Ánshi taý

Aqqum-Qalqan («Ánshi taý») - Altyn-Emel saıabaǵynda ornalasqan qumdy tóbe. Onyń «án aıtý» qabileti  ǵalymdar men týrıserdiń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp otyr. Onyń daýsy aýa-raıyna baılanysty ózgerip otyrady. Jel bolǵanda ánshi taýdan jylaǵan daýystar  birneshe shaqyrymǵa deıin estiledi. Eń qyzyǵy qatty jel bolsa da qum tóbe ornyn aýystyrmaıdy.

Óli kól

Atalmysh kól Almaty oblysynda ornalasqan. Ol sý temperatýrasyn aptap ystyqqa qaramastan ózgerissiz saqtap turady. Shildeniń shilińgir ystyǵynda sýdyń salqyndyǵy deneni qarpyp ótedi. Súńgýirler kólde 5 mınýttan artyq júrý múmkin emes ekenin talaı márte aıtqan bolatyn. Onda  birde-bir baldyr óspeıdi, shybyn-shirkeı ushpaıdy. Ańyz boıynsha 100 jyl buryn, jigit óz qalyńdyǵyn sýǵa batyryp óltirgen. Sodan beri onyń kóztartatyn sulýlyǵyna qaramastan, kól - ýaqyt toqtap qalǵandaı áser qaldyrady.

Kók kól

Jambyl oblysynda ornalasqan Kók kólge birde-bir ózen arnasy quıylmasa da, kóldiń sýy únemi jańaryp, taza bolyp turady. Gıdrologtar jer astynda úńgirler bolý múmkin dep boljaıdy. Alaıda, kóldi tolyǵymen zertteýge múmkindik joq. Sebebi, Kók kóldiń keıbir jerleri túpsiz tereń tuńǵyıyq.

Keıde sýdyń betinde ózdiginen ıirimder paıda bolady. Olar sý betinde júzip júrgen maıda zattardy ózine tartyp alady eken.

Qyzylqum shóli

Qyzylqum shóli Syrdarıa men Amýdarıa ózenderi arasynda ornalasqan. Ǵalymdardy Ortalyq Qyzylqumda tabylǵan jartastaǵy sýretter qyzyqtyryp otyr. Onda skafandr kıgen adamdar men ǵarysh kemesine uqsaıtyn beıneler salynǵan. «Kórkem sýretti» zertteý jumystary 90-shy jyldary bastaldy. Alaıda, áli kúnge deıin sýretterdiń qaıdan paıda bolǵany belgisiz.

Ústirt shoqysy

Zertteýshiler – Ústirt shoqysyn ejelgi Tetıs muhıtynyń 50 mıllıon jyl buryńǵy orny dep paıymdaıdy. Ol 200 myń sharshy shaqyrym aýmaqty alyp otyr. Onda alyp tastar men synyqtar óte kóp. Bir úńgirden rýnalyq keskinder tabylǵan. Kim? Qashan? jasaǵany belgisiz.

80-shi jyldary Ústirttiń kartasyn jasaý úshin topografıalyq túsirilim júrgizilgen. Sol kezde beınetaspaǵa túsiniksiz syzyqtar túsip qalǵan.

                                                               zagranitsa.com saıtynan aýdarǵan Ásem Álmuhanbet