Aǵamyzdyń úıinen oralǵanda, men osy kúnge deıin qysylyp-qymtyrylmaı, keń-mol turyp kelgen eski páterime syımaı qaldym. Ómirimde alǵash ret ózimniń álgi... statýsym týraly oıladym.

Zeınettegi adam bolǵasyn, ishi pysty ma, joq, basqa sebebi bar ma - osydan biraz buryn áldebir otyrysta, áldebir sebeppen tanysyp qalǵan bir aǵamyz telefon soǵyp: "Aınalaıyn, sen osy qazir úıge kele qoıshy, jeńgeń shaı qamdap jatyr... Aǵaly-inili bolyp, ońasha otyryp, bir syrlasaıyqshy" dedi. Aǵanyń sózin jerge tastaýǵa bolmaıdy, aıtylǵan adres boıynsha, men de kóp keshikpeı, jettim. Aǵam bıiktigi áldeneshe qulash bolatyn tas dýaldyń syrtynda, qaqpa aldynda turyp qarsy aldy. Kilemniń órnegindeı qymbat tas tóselgen, aýmaǵy Astanadaǵy Táýelsizdik alańyndaı bolatyn ushy-qıyrsyz keń aýlaǵa kelip kirgende... men til-aýyzdan qaldym!.. Aldymnan... Akropoldyń aq mármar kolonnalary asqaqtap shyǵa kelgendeı boldy... Qabyrǵalaryn da, sirá, aq mármarmen árlep-kómkergen mynadaı joıdasyz Táj-Maxaldy - úı dep aıtýǵa aýyz barmaıdy...

Mańdaı aldyda, "úıdiń" eńsesin kókke kótere samsaǵan bıik-bıik kolonnalardyń túbine jetkenshe, qanatyn keń jaıa, jarty sheńber bop doǵalana ıilgen jypyr-jypyr qanshama baspaldaq... Temir súıegi qalyń emenmen qaptalǵan joıqyn, aýyr esikten xannyń altyn saraıyna kirgendeı jasqanshaqtap, búgejekteı kirdim. Kishigirim saltanat zaly ispetti jarqyraǵan úlke-e-en xolldyń kúmbez porymdy zańǵar tóbesinen altyndaǵan shynjyr arqandarǵa asylyp, qujynaǵan xrýstaldarymen salbyraı tóngen shańyraqtaı-shańyraqtaı alyp lústralar meniń bul dúnıedegi qandaı kishkentaı, qandaı qorash adam ekenimdi aıǵaqtap, eńsemdi, salǵannan-aq, ezip tastady...

Oń jaq qıyrdaǵy sona-a-aý esikten shyǵyp, jybyrlaı basyp, bir kishkentaı áıel kele jatyr. Jeńgeı sıaqty... Janymyzǵa kelgende, bir-aq baıqadym - myna alaǵaı da bulaǵaı, erepeısiz zor, bıik jaı bar tulǵasyn basyp, tuqyrtyp-qýsyryp tastaǵany bolmasa, aǵamyz sıaqty boıly-soıly, etjeńdi-aq kisi eken... Amandyq-saýlyq, tanystyqtan soń, jeńgemiz shaı qamymen jańaǵy shyqqan esigine qaraı ketti de, aǵamyz maǵan úı kórsetýge yńǵaılandy.

- Úı - osy... - dedi aǵam, qulashyn jaza, úıdiń ishki aýmaǵyn aınaldyra nusqap. Meniń aıran-asyr bolyp, esimnen tanǵaly turǵanymdy baıqamady, álde, baıqamaǵan túr kórsetti. - Sol... eki myń sharshy metrdiń aınalasy bolyp qalar... Qoldan kelgeni, ázirshe, osy boldy. Bala-shaǵanyń qamy ǵoı, baıaǵy.

