Prezıdent janyndaǵy Qazaqstan strategıalyq zertteýler ınstıtýty 2017 jyly Ortalyq Azıa elderiniń saıası jáne ekonomıkalyq damýy, turaqtylyǵy men qaýipsizdigi úshin mán-mańyzy joǵary 10 negizgi oqıǵaǵa sholý jasady dep habarlaıdy egemen.kz. Keshe Ortalyq komýnıkasıalar qyzmetiniń aqparat almasý alańynda atalǵan ınstıtýt dırektory Erlan Qarın bıyl Ortalyq Azıa elderi úshin asa mańyzdy sanalatyn oqıǵalar týraly aıtyp berdi.

Birinshi mańyzdy oqıǵa – álemdik taýar naryqtarynyń birte-birte qalypqa kelýi, Ortalyq Azıa elderiniń ekonomıkalarynda konúnktýranyń jaqsarýy.

Instıtýt dırektory 2017 jyly álemdik taýar nary­ǵy­nyń qalypqa kelýi kútile­tinin jetkizdi. Munaı baǵa­sy­nyń ósýi men onyń jyl boıy 50-65 dollar aralyǵynda turaq­talýy nátıjesinde 2017 jyly munaıdyń ortasha jyl­dyq baǵasy byltyrǵy kór­set­kish­ten shamamen 20-25%-ǵa artady. Bul Qazaqstan shıkizat ekono­mıkasynyń 2-2,5% mólsherinde eleýli ósimin kór­setedi.

Ekinshi mańyzdy oqıǵa Reseı, Qytaı, AQSH, Túrkıa jáne Iran sıaqty memleketterdiń ishki saıası úderisterine baılanysty.

Spıkerdiń aıtýynsha, 2017 jyl Ortalyq Azıa elderi úshin jergilikti trendterden bólek, syrtqy oıynshylardyń ishki saıası úderisteri de aıtarlyqtaı mańyzdy bolady. «Bıyl Reseıde prezıdenttik saılaýǵa daıyndyq júredi. Sonymen qatar, kúzde Qytaıda eń bas­ty saıası oqıǵa – Komýnıstik partıanyń HİH sezi ótedi. Onda QKP OK-niń, QKP OK Saıası búrosynyń jáne QKP OK Saıası búrosy Turaqty ko­mı­tetiniń quramy edáýir jańa­rady dep kútiledi.

AQSH-ta jańa ákimshiliktiń kelýimen negizgi memlekettik qurylymdarda jańa toptar qalyptasady. Apparat alańy­nyń qaıta qurylýynan eldiń jahandyq strategıasy ári qaraı qalaı ázirlenetini sheshiledi. Bir jaǵynan, Aý­ǵanstandaǵy turaqsyzdyq, Reseıdiń belsendiligi men Qy­taıdyń qarqyndy ósýi jaǵ­daıynda AQSH Ortalyq Azıa aımaǵynda óz múddesin saqtap qalsa, ekinshi jaǵynan, jo­ǵaryda kórsetilgen memle­ket­terdiń Ortalyq Azıa el­derine qatysty is-áreketteri kóp jaǵ­daıda «Tramp faktoryna» baılanysty bolady.

Túrkıadaǵy konstıtýsıalyq reformaǵa qatysty referendým men eldiń prezıdenttik basqarý júıesine kóshýi, sondaı-aq, osy jyldyń mamyr aıynda ótetin Irandaǵy prezıdenttik saılaý da asa mańyzdy oqıǵalar bolyp tabylady. Jalpy alǵanda, aımaqtaǵy jáne aımaqtan tys negizgi oıynshylardyń ishki saıa­sı úderisterdiń jańa kezeńine ótýi Ortalyq Azıa elderimen ózara is-qımyldarynyń odan arǵy traektorıasyna janama da, tikeleı de áserin tıgizedi», – deıdi Qazaqstan Strategıalyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory.

Kelesi mańyzdy oqıǵa Or­talyq Azıa halqynyń demo­gra­fıalyq jaǵdaıyna baılanysty bolyp otyr.

Spıker 2017 jyly Ortalyq Azıanyń demografıalyq damýynda betburys bolatynyn atap ótti. «Aımaqtyń halqy 1991 jyly 51 mln bolsa, sońǵy 25 jyl ishinde halyqtyń sany 34,4%-ǵa ulǵaıyp, 2016 jyldyń basynda 68,6 mln adamdy qurady. Al sońǵy 5 jylda ósimniń ortasha qarqyny 1,2%-dan 1,7%-ǵa deıin jetken. Osyndaı oń úrdistiń saqtalýy 2017 jyly Ortalyq Azıadaǵy halyq sanynyń 70 mıllıonǵa jetýine nemese odan da asyp jyǵylýyna múmkindik beredi», – dep málimdedi E.Qarın.

Aımaqtaǵy taǵy bir mańyzdy oqıǵalardyń biri Ózbekstannyń jańa basshylyǵymen baılanys­tyrylyp otyr.

