«Sý astyndaǵy qyzyl buqanyń ókirgenin eshkim estimeıdi. Sondyqtan, ishińdegini aqtar, aıt... áıtpese, kim túsinip jatyr deısiń, seni?! »
Júıkemizdi juqartyp, júregimizdi aýyrtyp..,táýelsizdik alǵaly talaı fılmderdi kórip júrmiz ǵoı. Syıyqsyz serıaldar týraly sózim joq, jaqsysy bolyp jatsa, jazyǵy joq kórermenniń jan azyǵy bolsyn.
Men - kınotanýshy ne kınosynshy emespin. Jáı, kórermenmin. Biraq, qazaq rýhanıaty úshin qabyrǵamnyń asty qara tastaı qatyp, keıde tamyrdaı jibip turatyny bar. Barlyq fılmderdiń asty-ústine shyǵyp, jal-quıryǵyn syıpalap, tisin sanaýdan aýlaqpyn. Tek, aıtqym kelgeni - shúıde tusymdaǵy uıyp qalǵan qandy qozǵap, uıyqtap qalǵan oılarymdy oıatqan fılm týraly. Ol – Serik Apyrymovtyń «Ákege qońyraý shalý» fılmi.
Alǵashqy kadr. Telefon tutqasyn kóterip áldekimmen aýyr,zildi, kirpik qaqpaı qasqyrkózdene sóılesip turǵan 24-25 terdegi jas jigit. Krýpnyı planda kózi ǵana. Onyń kekti de yza men qyjylǵa toly susty kózderi birden júregińe qadalǵan kúıi qalyp ketedi. Ári qaraı sherli sheginis...
Bas keıipker – armany buldyr, taǵdyry tuldyr, býlyǵyp sóılep sandyraq oıdan aryla almaıtyn bala. Aty - Erkin. Nege onyń aty Erkin? Ony oqıǵanyń astyńǵy aǵysynan sezinesiń. Iá, astarynan...
Ákeniń de shesheniń de meıiriminen shet qalǵan shemen-bala... Alty-jeti jasar bala - qaqpaı men quqaıdyń quryǵynda ... Buǵanasy qatpaı jatyp toz-tozy shyqqan surqaı aýyldyń suryqsyz úıiniń aýyr jumysynyń bári moıynynda. Mektepke barýǵa da «mıy tolyq jetilmegen» degen kináraty bar. Biraq shyntýaıtynda ondaı da emes. Jasqanshaqtyq, jaltaqtyq ony tomaǵa-tuıyq qylyp tastaǵan.Tutyǵyp sóılep, jaýap beredi. Biraq, tutanyp, oıyn aıta almaıdy. Bálkim, aıtqysy kelmeıdi.
Sonymen, áke-sheshesi betinen qaqpaı ósirgen Erkinniń týǵan aǵasy balyqqa baramyn dep sýǵa ketip óledi. Erli-zaıypty ekeýdiń ortasynda Erkin jalǵyz qalady.Bul – qudaıdyń synaǵy edi...
Onsyz da eńsesi túsken aýylda es jıa almaǵan shańyraq shaıqalady. Ákesi araqqa salynyp, sheshesi úıge qonbaı ketkende de Erkin býlyǵyp júredi. Sheshesiniń bóten erkekpen kezdesip, sonyń eteginenen ustaǵaly júrgenin kórip, ákesin aıaıdy. Ákesiniń álsizdigin kórip, sheshesin de jamandyqqa qıǵysy kelmeıdi. Nege bulaı? – dep oılaýǵa óresi jetpeı, únsiz jylaıdy... Qaıtedi, endi? Jalǵyz qalyp, úreıge boı aldyrǵanda rámátlik bolǵan aǵasynyń bólmesine baryp jubanysh izdegisi keledi.
Aqyry sheshesi bárin tastap, álgi bir kók etiktiniń eteginen ustap ketip qalady.
Kóz aldyńda Erkin, ákesiniń qatygezdeý taǵdyrynyń tarǵyl jolyna túsip alyp, tarymstana erjetip keledi. 12-13 shamasynda...
Baıaǵydaı tún jarymda tósegin bylǵap alyp, tańǵa uıyqtamaı uıatyn kemistigine balap otyrmaıdy. Baıaǵydaı kemistigi úshin qara jumysqa kúni-túni jegilmeı, ákeniń bolymsyz ǵana qamqorlyǵynyń arqasynda ýaqtyly mektebine barady.