- Oıbaı-aý... Aǵa-aý!.. Mynaý... mynaýyńyz - úı emes!.. - dedim, esimdi jıyp. - Mynaýyńyz... - opera teatry ǵoı!..

Aǵamnyń júzi narttaı qyzaryp, lázzat-masaty betine shyǵa, jymıdy.

- Oı, sen de aıtasyń, eı, xe-xe... Júr, astyńǵy qabattan bastaıyq.

Astyna tústik. Odan ústińgi bir qabattarǵa shyqtyq. Qaıta aınalyp, joǵarydan tómenge tústik... Sonda da osy úıde qansha qabat bar ekenin uqpaı-aq qoıdym. Áıteýir, sansyz kóp bólme... Jáne árqaısysy meniń eki bólmelik eski páterimdi dáliz, balkon, as úıimen qosyp alǵandaǵydan keń!... Ár qabattaǵy jýynatyn, dáret syndyratyn bólmelerdiń esebinen jańyldym!.. Sirá, eshkim bas suqpaıtyn trenajer zaly... Bılárd-jaı. Saýna, baseın... Kınoteatr. Qysqy baq, jazǵy baq...

Ásirese esimde qalǵany - aǵamnyń jeke sýret galereıasy men mýzyka bólmesi. Adam ózi baı bolsa, ózi zeınetker bolsa, sirá, erige beredi-aý... Aǵamyzdyń, aıtýyna qaraǵanda, qylqalamdy qolyna alǵash alýy zeınetke shyqqannan keıin ǵana bolsa kerek. Salǵan sýretterine qaraǵanda - ımandaı shyny... Qabyrǵalarǵa jaǵalaı ilingen óńkeı bir qabaqtary túksıip, saqaldary salbyraǵan qorqynyshty beıneler... Ómirde ıa bolǵan, ıa bolmaǵan batyr, bı, áýlıe atalarynyń portretteri-mys... Jaǵal-jaǵal shyńdarynyń biri eńkeıip, endi biri shalqasynan túse qulaǵaly turǵan saıqymazaq taýlardyń fonynda tutas turqymen beınelengen - óziniń múbárak dıdary ekenin aǵam ózi aıtyp uqtyrdy. "Týǵan aýyl" dep atalatyn sıkldy sýretter tizbegi... Sol baıaǵy qulaǵaly turǵan taýlar... Jotaǵa órlep bara jatqan, álde, bıikten tómen sorǵalap kele jatqan ózen... Aıaq-qoldary dobaldaı, bastary qaýǵadaı-qaýǵadaı aýyl adamdarynyń sulbasy... Ár sýrettiń jaı-japsaryn, ony salarda shabytyna ne túrtki bolǵanyn táptishteı baıandaǵan aǵamnyń menen maqtaý kútip, dámelene qaraǵan kózderi...

Mýzyka zalynyń qaq ortasynda úlken aq roıál tur. Aǵam qaqpaǵyn ashyp, jalǵyz saýsaqpen tyńqyldatyp, bir qıýy qashqan óńsiz áýendi oınady.

- Keıingi shyǵarǵan ánim... "Aı-xaı, ómir!" dep qoıdym atyn...
- O-o!.. - dedim, qapelimde aýzyma sóz túspeı.
- Zeınetke shyqqaly on shaqtysy týdy-aý... Bir belgili kompozıtor osy óziń sıaqty qonaqta bolyp, birazyn notaǵa da túsirdi... Meni ózderiniń shyǵarmashylyq odaǵyna qabyldaýǵa kepildeme berem dep ýáde etip edi, ázirge xabarsyz, - dep, aǵam maǵan jańaǵy dámeli kózimen taǵy da birtúrli qaraǵandaı boldy.

Men bul shaqyrýdyń mánisin endi túsingendeı boldym... Aǵamyz meni inisi bolǵanymnan emes, sýretshi bolǵanym úshin shaqyrypty... Jańaǵy ótirik maqtaǵan sózderimniń jazasyn endi tartatyn sıaqtymyn!.. Biraq maman mýzykanttar men kásibı sýretshilerdiń odaǵy bul kisige ne úshin kerek - uqsam, buıyrmasyn...