Instıtýt dırektory atap ótkendeı, 2017 jyl Ózbek­stan­nyń jańa basshylyǵy úshin alǵashqy ári mańyzdy jyl bolmaq. Osy jyldyń «Halyq­pen dıalog jáne adam múddesi jy­ly» dep jarıalanýy, memle­kettik basqarý jáne sot júıesin jańǵyrtýǵa, sondaı-aq, eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq salasyn yryqtandyrýǵa qa­tysty jarıalanǵan negizgi reformalar ulttyq mańyzǵa ıe bolyp qana qoımaı, búkil aımaqtyń damýyna tyń serpin bermek.

Túrikmenstan men Qyr­ǵyzstandaǵy prezıdenttik saılaýlar da aımaqtaǵy mańyzdy oqıǵalar qataryna kirdi.

Spıker bıyl Túrikmenstan men Qyrǵyzstanda prezıdenttik saılaýlar ótetinine nazar aýdar­dy.

Ortalyq Azıa elderi úshin asa mańyzdy altynshy oqıǵa – Taıaý Shyǵystaǵy shıelenister konteksinde aımaqta terrorlyq qaýip-qaterlerdiń saqtalýy.

Instıtýt dırektory Sırıa men Irakta qaqtyǵystardyń jalǵasýyna baılanysty terorızm qaýip-qateri ári qaraı da qaýipsizdik salasyndaǵy ha­lyq­aralyq kún tártibin qalyp­tastyratynyn atap ótti. «Sonyń sheńberinde Orta­lyq Azıanyń keıbir elderin­de radıkalızmniń ishki alǵyshart­tary men terorızm qaýpi saq­talyp qalady. Taıaý Shyǵystaǵy ahýaldyń ózgerýi jaǵdaıynda or­talyqazıalyq sodyrlardyń qaıta kelý qaýpi de bar», – deı­di ol.

Jetinshi mańyzdy oqıǵa – Aýǵanstandaǵy turaqsyzdyqtyń saqtalýy.

Strategıalyq zertteýler ınstıtýtynyń sholýyna sáıkes, 2017 jyly Aýǵanstandaǵy ishki saıası jaǵdaı óte kúrdeli bolyp qala beredi. Negizgi syn-qaterler kóp jaǵdaıda eldiń soltústigi, shyǵysy men ońtústigindegi shekaralas aımaqtardaǵy «Talı­ban» qozǵalysynyń áskerı belsendiligine, sondaı-aq, DAISH pen ál-Kaıdanyń belgili bir jaqtastarynyń bolýyna baılanysty týyndaýy múmkin.

Kelesi mańyzdy oqıǵa Or­talyq Azıa halqynyń In­ter­nettegi belsendiligine baılanysty.

Sońǵy jyldary Ortalyq Azıada Internet pen áleýmettik jelilerdi qoldanatyn halyq úlesiniń artýy baıqalady. 2010 jyldan beri onyń kólemi 2 esege ulǵaıdy – 14,5 mln adamnan 29,9 mln-ǵa deıin. Sholýǵa sáıkes, bıyl Ortalyq Azıada Internet qoldanýshylar sany keminde 30 mln adamǵa nemese aımaq halqynyń 45%-yna jetedi.

Toǵyzynshy mańyzdy oqıǵa – Ortalyq Azıa aımaǵynda qytaılyq ınvestısıa ósiminiń jalǵasýy.

Boljam boıynsha, 2017 jyly Qytaıdyń aımaqtaǵy ekonomıkalyq úrdiske aralasýy nyǵaıa túsedi. Oǵan Qytaıdyń Ortalyq Azıa elderi úshin bas­ty saýda seriktesi retindegi pozısıasynyń saqtalýy men iri ınvestısıalyq jobalardyń júzege asyrylýy qozǵaýshy kúsh bolýy múmkin.

Strategıalyq zertteýler ıns­tıtýty júrgizgen sholýǵa sáı­kes, aımaqtaǵy onynshy mańyz­dy oqıǵa – álemdik aý­qymy bar asa mańyzdy is-shara­lardy ótkizýdi josparlap otyr­ǵan Qazaqstannyń bıyl álem nazarynda bolýy.

Bıyl Qazaqstan aımaqtyq jáne halyqaralyq úderisterge bel­sendi qatysady. 2017 jyl­­dan bastap elimiz BUU Qaýip­­­sizdik Keńesiniń tu­raqty emes músheleri qura­myna en­di, sonymen birge, Qa­zaq­stan Ýnı­versıada-2017, EKS­PO-2017, SHYU samıti jáne AÓSSHK bastamasynyń 25 jyl­­­dyǵy sıaq­ty mańyzdy halyq­­­ara­lyq oqıǵalardyń alańy­­na aına­lady. Osy oraıda, stra­tegıa­lyq zertteýler ıns­tı­týty­nyń sholýyna sáıkes, bıyl Qa­zaq­stannyń álem nazarynda bolýy aımaqtaǵy asa mańyzdy onynshy oqıǵa sanalyp otyr.

Aıdar ÓRİSBAEV