Buzylǵan,qıraǵan úılerdiń arǵy jaǵyndaǵy tuńǵıyq tereń shuńqyrǵa-orǵa baryp, ózi ǵana túsinetin álemmen únsiz otyryp tildesedi. Anda-sanda aýyldyń eń bıik tóbesine shyǵyp aspanǵa qaraıdy. Ol, biraq, seni óz oıyna tartyp, jetelemeıdi. Kerisinshe, seni óz álemińmen jolyqtyrady...
Ákesi ómirdiń qatygezdigine qarsy tura almaı, teńselgende... qasyna súıeý bolyp, keı tustarynda sózsiz-aq, ...azýyn kórsetip qoıady. Taǵy-minezdiń tolǵaǵy jete bastaıdy...
Jurtta qalǵan úılerdiń kirpishin buzyp alyp jatyp, basyna kirpish qulap, qan jýǵan basymen medpýnkke baryp kezek kútip turǵanda da aýyl jurtynyń qatygezdigine úırengen bóltirik-minezdi taǵy kóresiń.
Shala mas áke balamen ońashada birdeńelerdi mińgirlep suraı bastaǵanda «men almatyǵa barǵym keledi... armanym detdom...» deıtini bar edi... Iá, armany...
Ákesi jalǵyz sıyryn soıyp berip, Erkindi Almatyda turatyn qaıyn ápkesine tabystap, detdomǵa ótkizýin suraıdy.... qoshtasar aldynda balasyna «sý túbindegi qyzyl buqanyń ókirgenin eshkim estimeıdi. Muńyń bolsa, aıt. Syryń bolsa, aqtar. Áıtpese, kim túsinip jatyr deısiń seni» - dep, aqyl aıtqansıdy. Ony kimge aıtady? Odan arǵy taǵdyry belgisiz...
Tek fılmniń sońynda bastapqydaǵy kadr... «Alo... Kim bar úıde? Ákeń bar ma?.. Ákeńe telefon tutqasyn bershi?...» degen qatqyldaý, qatygezdeý ún. Qasqyrkózdengen qatal ul. Qatal tirliktiń ıleýinde júrip, ábden pisip, ákki bolǵan álgi bala – Erkin...
Bala – Erkinniń eshkimge qajeti joq bop júretin eleýsiz taǵdyry men jasóspirim – Erkinniń «Almatyǵa baram... detdomǵa... oqyǵym keledi...» degen armany, adamdy oılandyrmaı qoımaıdy. Jigit – Erkinniń qasqyrǵa aınalǵan kózi basqa, ózi basqa áńgime aıtyp tur... Sózi - hál surasqan adamnyń salqyn áńgimesi. Kózi – meniń jazyǵym qansha edi? Men Erkin edim ǵoı... meni mundaı qatygezdikke nege úırettińder, adamdar? – degen jan-daýysynyń yzǵarly úni tur... talaı nárseni tápsirlep tizip aıtýǵa bolady. Odanda, ony sizder de aıtyńyzdar, qadirli kóziqaraqty kórermen...
Fılmdi kórip otyryp, Júmekendeı jumbaq aqynnyń oıshyl da tereń óleńin oqyǵandaı boldym. Iá, kádimgi óleń. Formasy kınoǵa uqsas bolǵanmen, mazmuny – poezıa. Múmkin, men aqyndyq áserimmen aıtyp otyrǵan shyǵarmyn. Aspanyna qaradym... Astaryna úńildim. Kózimmen qarap otyryp, kóńilimmen kórdim...
Aıaǵynda, «Sý astyndaǵy qyzyl buqanyń ókirgenin...» estimeısiz, kórmeısiz de... Qaıta, qasqyrǵa aınalyp ulyǵanyn sezinesiz. Sezinesiz de kókbóri-tektes júregińizdiń qaqpanǵa túskendeı týlap jatqanyn baıqaısyz.
Mine, «Ákege qońyraý shalý...» Balańdy qasqyrsha tárbıelep alyp, ony ıt-tirlikke ıkemdep, baýyrmal, meıirimdi de aqyldy bala bol – dep aıtý da aqymaqtyq shyǵar, bálkim. Bul jerden kinálini izdep áýre bolmańyz. Ózimizdiń ótkenimizge oı jibereıik, kóz jibereıik... táýelsizdik alǵannan keıingi ómirimizdi Erkinniń taǵdyry – dep tápsirleıik... sonda kinálini emes, rejıserdiń astarly suraǵynyń jaýabyn tabasyz...
Qosh, ákeńizge qońyraý shalýdy umytpańyz!
Baqyt Bedelhan
Aqyn, Halyqaralyq Alash syılyǵynyń ıegeri