- Men, aınalaıyn, bylaı da, statýsy joǵary adammyn ǵoı, óziń bilesiń, - dedi, ol, oıymdaǵy suraqty oqyp turǵandaı. - Biraq ózin ózi syılaıtyn kisi ómir boıy óziniń qoǵamdyq mártebesin kóterýmen aınalysýy kerek... Kerek tastyń aýyrlyǵy joq dep, osyndaıda aıtady... Jaraıdy, sharshaǵan shyǵarsyń, - dedi sosyn, arqamnan qaǵyp. - Qonaq bólmege baraıyq, jeńgeń kútip qaldy.

Tuqyrǵan eńsem birjola jer bolyp, myjyraıyp, aǵammen birge aýmaǵy ájeptáýir konsert zalyndaı qonaq bólmege kirdim. Bul bólmeniń sán-saltanatyn baǵalaýǵa mende bul kezde shama da qalmaǵan. Áıteýir ana qıyrdan myna qıyrǵa sozylyp jatqan alapat ústeldiń bir buryshynda qýshıyp otyryp, úsheýmiz shaı ishtik.

- Qoryqpaısyzdar ma?.. - deımin, úı ishindegi múlgigen jym-jyrt, qulazyǵan orasan bos keńistikke shoshyna qarap.
- Neden qorqamyz?!.. - dedi aǵam, túsinińkiremeı.
- Úı bolsa - mynaý... İshinde adam adasyp keterdeı!.. Jeńgeı ekeýińiz ǵana...

Aǵamyzdyń aldyńǵy áńgimelerinen bul úıge balalary jyl aralatyp qana soǵatynyn bilgem. Qyzy - turmysta. Uly birjola shetelge ornyqqan eken. Úıli-barandy kórinedi...

- Nege ekeýmiz ǵana? - dedi aǵamyz, alqymy, qarny shamadan tys jýan adamdardyń ádetimen, jótelgeni, ıa kúlgeni belgisiz, yrq-yrq etip. - Kútýshilerimiz kúnde osynda ǵoı. Jańa qaqpadan kirgende baıqamadyń ba kúzetshi turǵanyn?.. Qazir santexnıkter de kelip qalar...
- Santexnıkter?..
- Iá... Qudaıdyń qutty kúni osynda olar... Bul úıde jýynatyn on segiz bólme, on segiz dáretxana bar, - dedi aǵam, sál keıigendeı daýyspen. - Udaıy paıdalanyp, kúnde sý aǵyzyp turmaǵasyn, ol shirkinder qańsyp, shetinen isten shyǵa beredi eken. Búgin bireýin jóndep ketse, erteń ekeýi daıyn turady... Jyl on eki aı - osy!..
- Onda nege... osynsha úlken saldyńyz úıdi?.. - dedim men, endi shyn tańyrqap, ári,... bir jaǵy, janym da ashyp. - Balalaryńyz, nemere-jıenderińiz túgel kelip, jaılasa da, osy úıdiń onnan biri-aq olarǵa keń jaılaý emes pe edi?!.

Aǵam aýyr yńyranyp, qyrq-qyrq jótkirindi. Júzinde jańaǵy renishten iz de qalmady. Baısaldy, salmaqty, tipti bir asqaraly-saltanatty keıippen:

- Endi... Halyqtyń adamymyz degendeı... Dos bar, dushpan bar... Qalaı degende de, statýs májbúrleıdi ǵoı, - dedi. Sosyn taǵy da nyǵyzdap: - Statýs, aınalaıyn, sta-týs!.. - dedi.

