Álbette, bolmaq. Birinshiden, áldebir murajaıǵa baryp ǵajaıyp bir sýretke kózimiz tústi delik. "Netken ǵajap salynǵan" deısiz. Basyna appaq sálde, ústine kók shapan kıip tarıhtan syr shertip, uzaqqa kóz tastap, pańdanǵan alyp tulǵaly, jaýyryny keń aqsaqaldy qart danadaı myna bizdiń Alataýdyń kóktemgi sýreti. Túrli-tústi maıly boıaýmen boıalǵan. Astyna «2001 jyly jeltoqsanda qurban bolǵandarǵa arnalyp salynǵan» degen jazý bar. Biraq, sýretshiniń esimi joq. Sol kezde biz sol jerdiń qyzmetkerinen:
- Myna sýretti kim saldy? – dep suraımyz. Ol sonda:
- Myna sýretti aıtasyz ba? Onyń sýretshisi joq.
- Sonda qalaı bolǵany?.
- Keshirińiz myrzam. Bos suraq qoıyp meni mazalamańyz. Ol óz-ózinen salynǵan. Siz shamasy ónerden habaryńyz joq adam sekildisiz, – dese biz qandaı kúıde bolar edik? Mine, osynyń ózi bizdi eriksiz tańqaldyrǵanda, sol sýrettiń asyly – Alataýdyń ózi-ózinen bolýy odan mıllıon ese tańqalarlyq nárse emes pe?! Demek, bir sýrettiń salýshysy bar bolsa, taý men tabıǵat degen sýrettiń sózsiz sýretshisi bar. Ony Alla Taǵala, deımiz.
Ári bul adamnyń jaı qarapaıym aqylymen tapqan dáleli. Osydan keıin biz Quranǵa kóz salsaq, osy Alataýlar jaıly bylaı deıdi: «Taýlarǵa qarap olar qozǵalmaı bir ornynda tur, dep, oılaısyń. Negizinde olar bult sekildi júredi», – deıdi (Náml). Taýdyń júrýi – jerdiń júrýi. Olaı bolsa jer aınalady. Al, bul kitap – budan on tórt ǵasyr buryn ómir súrgen oqý-jazý bilmegen «ýmmı» adamnyń qolyndaǵy kitap. Al jerdiń qozǵalatynyn san ǵasyrdan keıin baryp úlken jańalyq etip ashty. Oqý-jazý bilmeıtin adam muny qaıdan úırendi? Demek, Quran – Uly Jaratýshynyń kitaby. Sol kitapty bizge ákelgen adam – sol Jaratýshynyń elshisi. Iaǵnı, ol – paıǵambar. Buǵan biz – naqlı, ıaǵnı, bizge syrttan sanamyzdan tys kelgen habarlar, deımiz.
Ekinshiden tóbemizde tóńkerilgen kókke kóz tiktik delik. Osynaý keńistikte ushy-qıyry joq san mıllard aspan deneleri árqaısysy ózine tán baǵytynan aıyrylmaı ushqyr jyldamdyqpen óz ósinde júzip júr. Quıryqty juldyz da shamamen elý jylda bir ret terbelgen besigimizdiń janynan kók at mingen kóldeneń qonaqtaı kerbezdenip, kerilgen sadaqtaı ımany joqty shoshytyp óte shyǵady. Osy aspan deneleri de quıryqty juldyz da, bir-birimen mıdaı sapyrylysyp jatsa da esh ýaqytta bir-birimen soqtyqqanyn kóre almaısyz. Al, myna qalanyń kóshelerinde baǵdarsham, adamdarynda alataıaq ustaǵan sana bolsa da keıde qaqtyǵysyp-soǵysyp jatady. Tipti keıde baǵdarsham da az kelip, jónsilteýshi jol kórsetip jatady. Al sonda myna aspan deneleri qalaı ǵana sanasyz, baǵdarshamsyz óz baǵytymen júrip jatyr. Eger osylardy Uly Jaratýshy basqarady dep moıyndamasańyz onda sol denelerge sana berýińizge týra keledi. Ekinshiden jaı ǵana quıryqty juldyzdyń elý jylda elimizge sálem berýdi eseptegen Uly Jaratýshydan basqa kim deı alasyz? Mine, osylaı sheksizdikke deıin jalǵastyrýǵa bolady...
Endi sol Uly Jaratýshynyń bir ekendigine keleıik:
1. Uly Jaratýshy álemdi óz qudiretin pash etý ıaǵnı, óziniń uly bir Qudaı ekenin tanytý úshin jaratqan. Bir qasıetti hadıste Alla «Men qupıa qazyna edim. Kórinýdi, tanylýdy qalap álemdi jarattym», – deıdi. Eger Uly Kúshtiń álemdi jaratýy men basqarýynda basqa kómekshi bolsa, mundaı áreket onyń ulylyǵyna nuqsan keltiretin edi. Iaǵnı, qudaılyq kúshin joǵaltar edi. Bul – múmkin emes nárse. Demek Hazireti Isa onyń uly emes, quly.
