Atyraýda qoǵam belsendileri Maks Boqaev pen Talǵat Aıannyń isi boıynsha sot bastalatyn kún jaqyndap keledi. Tórt aı buryn Isataı men Mahambet atyndaǵy alańǵa quzyrly organdardyń ruqsatynsyz shyqqan «belsendilerge» kópe-kórineý jalǵan aqparat taratty, áleýmettik jáne ulttyq alaýyzdyqty qozdyrdy jáne zańsyz sherý uıymdastyrdy degen aıyptar taǵylýda. Sotqa deıingi tergeýden «ádildik jolyndaǵy kúreskerlerdiń» jeke basynyń múddesi úshin qoǵamdyq pikirdi burmalaǵany belgili boldy. Jáne osydan bir aı buryn, áleýmettik jelilerde taratylǵan T. Tóleshovtiń ókinish hatynan keıin atyraýlyq arandatýshylardyń artynda kim turǵanyn bildik. Taǵylǵan aıyptar boıynsha M. Boqaev pen T. Aıannyń qylmystyq áreketteri dáleldense, tıisti qylmystyq jazasyn alatyny haq.
Árıne «belsendilerdi» qorǵaýshy taraptyń tásili belgili. Birinshiden, olar aıyptalýshylarǵa qosylyp qylmystyq iske «saıası» reńk berýge jáne sotpen prosesýaldyq ymyraǵa barýǵa tyrysady. Ekinshiden, Makstyń naýqastylyǵyn alǵa tartyp, jazany jeńildetý jóninde ótinish jasaıdy. Mundaı taktıkanyń alǵashqy qadamyn olar jasap ta úlgerdi. Áleýmettik jelilerde Makstyń syrqatynyń ýshyqqany týraly áńgimeni gýletip jatyr. Árbirden soń: «S gepatıti» degen dıagnozben M. Boqaevty tergeý abaqtysynda uzaq ustaýǵa bolmaıdy» degen pikirlerdi taratýda. Osylaısha ózderinshe «járdem qolyn» sozǵysy keledi. Alaıda olardyń ýájimen qatar, Makstyń densaýlyǵyn teksergen dárigerler kásibı jáne dáleldi dáıekteme jasady.
Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrliginiń bas gepatology, joǵary sanattaǵy gastroenterolog Kúlpash Qalıasqarova Makstyń syrqatyna baılanysty «naýqastyń derti asa aýyr emes» degen tujyrym aıtty. «Dárigerlerdiń bergen qujatyna sáıkes, ol S gepatıti juqtyrǵyshynan emdelgen. Juqtyrǵysh boıynan tolyq joıylmaǵanymen, biraq odan eshqandaı qaýip joq. 7 qyrkúıekte ótkizilgen zertteýdiń nátıjesinde anyqtalǵandaı, 3,6 kılopaskal fevroz-F0 stadıasyna sáıkes keledi. Demek baýyrdyń jaǵdaıy jaqsy. Qazir onyń ómirine eshqandaı da qaýip joq»,- dep túsindirdi K. Qalıasqarova. Aıtpaqshy Atyraý oblystyq aýrýhanasynyń janyndaǵy gepatologıalyq ortalyqtyń meńgerýshisi Aǵıba Alenova da muny rastaǵan. «Naýqastyń hali ortasha, turaqty. Bul dıagnoz adam ólimine aparyp soqtyrmaıdy. Men árbir naýqasqa S gepatıti SPID, qurt nemese isik derti emes ekenin, onyń emdeletinin jıi aıtamyn. Boqaevtikindeı dıagnozben Atyraý oblysynda tirkelgen 1300 adam bar. Onyń ishinde túrmede otyrǵan adamdar da kezdesedi, biraq olardyń ólimi týraly derek joq»,- dedi A. Alenova (bul taqyryptyń tolyq mátinin «total.kz» saıtynan oqı alasyzdar). Al bul jerde kimge senesizder, ony ózderińiz bilińizder.
Aıtpaqshy, el ishin alataıdaı búldirip, memlekettik tóńkeris jasaýdy josparlaǵan shymkenttik olıgarh Toqtar Tóleshovtiń sotyna da el qulaǵy túrik. «Bas tóńkerisshimen» birge aıyptalýshylar qatarynda 25 adam, sonyń ishinde burynǵy joǵary laýazymdy sheneýnikter, iri kásipkerler, qylmystyq ortanyń beldi ókilderi otyr. Olardyń barlyǵy «syra koroline» eldegi bılikti kúshpen basyp alýǵa, Qazaqstanda vıse-prezıdent laýazymyn engizýge kómektesken. 300 tomnan turatyn qylmystyq is boıynsha T. Tóleshovke 18 aýyr jáne asa aýyr qylmystar, sonyń ishinde adam óltirý, aıýandyqpen azaptaý, adam urlaý jáne t.b. qylmystar jasady degen aıyptar taǵylýda. Árıne munyń bárin tizbelep jatý artyq. Ol aqparat jurtqa jaqsy málim. Meniń aıtpaǵym – «syra koroliniń» «jer mıtıńilerine» tikeleı qatysýynyń bolýy.
