Elbasy Nursultan Nazarbaev Úkimetke Birińǵaı zeınetaqy jınaqtaýshy qoryna shoǵyrlanǵan zeınetaqy salymdaryn ekonomıkany saýyqtyrýǵa baǵyttalǵan sharalarǵa jumsaýǵa, turalap qalǵan bankterdi qoldaýǵa baǵyttaý týraly tapsyrma bergeli el ishinde alańdaýshylyq paıda boldy. Qarapaıym salymshylar da, bilikti ekonomıser de zeınetaqy jınaqtaryn Úkimettiń bulaı ońdy-soldy jumsaýynyń aqyry aýyr zardaptarǵa ákep soǵady dep dabyl qaqsa, Úkimet aınalasyndaǵylar muny buryn-ońdy bolmaǵan kóregen sheshim dep aqtaýda.

BZJQ-dan bıznes pen bankter úshin bólingeli otyrǵan 200 mıllıard teńgeniń endigi taǵdyry týraly Halyk Finance kompanıasynyń basqarma múshesi Murat Temirhanov «Kapıtal» isker aqparat ortalyǵyna pikirin bildiripti. M. Temirhanov zeınetaqy jınaqtaryn bıznes pen bankterge baǵyttaý olar úshin birshama tıimdi sheshim bolǵanymen, salymshylardyń ózine tıimsiz bolady dep otyr. «Qamshy» portalynyń oqyrmandary úshin sarapshynyń aıtqandaryn qazaq tiline aýdaryp usynyp otyrmyz.

- Murat, Ulttyq banktiń baspasóz qyzmeti jaqynda BZJQ jınaqtaryn basqarý Ulttyq qor aktıvterin basqarý tetigine balama túrinde júzege asatynyn aıtqan edi. Sizdiń oıyńyzsha, qor jumysyn basqarýda qandaı ózgerister oryn almaq?

Negizgi ózgeris retinde endigi ýaqytta BZJQ jınaqtaryn ınvestıýıalaýmen Ulttyq bank emes, Ulttyq qordy basqarý jónindegi Keńes aınalysatynyn aıtýǵa bolady. Osyǵan oraı 2015 jyldyń qarashasynda Elbasynyń tıisti jarlyǵy shyqty jáne osy jyldyń basynan bastap zeınetaqy qory salymdary boıynsha sheshimderdi osy keńes qabyldaıtyn bolady.

Alaıda, bul zeınetaqy qorynyń aktıvteri Ulttyq qordikindeı ınvestısıalanady degendi bildirmeıdi. Bul turǵyda eshteńe ózgere qoıǵan joq.

Ulttyq qor men BZJQ ınvestısıalaý qaǵıdalary ár túrli. Qarapaıym tilmen túsinderer bolsaq, Ulttyq qor júmysynyń mańyzy mynada. Munaı baǵasy joǵary bolyp turǵan kezeńde qorǵa túsken artyq qarajat ekonomıkadan shyǵarylyp, sheteldik valútalyq aktıvterde saqtalady. Sosyn syrtqy faktorlar saldarynan elde daǵdarys jaǵdaıy ornaǵanda álgi aqsha ekonomıkaǵa kómek retinde qaıta ákelinedi. Ulttyq qor qarajattarynyń senimdi qarjy quraldaryna salynýyna baılanysty mundaı aktıvterdiń paıyzdyq jáne dıvıdendtik kirisi tómen bolady. Máselen, bir jyldan artyq merzimge salynǵan AQSH memlekettik qundy qaǵazdarynyń kirisi 1 paıyz shamasyn quraıdy.

Endi zeınetaqy jınaqtaryn ınvestısıalaý týraly aıtsaq. BZJQ aktıvteri tek salymshylardyń múddesine saı ınvestısıalyq kiriske qol jetkizý úshin qarjylyq quraldarmen saýda jasaý arqyly júrgiziledi.

Bul jerde men «tek salymshylardyń múddesi úshin» degendi basa aıtyp otyrmyn. Iaǵnı, aqshanyń qaıda salynatyny mańyzdy emes, mańyzdysy onyń saqtalýy jáne barabar ınvestısıalyq kiristiń bolýy. Bizdiń jaǵdaıda «barabar» sózi mundaı kiristiń zeınetaqy jınaqtary tutynýshylyq múmkindikterin joǵaltyp almaıtyndaı ınflásıa deńgeıinen joǵary bolýyn bildiredi.