*****

Aǵamyzdyń úıinen oralǵanda, men osy kúnge deıin qysylyp-qymtyrylmaı, keń-mol turyp kelgen eski páterime syımaı qaldym. Ómirimde alǵash ret ózimniń álgi... statýsym týraly oıladym. Jáne jatsam-tursam, oılaıtynym - sol. Kóńilime "osy men óz statýsyma - qoǵamdaǵy ornym men kisilik salmaq-mártebeme laıyq ómir súrip júrmin be?" degen kúdik kirdi... Buryn men: "Maǵan jibek shapan japsa da, jarasady, jyrtyq shekpen kıgizse de, qunym túspeıdi" dep oılaıtynmyn. Sirá, olaı emes-aý... Aǵama baryp qaıtqaly beri, statýs salmaqtaýmen-aq mazam ketti. Ras, materıaldyq jaǵynan kelsek, men qazir, jan-jaǵyma jaltaq-jaltaq qarap qoıyp, ózimdi álgi... orta tapqa jatqyzýǵa beıimmin. Turatyn úıim, minetin kóligim bar, iship-jemnen tarshylyq kórip otyrǵam joq. Qysqasy, Elbasymyz ortashalar úshin belgilep bergen shamaǵa dóp túsem... Biraq bes saýsaq birdeı emes - ortashanyń da ortashasy bar. Bes saýsaqqa teńesek, ortalardyń ishindegi meniń ornym sol... shynashaqty mólsherlep qalar. Jamandy-jaqsyly, bul da statýs... Biraq bir túsinbeıtinim - meniń aǵamnyń statýsy nege sonsha joǵary?.. "Halyqtyń adamymyn" deıdi... Nemene, adamzatty baqytqa kenelter bir sumdyq jańalyq ashyp pa?!.. Joq, álde, bizge táýelsizdikti osy kisi alyp berip pe!.. Ómir boıy keńsede otyryp, qaǵaz qajaǵan egeýquıryq jaı ǵana... Ras, qarjy, salyq jaǵyn teksergen. Tekserse she?.. Qatty tekserip jibergeni sonshalyq, ózinen joǵaryraqtaǵy bastyqtar Gogoldyń bir keıipkeriniń sózimen: "Ne po chıný beresh... Stýpaı!" dese kerek... Sodan keıin-aq, qyzmeti usaqtap, aıaǵy tipti suıylyp baryp, áıteýir qaq-soqqa ilinbeı, aman-esen zeınetke shyǵyp úlgergenin estigem. Al men - ataǵym jer jaryp turmasa da, el-jurtqa atym belgili pálenshe degen sýretshimin! Pálen degen ataqtarǵa, túgen degen syılyqtarǵa ıe bolǵam... Tipti, bıtimdi salsam, qylqalamdy teris ustaıtyn statýsy joǵary aǵamdy sýretshiler odaǵyna ótkizip jiberer bedelim de bar...

Aqyry, baıyz tappaı, aǵama ózim bardym. Ertip alyp, qala syrtyna shyqtym. Tóbe basynda turyp, sovet zamanynan kele jatqan eski tam, sur shatyrly úıler men keıinnen salynǵan áıdik, ásem kotejderdi jaǵalaı nusqap:

- Aǵa, - dedim, - myna úılerdiń qaısysy meniń statýsyma laıyq?..

Aǵam, aldymen, basymnan aıaǵyma deıin bajaılaı qarap, biraz oılanyp, meniń statýsymdy anyqtap aldy. Sosyn saýsaǵyn shoshaıtyp, ózimiz turǵan bıikten jańaǵy úılerdiń bas-basyna shuqshıa úńilip, aqyry, shetkerirekte oqshaý turǵan, jańaǵy sur shatyrly, salynǵanyna, sirá, elý jyl bolǵan bir eski úıdi nusqady.

- Qazirgi jańa qurylys materıaldarynan osyndaı bir qatqan úı soǵyp alsań, murtyńdy balta shappaıdy, baýyr! Eń bastysy - statýs... Kórdiń ǵoı?

