Osydan 25 jyl buryn, 18 qarashada Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń sheshimine sáıkes respýblıkanyń Mınıstrler kabıneti “Aýyldyq jerlerde jumys isteýge tilek bildirýshi baıyrǵy ult adamdarynyń basqa respýblıkalardan jáne shet elderden Qazaq KSR-yna kóship kelýi tártibi men sharttary týraly” qaýly qabyldady. Qazaq kóshine jol ashqan osynaý qaýly qabyldanǵanyna 25 jyl tolyp, mereıli dataǵa dóp kelip otyrmyz. Osy oraıda eń alǵashqylardyń biri bolyp elge oralǵan qandasymyz Ókeı Úrimhanulynyń esteligin oqyrman nazaryna usynamyz.
Jaratqanymnan qazaq bolyp jaratylǵanyma qýana maqtanamyn. Táýbe deımin. Qazaqtyqpen erekshelene bildik. 1991 jyly Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń «Alystaǵy aǵaıynǵa aq tilek» degen úndeý haty men qaıta qurý bastalyp, ult bolyp uıý shapaǵaty jigerlendirdi me «seniń turǵan jeriń Mońgoldyń jeri. Bolashaq urpaǵyń kápir bolady, qanyń qazaq bolsa eliń, jeriń Qazaqstan. Ózge elde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol»-degen qaǵıda jańa erekshe sezimge bólep, jigerlendirip, urpaǵyńdy qazaǵyńa jetkiz degen oı men arman mazalap óli-árýaq, tiri-týys, úı-baspana, jumys-mánsapty tastap kóshýge bel býdym.
Ol kezde ulym Maqsat pen Nuqsat ýnıversıtette oqıdy. Zaıybym Z.Mádenıet muǵalim, kelinim O.Dárıagúl toqymashy, basqa 4 balam orta mektepte oqıtyn-dy. Qazaqstanǵa kóshýime týystarym qarsy boldy. Aýylyma qoshtasyp dám tatýǵa barǵanymda olar sonda ǵana biraq sendi. «Ókeı, sen elińdi, jerińdi qımaýshy ediń nege búıttiń. Kóziń ashyq, kókiregiń oıaý azamatsyń. Birdeńeni sezip bilip kóship bara jatqan shyǵarsyń. Dám tartsa biz de baryp qalarmyz»-dep kóz jastaryn bulap, dámderin tatqyzyp, tirideı aırylǵanymyz-aı degendeı amalsyzdan saparymyzǵa sáttilik tilep, Alla jar bolǵaı aıtyp qımastyqpen qoshtasyp shyǵaryp saldy.
Kir jýyp, kindik qan tamǵan jerim, erkeletip ósirgen elim, taı-qulyndaı tebisip, syrlasyp ósken qurby-qurdas, dos-jaran, ólse bir shuńqyrda, tiride bir tóbede bolatyn qan jalasyp týysqan týys-týǵan qaljyńdasyp oınap kúler baldaı tátti baldyzdar, bas tyrnasar bajalar, jany ashyr, shynshyl naǵashy, synshyl qaıyn jurt, tipten etekten tartar dushpanyń da eske alynyp, onymen birge soǵymǵa 1-2 iri-qara mal, 10-15 qoı soıar jaǵdaı oılandyryp, kólden shólge ketip bara jatyrmyn ba-degen qobaljýmen kúdik te boldy kóńilde. Senim «Qazaq» degen sózdiń qudireti, januıam, táýekel men «bir Alla jar bolyp, ata-baba rýhy qoldaı gór»-degen ishki sezim, jiger qýatym boldy.
Táýelsizdiktiń nurly da qýatty shapaǵatynyń yqpalynda alǵashqy jyldary Mońǵolıa qazaqtarynyń 40 paıyzǵa jýyǵyn úı múlkin avtomashınamen, adamdaryn ushaqpen kóshiripákelip baspana men mal berip, mamandyǵymyzǵa saı jumysqa ornalastyrǵanyna qazaq eline alǵysymyz sheksiz. Bul uly kóshke Mońǵolıa eli tańǵala-tamsana tańyrqady da kósh erekshe boldy.