-Aqpan aıynda Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev Ulttyq qor bankterdiń 200 mlrd teńge bolatyn shartty oblıgasıalaryn ornalastyrý múmkindikterin qarastyratynyn aıtty. 100 mlrd teńge ekonomkıanyń basym baǵyttaryna, qalǵany ázirge belgisiz basqa salalarǵa baǵyttalatynyn aıtty. Sondaı-aq, BZJQ salymdarymen qaryzdardy qaıta qarjylandyrý jáne aınalymdaǵy qarajatty tolyqtyrý josparlanýda. Sizdiń oıyńyzsha bul sqema qanshalyqty tıimdi?

Úkimettiń BZJQ bankterdiń oblıgasıalaryn satyp alady jáne osy qor qarjysynan shaǵyn jáne orta bıznesti nesıelendiredi degen sheshimi qordyń ınvestısıalyq strategıasynyń maqsattaryna saı kelmeıdi. Qor salymshylary úshin bankterdiń alǵan aqshany qalaı jumsaıtyny maańyzdy emes. Olarǵa mynalar mańyzdy. Birinshiden, zeınetaqy qory aktıvteriniń qansha úlesi banktik oblıgasıalardy satyp alýǵa jumsalady (ıaǵnı, BZJQ portfeli qanshalyqty dıversıfıkasıalanǵan)? Ekinshiden, bul bankter qanshalyqty senimdi? Úshinshiden, oblıgasıalar boıynsha mólsherlemeler naryqqa qanshalyqty saı keledi? Sońǵy pýnkt boıynsha salymshylar úshin táýekelderge beriletin ótemaqynyń mańyzdylyǵyn atap ótý kerek. Iaǵnı, banktiń nesıelik reıtıńi qanshalyqty tómen bolsa (sáıkesinshe táýekel de joǵary), mundaı bankterdiń oblıgasıalary boıynsha kiris te joǵary bolýy kerek.

-Erbolat Dosaev kásiperlerdiń BZJQ-dan aqshany alý tártibi týraly da aıtqan bolatyn. Onyń aıtýynsha, bankter zeınetaqy qory aqshasyna naryqtyq mólsherleme boıynsha aralasatyn bolsa, memleket mundaı mólsherlemelerdi kásipkerler úshin sýbsıdıalaıtynyn, tengelik resýrstar kásipkerler úshin 9-10 paıyz mólsherinde bolady. Osy bastamany túsindirip berseńiz.

Mınıstr muny aıtqanda, mynany eskergen. Eger bankter kásipkerlerge naryqtyq baǵamen nesıe berse, onyń bir bóligin memleket sýbsıdıalaıdy, ıaǵnı, nesıe mólsherlemesi shaǵyn jáne orta bıznes úshin 10 paıyzdan aspaýy tıis. Memleket sýbsıdıany tikeleı bankke emes, kásipkerge baǵyttap otyrady.

Bul sqemada Úkimet pen zeınetaqy qory salymshylary arasynda túsinbeýshilik týady. Oblıgasıalar boıynsha paıyzdyq mólsherleme joǵary bolǵan saıyn salymshylar úshin tıimdi. Al, Úkimet joǵary mólsherlemeni sýbsıdıalaý úshin búdjetten qosymsha qarajat bólýge muqtaj bolady.

Iaǵnı, BZJQ qarjysyn úkimet qaıda jumsaıtynyn ózi sheshetin jaǵdaıda salymshylar úshin tıimsiz sharttar júzege asady.

Qazirgi jaǵdaıda biz salymshylar ınvestısıalyq táýekelder úshin ótemaqy ala almaıtynyn kórip otyrmyz. Al, zeınetaqy qoryn basqarý Ulttyq bankten Ulttyq qordy basqarý jónindegi keńeske kóshkeni qor ınvestısıalaryndaǵy jaǵymsyz jaǵdaıdy ońalta qoımady. Jaǵdaıdy túbegeıli ózgertetin jol – zeınetaqy jınaqtaryn basqarýdy birneshe jeke ınvestısıalyq kompanıalarǵa berý. Memleket basshysy bul týraly tapsyrma bergen bolatyn tek onyń áli kúnge júzege aspaı otyrǵany qynjyltady.

Jeke ınvestısıalyq kompanıalar memlekettik búdjet defısıtine alańdamaıdy, óndiristi, shaǵyn jáne orta bıznesti qarjylandyramyz ba, álde, qurylysqa aqsha quıamyz ba dep bas qatyrmaıdy. Olar úshin eń bastysy ınvestısıalar táýekeli men olardyń kiristiliginiń tepe-teńdigin izdeý. Sol arqyly zeınetaqy qorlarynyń salymshylary jınaqtaryn joǵaltpaıtyn jaǵdaı jasaý, ınvestısıalyq kiriske qol jetkizý.

Daıyndaǵan: Darhan Muqantegi