Bul týraly alǵashqy aqparatty Ulttyq qaýipsizdik komıteti taratty. «Ulttyq qaýipsizdik komıtetinde T. Tóleshovtiń mamyr aıynda Atyraý, Almaty, Qyzylorda, Oral qalalarynda ótken jer reformasyna qarsylyq aksıalaryn uıymdastyrýǵa qarjylaı qoldaý jasaǵanyn dáleldeıtin qujattar bar. Quzyrly organ onyń elimizdiń basqa óńirlerindegi sherýlerdi uıymdastyrýǵa qatysynyń bar-joǵyn tergeýde»,-dep málimdedi ulttyq qaýipsizdikke jaýapty organdaǵylar. Olardyń paıymdaýynsha, T. Tóleshov Qazaqstannyń barlyq aýmaǵynda turaqsyzdyq oshaqtaryn qurý arqyly bılikke úzildi-kesildi talap qoıýdy jáne vıse-prezıdent laýazymyn engizýdi josparlaıdy. Osy maqsatta 2015 jyldyń jeltoqsan aıynda T. Aıanǵa Atyraýdaǵy «jer mıtıńilerin» uıymdastyrý úshin 100 000 AQSH dollaryn jiberedi. Atyraýlyq belsendiler Tóleshovten alǵan aqshaǵa Atyraý, Aqtóbe, Qyzylorda jáne Almaty qalalaryndaǵy qarsylyq aksıalaryn uıymdastyrǵan.
Aıtarlyǵy, T. Tóleshovtiń isi qoǵamnyń erekshe nazaryn aýdarsa da, alǵashqy aqparatqa kópshilik senimsizdik tanytty. Ony ájýa etkender de tabyldy. Biraq 7 qyrkúıekte áleýmettik jelilerde jarıa bolǵan T. Tóleshovtiń adal kóńilimen jazǵan ókinish haty kóp kúdiktiń bultyn seıiltti. Keıinirek onyń sóziniń shyndyq ekenin óziniń qorǵaýshysy Evgenıı Iarovskıı tolyq rastady. Al sot bastalǵan kúni barlyq aıyptalýshylardyń qorǵaýshylary sottyń barysy jaıly eshqandaı aqparat taratpaýǵa qolhat berdi. Mundaı jaǵdaı sotqa degen jurttyń qyzyǵýshylyǵyn odan ári arttyra tústi. «Syra koroli isiniń» nemen tynatynyn da ýaqyt kórseter. Meni oılandyratyny... atyraýlyq belsendilerdiń sol T. Tóleshovtiń qolyndaǵy qolshoqpary bolǵandyǵy ǵana.
Bálkim 2015 jyldan beri bılikti basyp alýdy josparlaǵan olıgarh Atyraýdyń ahýalyn tereń zerttegen bolar. «Jappaı tártipsizdikterdi eldiń batysynan bastasam, basqa óńirlerge tez taralady» dep oılaǵan shyǵar. Alaıda «bas búlikshi» óziniń kinásin moıyndaǵanymen, Maks pen Talǵat sýdan aq, sútten taza bolyp kórinýde. Osy jerde aıta keterlik jaıttyń biri, atyraýlyq belsendiler zańsyz ereýilge shyǵýǵa tyıym salynǵanyn bile tura jurtty arandatqany anyq. Buǵan deıin ózin «úzdik quqyq qorǵaýshy» retinde kórsetkisi kelip júrgen Maks Boqaev ońtaıly sátti paıdalanýǵa umtyldy. Paıdakúnemdik múddeni dittegen Talǵat Aıannyń neni kózdegeni málim. «Altyn kórse perishte joldan taıady», T. Tóleshov usynǵan 100 000 AQSH dollary belsendilerdi lezde jalǵan patrıottarǵa aınaldyrdy. Aram aqshanyń býyna mastanǵandar halyqtyń patrıottyq sezimin ádeıi óz bas paıdasyna jaratyp, 21 mamyrda jappaı sherýge shyǵýǵa jurtty úgittedi. Osylaısha, olar qoǵamdyq tártiptiń buzylýyna úlken nuqsan keltirip qana qoımaı, azamattardyń, uıymdardyń, bir sózben aıtqanda qoǵam men memlekettiń quqyqtary men zańdy múddelerine zıan keltirdi.
Meniń oıymsha, kez-kelgen adam istegen isin óz moınymen kóterýi kerek. Zań aldynda bárimiz birdeımiz. Esterińizde bolsa, jer reformalaryna oraı el dúrlikken kezde BAQ arqyly zańsyz ereýil uıymdastyrýshylar men belsendiler zań aldynda qatań jaýapqa tartylatyny týraly aqparat taratyldy. Ony estimegen adam jaýapkershilikten bosatylmaıdy. Buǵan qosa, atyraýlyq belsendilerdiń sherýdi basqa jerde ótkizýden, jer reformasy jónindegi komısıadan ádeıi bas tartýy da ashkózdik pıǵyldaryn áshkerelep berdi. Al T. Tóleshovtiń olardy qarjylandyrǵanyn moıyndaýy – onyń arandatýshylardyń artynda turǵanynyń bir dáleli. Árıne eldegi áleýmettik jáne ulttyq alaýyzdyqty qozdyrǵany úshin, olar tıisti qatań jazasyn alýy kerek. Bul bolashaqta basqalarǵa sabaq bolady.
Ámirlan Álimjan
