Keshe ǵana Atyraý qalasynda Qazaqstanda  AES salý máselesi kezekti ret qaralyp, Reseı men Qazaqstan atom elektr stansıasyn salý jáne ony paıdalanýdaǵy yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıdy.

Bul aqparatqa qazaqtildi baspasóz alań kóńilmen qarasa, orystildi BAQ alaqaılap jazyp jatyr. Tipti Qazaqstanǵa bir AES jetpeıdi, 3-4 eý salý kerek degen sózder de shyǵyp jatyr. AES salý - Semeı polıgony jabyla sala kóterilip kele jatqan másele. Birde Aqtaýda, birde Balqashta, tipti Kýrchatovta salynady dep júrgen AES - Atyraýdyń ózinde salynýy da múmkin, biraq salynatyn jer áli naqty bekitilmedi. Alaıda, Qazaqstandaǵy AES-ti Reseı tarapy salatyny anyq. Bıyl, 29 mamyrda Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın men Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen ótken Joǵarǵy Eýrazıalyq ekonomıkalyq keńeste «Qazatomprom» men «Rosatom» memlekettik korporasıalary atom elektr stansıasy jónindegi yntymaqtastyq memorandýmyna qol qoıdy. Onda alynǵan ónim – elektr energıasyn Reseıge de, Qazaqstan aımaqtaryna da tasymaldaý jeńil bolatyny aıtylǵan. 

Elimizde salynatyn AES qurylysyna alǵashqy kezde Japonıa tarapy qatysatyny týraly aıtylǵan. Muhtar Jákishev basqarǵan «Qazatomprom» Qazaqstannyń ýranyn Japonıamen birge ıgerýdi josparlaǵan edi. «Qazatompromnyń» keıingi basshylyǵy Reseıdi «jaqyn tartyp» ketti. «Qazatomónerkásiptiń» Qazirgi basshysy Reseılik energetıka salasynyń dókeılerimen týystyq qatynastary bar shendi ekeni jurtqa jasyryn emes. Vladımır Shkolnıktiń uly Igor Shkolnık Reseı energetıkasynda iri úlesi bar jas mıllıarder. Shkolnıktiń kúıeý balasy Vadım Jıvov reseılik ýran alpaýytynyń qojaıyny, «Rosatomnyń» basqarýshy músheleriniń biri.

Jıvov bir suhbatynda: «Kazahstan — eto Saýdovskaıa Aravıa ýranovogo mıra, tam prısýtstvýıýt vse vedýshıe ıgrokı, ıdet jestochaıshaıa konkýrentnaıa borba za resýrsy» dep tamsana sóılegen. Onyń bul sózi Reseıdiń Qazaqstanda AES salýy - qurylys salyp bere qoıaıyq degen «janashyrlyq» qana emes ekenin anyq ańǵartady. Tipti, Qazaqstandaǵy AES qurylysy túsýge qarastyrylyp jatqan jerler Reseı shekarasyna jaqyn ornalasqan aımaqtar ekeni kóńilge kúdik ákeledi. Kýrchatov pen Reseı shekarasy qashyqtyǵy 100km-deı bolsa, Atyraý men Reseı shekarasy arasy 200km shamasynda. Qazaqstannyń orasan energetıkalyq qajettiligi joq ekeni belgili. Bul degenińiz energıany biz óndiremiz, shıkizatty da biz daıyndaımyz, qyzyqty Reseı kóredi degen sóz. Ekologıalyq zardapty da biz tartatynymyz anyq.  Atomnan energıa alýdyń qaýiptiligi de mańyzdy másele. Japonıadaǵy jarylys, Chernobylde bolǵan apat - AES salamyz degen el sabaq alýy tıis jaǵdaı. Atap aıtsaq, 2011 jyly Eýroodaq  Chernobyl   atom elektr stansasyndaǵy   apattyń saldaryn   joıýǵa  110  mıllıon  eýro bólgen. Eýrokomıssıa osy aımaqtaǵy ıadrolyq qaýipsizdik problemalarymen  aınalysý jáne   jergilikti  halyqqa apattyń saldaryn  eńserýge kómektesý  jónindegi  jobalardy júzege asyrýdyń ózine  470 mıllıon eýroǵa jýyq  qarjy bólipti.   AES-tiń  zaqymdanǵan  reaktorynyń ústinen  salynyp jatqan  sarkofagtyń qurylysyn aıaqtaý  úshin  2015   jylǵa deıin  taǵy 740   mıllıondaı eýro  jumsalýy tıis eken.

2010 qańtarda sol kezdegi jaýapty shendi Saýat Myńbaev Úkimet qabyrǵasynda ótken selektorlyq basqosýlardyń birinde, reseılik merdigerlerden tehnıkalyq táýekel men elektr energıasynyń baǵasy boıynsha kepildik almaı AES qurylysyn bastaýǵa bolmaıtynyn aıtqan bolatyn. Bundaı kepildik Reseı tarapynan áli berile qoımady. Qazaqstanda atom elektr stansıasyna qajetti shıkizat ýran qory mol ekeni ras. Degenmen Qazaqstanǵa qajetti energıany basqada balama energıa kózderinen alý jaǵy qarastyrylmaı keledi. Mysaly kún energıasy. Ońtústik oblystarda bir jyldyń ishinde 180-250 ret kún ashyq bolyp, ortasha temperatýra 37 °C quraıdy. Eń turaqty, eń arzan, taýsylmaıtyn energıa kózi kún sáýlesiniń energıasyn paıdalaný týraly esh oılana qoımadyq.

Elimizde AES salýyna ár kezde qoǵam qaıratkerleri qarsy pikirlerin bildirip keldi. Reseıge jasatqan jobalardyń sátti bolýyna senim joq ekenin aıtatyn belgili tulǵalar AES-tiń taǵdyry «Qazsat-tyń» aıaǵyn qushýynan da alańdaıdy. Belgili saıasattanýshy Aıdos Sarym óziniń «Twitter-degi» paraqshasynda EAES-tiń túbi AES ekenin aıtyp, «Reseımen AES salý týraly jasalǵan kelisimniń artynda ne tur: quldyq sana ma álde puldyq sana ma?» dep suraý tastady. Shynynda da ekonomıkalyq odaqtyń kóleńkesinde eki memlekettiń kóp dúnıesi ortaq bolyp barady. Al, bizdiń paıymymyz basqa...

Saıası jaǵdaı ýshyǵyp turǵan qazirgi kezeńde Reseı bıliginiń Ýkraınaǵa qatysty pozısıasyna álem elderi narazy. Búginge deıin pikir bildirmeı kelgen Qytaıdyń ózi Reseıge tońteris minez kórsete bastady. Alaıda, Reseıdi aıyptaýshy elder bul eldi tártipke shaqyrýda sanksıa salýdan asa almaı keledi. Ýkraınanyń táýelsizdigi men terıtorıalyq tutastyǵyna qol suǵyp otyrǵan Reseıge álemniń qatań shara qoldana almaıtyn jalǵyz sebebi – Reseıdiń úlken ıadrolyq derjava bolýy. Iadrolyq degen sózge mán berińiz. Ýran úlken energıa kózi ǵana emes, qaýipti qarý. Iaǵnı AES – kez kelgen ýaqytta jarylatyn joıqyn «bomba». Reseıdiń qolyna ne ustatyp otyrǵanymyzdy oılana berińiz...

Nurǵalı Nurtaı