تاماشا تابيعاتىمەن، وزەن-سۋىمەن، نارتتاي الماسىمەن تالايدى تامسانتقان الماتى – كوپ جاننىڭ سۇيىكتى قالاسى. ارۋ قالا وتكەن عاسىردىڭ 60-شى جىلدارىندا-اق ءزاۋلىم عيماراتتارىمەن، كوز تارتار ساۋلەتىمەن تانىمال بولدى. سول الماتىنىڭ بۇگىنگى بەينەسى تىپتەن بولەك. الاتاۋ باۋرايىندا جاتقان عاجاپ قالا كەشە قانداي ەدى؟
«وتكەن عاسىردىڭ 60 -70ء-شى جىلدارى الماتى كەڭەس وداعىنداعى ەڭ تانىمال قالالاردىڭ ءبىرى بولدى. ول كەزەڭدە رەسپۋبليكا سارايى، «قازاقستان» ءقوناقۇيى، الماتى سيركى جانە «مەدەۋ» مۇز ايدىنى سياقتى تەك وداق كولەمىندە ەمەس، الەمدىك دەڭگەيدەگى ناعىز ساۋلەتى كەلىسكەن نىساندار پايدا بولدى. سونداي-اق، ارۋ قالامىز جاسىل جەلەگىمەن دە، اپورت الماسىمەن دە ايگىلى ەدى ەدى»، – دەدى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭگەن ارحيتەكتورى الماس وردابايەۆ.
الماس وردابايەۆ – اسەم قالانىڭ ساۋلەتىنە ۇلەس قوسقان ساۋلەتشىنىڭ ءبىرى. ارحيتەكتور مەگاپوليستەگى «سامال» تۇرعىن ءۇي اۋدانى، عالىمدار ءۇيى سىندى ءالى كۇنگە ماڭىزىن جويماعان نىساندار مەن كوپتەگەن تاريحي مونۋمەنتتەردىڭ اۆتورى. كوپشىلىكتىڭ سۇيىكتى جەرىنە اينالعان مىنا جاڭا الاڭنىڭ اباتتاندىرۋ جوباسىن جاساعان دا وسى ساۋلەتشى.
«جاڭا الاڭ مەن ءۇشىن قىزىق تاجىريبە بولدى. ول كەزدە مايدا-شۇيدە نارسەلەردىڭ وزىنە دەيىن وداقتىڭ شەشىمىنە تاۋەلدى ەدىك. قارجىسى 5000 سومنان اساتىن ءار نىساندى ماسكەۋمەن كەلىسۋ كەرەك بولاتىن. ول جۇمىستى تەجەيتىن. سوندىقتان ءتۇرلى ءايلا-تاسىلدى قولدانۋدى دا ۇيرەنە باستادىق. ءبىر نىساننىڭ ءوزىن بىرنەشە نىسانعا ءبولىپ جاسايتىنبىز. ماسەلەن، ءبىز تۇرعان الاڭدى كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە 20 نىسانعا ءبولىپ جاسادىق. ال كەيىن، تاۋەلسىزدىك العان كەزدەگى ەركىندىك سەزىمى ءبىز ءۇشىن ەستەن كەتپەستەي بولدى»، – دەدى الماس وردابايەۆ.
ارداگەردىڭ قولىنداعى مىنا قۇرىلىس نوبايى – بۇگىنگى ءبىز كورىپ جۇرگەن عىلىم ورداسىنىڭ سىزباسى. عيمارات سوعىستان كەيىنگى جىلدارى سالىنعان. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى تالاي قولعا تۇساۋ بولدى دەيدى ساۋلەتشى.
الماتى دەگەندە، الدىمەن كوز الدىمىزعا كەلەتىن ورىننىڭ ءبىرى – كوكتوبە. ەكى جىل بۇرىن جاڭارتىلعان اسپالى جولدا 8 ادام سىياتىن 17 كابينا جۇمىس ىستەيدى. نەبارى، 5 مينۋتتا جوعارعى ستانساعا جەتەسىز. ال بۇرىن مۇندا تەك ەكى كابينادا 20 شاقتى ادام تۇرىپ كەلەتىن.
الەمدەگى ەڭ بيىكتە ورنالاسقان كوزبەن شولۋ دوڭعالاعى ءدال وسى كوكتوبەدەگى اتتراكسيون ەكەن. ونىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسىنە جەتكەن كەزدە، ءسىز تەڭىز دەڭگەيىنەن 1136 مەتر بيىكتىكتى سەزىنە الاسىز. سونداي-اق، اسەم الماتىنى تاماشالاپ، ءلاززات الۋعا بولادى.
«بۇرىنعى ەسكى عيماراتتاردىڭ ورنىنا جاڭادان جاقسى-جاقسى عيماراتتار سالىندى. جۇرەتىن باسپالداقتارىنا دەيىن ىڭعايلى ەتىپ، كەلگەن دەمالۋشىلارعا دا ارنالعان كوپ دەمالىس ورىندارى پايدا بولا باستادى»، – دەيدى الماتى قالاسى ناۋرىزباي اۋدانىنىڭ ساۋلەتشىسى قادىربەرگەن الدابەرگەن ۇلى.
«2007 جىلى كوكتوبەدەگى ويىن-ساۋىق باعىنىڭ اۋماعىندا ايگىلى «Beatles» روك-توبىنا ارنالعان ەسكەرتكىش اشىلدى. قولادان قۇيىلعان «بيتلزدىقتار» ورنى – كەلۋشىلەردىڭ ەڭ سۇيىكتى جەرىنىڭ ءبىرى. بۇل وتە ەرەكشە ءمۇسىن. كەز كەلگەن ادام بۇل مۇسىنمەن سۋرەتكە تۇسكەندە، ءوزىن بەسىنشى بيتلومان رەتىندە سەزىنە الادى»، – دەيدى «كوكتوبە» ساياباعىنىڭ دامۋ جونىندەگى مامانى عاليا مەيرامبەك قىزى.
كۇندەلىكتى قاربالاسپەن ءجۇرىپ، كەيدە قالامىزدىڭ قالاي وزگەرىپ جاتقانىن بايقامايمىز. سوڭعى 10 جىلدىڭ وزىندە الماتىدا تالاي نىسان قايتا جاڭارىپ، جاڭا عيماراتتار پايدا بولدى. «ەسەنتاي مولل»، «نۇرلى تاۋ» سىندى الىپ بيزنەس ورتالىقتارى بوي كوتەرىپ، كوگىلدىر كۇمبەزدى الماتى ورتالىق مەشىتى، شاڭعى ترامپليندەرى كەشەنى پايدالانۋعا بەرىلدى. الماتى مەتروسىنىڭ العاشقى بولىگى دە وسىدان 8 جىل بۇرىن اشىلدى.
قازىرگى الماتى – شىعىس پەن باتىستى ۇشتاستىرىپ وتىرعان ءىرى مەگاپوليس. الماتى – جاستاردىڭ اسقاق ارمانىنا قانات ءبىتىرىپ، بيىك ماقساتتارعا جەتەلەيتىن قالا. ارۋ قالانىڭ تاريحى عاسىردان عاسىرعا جالعاسا بەرمەك. تۋعان كۇنىڭمەن، الماتى!