Aǵama ishteı renjip turmyn. Kórsetip turǵany - men úshin aıparadaı-aq úı. Qazirgi turyp jatqan eki aýyz tas páterimmen salystyrǵanda, xan saraıy derlik. Biraq aǵamnyń úı dep aıtýǵa kelmeıtin Táj-Maxalynyń janynda... - taýyq kúrke ǵoı mynaý!..

Degenmen, qurylysty bastap kettim. İrgetasyn ájeptáýir keń alyp turǵyza bastaǵan úıim, salyna kele, óz-ózinen qýshıa bastady... Kóz - aldamshy ǵoı, bári durys shyǵar dep, kóńil bólmeı, jumysty ary qaraı jalǵastyra bergem. Aqyry, qýsyryla-qýsyryla, salyp jatqan statýsty úıim, qurylys aıaqtalǵanda qarasam, aınala-aýlasymen qosa tarylyp, uzyny - bes, kóldeneńi - úsh attam, ıttiń úıshigindeı birdeńe bolyp shyǵypty... Mıstıka!..

Óz kózime ózim senbeı, aýlaqtaý baryp qaraımyn, jaqyndap kelip qaraımyn... Ózgergen eshteńe joq. Qalaı qarasam da - sol: olaı qaraı bes qadam, bylaı qaraı - úsh... Sharshaǵan shyǵarmyn dep, bir apta alańsyz demalyp, qaıta keldim. Osy mańdaǵy bolashaq kórshilerim bolsa kerek, meniń úıshigimdi qorshap alyp, qyzyqtap tur eken. Qojaıynsyp jetip kelýge yńǵaısyzdanyp, aýlaǵyraqtan sózderine qulaq túrdim.

- Mynaý nemene, sonda, úı me? - dep surady bireýi.
- Joǵa, osyndaı úı bolýshy ma edi... - dedi ekinshisi.
- Balanyń oıynshyǵyndaı áp-ádemi eken! - dedi bir áıel.
- Kóke-e-e, osyndaı úı alyp bershi maǵan!.. - dep, qyńqyldaı bastady tórt-bes jasar qyz bala, ákesiniń jeńinen tartqylap.
- Jaz boıy bir qora qurylysshy júrip, salǵandary osy ma?!. - degen daýys shyqty. - Iesi kim óziniń?..

Masqara... O, masqara!.. Kórshilerimniń kózine túsýge betimnen basyp, sol aýlaǵyraqtan aınalyp, kete bardym. Ertesine, el uıqysynan turmaǵan bozala tańda aǵamdy ertip qaıta keldim. Aǵam eki-úsh attap, úıdiń artyn aınalyp kórdi, taǵy eki-úsh attap, aldyna shyǵyp qarady.

- Paı, paı... - dedi bir kezde. - Kelisken úı bolypty mynaýyń!.. Bárekeldi! Meniń jasyma jetkenshe, budan da zoryn salarsyń, ınshalla...

Túsinbedim. Men ne kórip turmyn, aǵam ne dep tur... Osynyń syryn bilmekke, endi úıime kúnde kelip qaraımyn... Qaraı-qaraı, aqyry, aǵamnyń aıryqsha statýsyn moıyndap tyndym. Aǵam jáne qandaı aqqóńil edi dep oılaımyn... O basta keń peıilimen meniń statýsymdy tym asyra baǵalap jiberipti!.. Uqqanym - endi bári oryn-ornyna kelgen. Eshqandaı mıstıka joq... Jaz boıy jan alyp, jan berip, ómir boıy jıǵan-tergenimdi sarqyp salǵan myna qýyrshaq úı - zamanym belgilep bergen naqty statýsymnyń kórinisi!..Bári - durys... Qaıdaǵy mıstıka?..

Avtory: Tursynjan Shapaı

Derekkóz: azattyq.org