇل ماسەلە بويىنشا باقىلاۋدى كۇشەيتىپ، كەسىلگەن اعاشتاردىڭ ورنىنا جاڭاسىن وتىرعىزۋ جونىندەگى نورمانى ارتتىرۋ قاجەت. جاس كوشەتتەرگە كۇتىم جاساۋدى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
سونداي-اق، مەملەكەت باسشىسى قالا اكىمدىگىنە قوقىستى كەشەندى تۇردە قايتا وڭدەۋ جانە ونى تولىق جويۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن جۇيەلى تۇردە شەشۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
سوڭىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جيىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ الماتى مەن بۇكىل قازاقستاننىڭ يگىلىگى جولىنداعى جۇمىستارىنا تابىس تىلەدى.
پىكىر قالدىرۋ