Alla jar bolyp memleketimizdiń meıirimimen 1991 jyly kıeli meken aqyndar men batyrlar eliniń Aqseńgir aýylyna kóship kelip mekendedim. Bul Jambyl aýdanyna kelgen Mońǵolıa qazaqtarynyń eń alǵashqy kósh legi edi.
Alǵashqy jyldary Mońǵolıa qazaqtarynan jalǵyz úı bolǵandyqtan:
Jańa meken bizge boldy Aqseńgir,
Ertip keldim 8 bala bir kempir.
Bir tilegim Alladan jalbarynyp,
Artta qalǵan týystyń bárin keltir – dep aıtqanym, aýyzym dýaly, sózim kıeli bolyp, búginderi Mońǵolıa qazaqtarynan 60-qa jýyq úı bolsa, týystardan 17 úı (januıa) Almaty qalasy aýmaǵynda 35 januıa qonystanýdamyz.
Qyryq jyl ustaz bolyp, onyń 15 jyl ótilin atamekende atqardym. Táýelsizdiktiń 25 jylynda «Zaman Qazaqstan», «Jetisý», «Atameken» jáne «Ana-tili» gazetteriniń belsendi tilshisi bolyp «Shýaqty joldar» degen kitabym jaryq kórdi. Qonysym qutty, urpaǵym jupty bolyp shańyraǵym shattyqqa bólenip, nemere-shóbereler ósip, 42 jan bolyppyz. Balalarym joǵary bilimdi, bilikti mamandar. Máselen Nuqsat Vengrıa, Máskeýde, Álıa Koreıada, Abaı Túrkıada, Araı Qytaıda, Aqtileý Germanıa, Fransıada, nemerem Laýra AQSH pen Koreıa elderinde boldy.
Men kelgeli bizdiń aýylda bolǵan ózgerister: aýyl mańaıy malǵa tolyp, et, aq taǵam molaıyp, januıa kóbeıip adam sany ósip, orys tildi mektep jabylyp, bala-baqsha, mádenıet úıi, mektepter qazaq tilinde sóılep meshit, toıhana salynyp, ımandylyq artyp, araqsyz toı jasalyp, kórshim qazaq bolyp, shoshqanyń ózi tur ǵoı ıisi de joǵaldy. Ata-baba salt dástúri óz jalǵasyn tabýda.
Keńes úkimeti qulamaı, kóshi-qon zańy shyqpaı turyp kóshi-qon bastalǵandyqtan ómirde óz ornyn taba almaı jatqan is-áreketter de barshylyq.
Máselen, oralmandardyń basqa elde jumystaǵan eńbek ótili men dıplomy qýatsyz bolyp, qonystanýyn arnaıy óńirge bnlgilep berý jaıttar kóshi-qonǵa keri áserin tıgizeri haq. Al, qazaq tilin úıren dep qarjy jumsap, jalbaryný orynsyz-aq. Qazaq tilge narazylar bizden úlgi alyp óz otanyna júre bersin. Ulym uıaǵa, qyzym qıaǵa qonyp el qatarly ómir súrip, shat-shadyman tirshilik etip, táýelsizdiktiń bir kirpishi bolyp qalandyq. Buǵan táýbe dep Allaǵa da qazaq elime de rızamyn.
Táýelsizdiktiń 25 jylynda oralmandardyń úlesi aıtarlyqtaı. Qazaq sany kóbeıip, qazaq tili mártebesin alsa ǵana máńgilik el bolyp baba amanatymen ájeniń aq úmiti aqtalar edi.
Júrer jolymyz Allanyń ámirimen quranda aıqyn kórsetilip, jaratýshyǵa syıynyp, ata-anasyn syılap, jaqsylyq jasaýǵa mindettimiz. Táýelsizdik jyldary oıǵa da kelmeıtin tolaǵaı tabystarǵa jettik. Bólinsek Allaǵa da adamǵa da jaqpaıtynymyzdy eskerip, jaqsylyqqa shúkir, qıynshylyqqa sabyr etip, taǵdyrǵa rıza bolyp, birlik bereke de jyrǵaýly ómir súreıik, aǵaıyn!