2. Bir aýyldy eki basshy, bir qalany eki ákim, bir eldi eki elbasy basqara almaq emes. Ár basshy óz degenin jasaımyn dep ár jaqqa tartqylaýdan aýyl aýyl bolýdan qalady. Al bir aýyldy eki basshy bir qalany eki ákim basqara almasa, myna álemdi eki qudaı qalaı basqara almaq? Quranda «Eger jer men kókterde qudaılar bolsa, sózsiz ol ekeýi jermen-jeksen bolar edi». Demek, álemnyń tizginin qolyna ustaǵan Uly bir Jaratýshy jaratqan. Ol – Jalǵyz. Ol eshkimge muqtaj emes.
Sondaı-aq bar nárseni aıqyndaý, joq nárseni aıqyndaýdan áldeqaıda ońaı. Mysaly, qurma jemisiniń bar ekenin anyqtaý úshin, jer betinde barlyq qurmany kórsetip áýre bolmaı-aq, tek bireýin kórsetseńiz jetip jatyr. Al endi qurmanyń joqtyǵyn dáleldegisi kelgen adam, barlyq jer betin, tipti barlyq álemdi sharlap baryp qana onyń joq ekendigin dáleldeı alady. Al bul – múmkin emes nárse. Endeshe, bar nárseni aıqyndaý, joq nárseden áldeqaıda jeńil. Bir adam bir nárseni bar ekenin naqty dáleldegen kezde, oǵan san myńdaǵan adam qarsy shyǵyp daý aıtsa da, onyń shyndyǵyna kóleńke túsire almaıdy. Álgindegi mysaldy alaıyq: Bir adam álemde qurmanyń bar ekenin aıqyndaý úshin Arab túbeginen bir qurma ákelse, sonyń ózi jetip jatyr. Al endi oǵan qarsy daý aıtyp qalanyń dańǵyly men alańyn toltyryp san myń adam ereýilge shyqsa da, onyń bar ekenin joqqa shyǵara almaıdy. Óıtkeni, aqıqat - árqashan da aqıqat. Bireýlerdiń dańqy men kóńiline qarap, haq pen aqıqatty joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Bul - barlyq adamzat sanasynda turaqty uǵym bolyp qalyptasqan kategorıa.
Kóktóbeniń basyna bireý alyp aq saraı salyp, onyń aınalasyn júz qaqpaly qalyń qorǵanmen qorshap tastasa, biraq sol qorǵannyń júz qaqpasynyń toqsan toǵyzyn elge aıqara ashyp tastap, tek bireýin ashpasa, siz sol saraıǵa bir qaqpasy jabyq bolǵany úshin kire almaıtyn ba edińiz? Tili shyqpaǵan balaǵa da "kire almaısyń" dep, jabyq qaqpany kórsetseńiz, ol sizge sóıleı almaǵandyqtan qolyn sozyp ashyq qaqpalardy kórseter edi. Iaǵnı, ol saraıǵa "bir qaqpasy jabyq" dep kire almaý sonshalyqty kúlkili nárse. Bul álem de Uly Jaratýshynyń jaratqan saraıy. Bul asa alyp saraıdyń júz emes sań myńdaǵan qaqpalary bar. Bul qaqpalardyń qaı-qaısynan kirgen adam, Uly Jaratýshyny aıqyndaı, dáleldeı alady. Mysaly, matematıka – bir qaqpa. Onyń esiginen kirgender, álemniń asa ǵajap matematıkalyq eseptermen salynǵandyǵyn anyqtaıdy. Iaǵnı, álemdi aqyly joq, kór tabıǵat emes, aqyly astam Uly bir Matematıktiń jaratqanynyna aıqyn kózi jetedi. Sol sekildi basqa ǵylym salalary da sondaı. Biraq, bir qaqpa ǵana jabyq. Ol – sol Uly Jaratýshynyń bizge kórinbeýi. Mine, jyn men adam shaıtandary ylǵı júregi jaraly jandarǵa sol qaqpany kórsetip, anaý qaqpany qarasaıshy, jabyq turǵan joq pa qalaı ǵana kire alasyń? deıdi.
Osylarǵa uqsas bir elde ateıs muǵalim birinshi synyptyń balalaryna bylaı deıdi: «Balalar, Qudaı bar bolsa, qane, kórsetińdershi? Kórsete almaısyńdar, óıtkeni, ol joq», – depti. Sonda bir bala ornynan turyp: «Aǵaı, sizdiń aqylyńyz bar ma? Bar bolsa, qane, kórsetińizshi?" – depti. Osyǵan uqsas taǵy bir mysal: Ateıs muǵalim birinshi synypqa: «Balalar, Qudaı joq. Bolsa, qane senderge kámpıt bersin, bere almaıdy óıtkeni, joq, al, menen surańdarshy, mine, senderge kámpıt», - dep, kámpıt beredi. Sol kezde bir bala turyp: «Aǵaı maǵan kámpıt emes, sheker berińiz?» – degen eken. Ekeýi de lám-mım deı almaǵan. Mine, olardyń jas balany da aldaı alatyn dálelderi joq. Óıtkeni, toqsan toǵyz qaqpa árkimge aıqara ashyq. Tipti, aqyl-sanasy áli tolyspaǵan jas balaǵa da.
Muhıtdın ISAULY
