Ulttyń boıyndaǵy san ǵasyrlar jınaqtalǵan rýh pen murattyń uly bulqynysy bolǵan Alash qozǵalysy el taǵdyryna qatysty barsha ıdeıany ózine ózek etkeni búginde kóbimizge belgili. Qudaıǵa táýba, Alash qaıratkerleri kúresiniń taǵylymy da, Alash qalamgerleriniń murasy da jyldan jylǵa qazaqtyń rýhanı-mádenı ómirine enip, «Alash» sózi aıaýly uǵym, qasıetti túsinik retinde qoǵamymyzda asqaqtatyla aıtylyp keledi. Kúndelikti teledıdardan, radıodan, gazetterden «Alash» sóziniń aıryqsha mán berilip aıtylǵanyna, jazylǵanyna kýá bolýdamyz. Iaǵnı, Allanyń qalaýymen qazaq balasynyń jany men júregine, oıy men pikirine, sanasy men sezimine «Alash» uǵymy ýaqyt ótken saıyn boılaı túsýde. «Partıa urany desek, babamyzdyń «Alash» uranynan artyq urandy izdesek te taba almaımyz. Súıtip qazaq saıası partıasynyń atyn «Alash» qoıý oılap áýre bolmastan aýyzǵa túsip otyr» - delinipti «Alash» partıasy qurylǵan Birinshi jalpyqazaq sıezi jóninde jazylǵan «Qazaq» gazetindegi súıinshi maqalada /1, 414/. Sonaý XX ǵasyrdyń basynda eldiń erkindigi úshin kúresken erler qalaǵan osy qasıetti sóz táýelsizdigine jetken qazaq balasyna da sonshalyqty qymbat, aıaýly uǵymǵa aınalýda. Bul – sanamyzdyń jańǵyrýy, tarıhı tamyrlarymyzdy qasterleýimiz, eldiktiń belgisi, óser jurttyń ónegesi.

Alash zıalylarynyń saıası jáne rýhanı kúresindegi negizgi maqsat, orasan mindet, ol ultymyzdy uıystyrý, sol arqyly eldigimizdi aıqyndaý desek, onda osyndaı ulanǵaıyr saýapty istiń aıasynda ana tilimizdi saqtaý máselesi turdy. Alash qaıratkerleriniń qaı-qaısy da tildiń saıası, qoǵamdyq hám rýhanı úlken kúsh, ultty biriktirýshi qýatty qubylys ekendigin jaqsy sezindi. Sondyqtan da Alash sıaqty asa iri qozǵalystyń rýhanı tininde qazaq tili máselesi erekshe orynǵa ıe boldy. Ult-azattyq kúres zamany qalyptastyrǵan zıalylardyń ana tilimizge arnalǵan eńbekteri, til jolyndaǵy alýan kúresteri – búgingi ózi de azat, tili de azat kúnge jetken qazaq balasyna taǵylymdy mura, ómirsheń ósıet. Alash zıalylarynyń til tóńiregindegi eńbekteriniń alýandyǵy – olardyń ult taǵdyryndaǵy tildiń tótenshe mańyzyn ári tereń, ári jan-jaqty túsingendigin ańǵartady. Soǵan oraı, Alashtyń tildik murasyn san tarapty qubylys dep baǵalaı kele, ony birneshe aspektide sıpattaýdyń birqatar múmkindikterin ańǵartpaqpyz.

Birinshiden, Alash azamattary qazaq ǵylymynyń tólbasy ári arnaly salasy retinde eń alǵash bolyp tiltaný ǵylymynyń irgetasyn qalady. Onyń sebebine úńilsek, onda Alash qaıratkerleriniń barlyq ulttyq erekshelikterdiń ishinen halyqtyń bolmysyn, ótkeni men búginin tanytarlyq til sıaqty eń kórnekti qubylysty tańdaýy asa qısyndy edi. Qandaı ǵylym bolsa da, álbette, belgili bir qoldanbaly, júzelik sıpattan óristeıdi. Osy turǵydan kelgende, Ahańnyń til salasyndaǵy eńbekteri, keıinirek jazylǵan Halel Dosmuhamedulynyń, Teljan Shonanulynyń, Eldes Omarulynyń eńbekteri aldymen oqytýǵa, bilim berýge arnalǵan dúnıeler bolatyn. Aıtalyq, Ahmet Baıtursynulynyń «Oqý quraly», «Til quraly», Teljan Shonanulynyń, Eldes Omarulynyń oqý-ádistemelik maqalalary osyny ańǵartady. Ásirese, tilimizdiń jazý úlgisiniń, emlesiniń qalyptasýyndaǵy Alash zıalylarynyń orny alabóten. Alash oqymystylarynyń qazaq til bilimi tarıhyndaǵy ornyn 1924 jyly Orynbor qalasynda ótken qazaq bilimpazdarynyń tuńǵysh sıezi de baıqatty. Osy alqaly, tarıhı jaǵynan mańyzdy ǵylymı jıyndaǵy A.Baıtursynulynyń, E.Omarulynyń, N.Tóreqululynyń baıandamalary, T.Shonanulynyń, M.Dýlatovtyń, H.Dosmuhamedulynyń, M.Turǵanbaıulynyń, M.Samatulynyń sóılegen sózderi, oı-pikirleri tiltaný ǵylymynyń kúrdeli máselelerin sheshýde alashtyqtardyń qanshalyqty úlken eńbek sińirgendikterin qanshalyqty erýdısıasy men ınstýısıasy baı tulǵalar ekendikterin aıǵaqtady. Osy sıezde, negizinen, álipbı, jazý erejeleri taqyryptary basa kóterilgenimen, olar tildiń san alýan máseleleri tóńireginde sóz qozǵaýǵa óristi oı týdyrdy. Osyndaı bilimpazdar sıezi, bizdiń paıymdaýymyzsha, búgin de qajet sıaqty. Sebebi emlede bolsyn, termınologıada bolsyn, onomastıka salasynda bolsyn tilshi ǵalymdarmen birge basqa ǵylym salasy ókilderimen birge aqyldasyp ortaq ýájge kelerlik máseleler barshylyq. Alash oqymystylary qalyptastyrǵan qazaq til bilimi Ahańnyń, Ahmet Baıtursynulynyń ǵylymı-tildik mektebin qalyptastyrdy. Bul mektep ilgeride esimderi atalǵan tiltanýshylardy ósirdi, budan keıingi kezeńde Ahańnyń kózin kórgen ónegesin alǵan qanshama ǵalymdar qalyptassa, sovet zamanyndaǵy qazaq til bilimi de Ahańnyń izimen júrdi, onyń atyn ataı almasa da, eńbekterin paıdalandy. Endi táýelsizdik alǵan zamanda taǵy da Ahań óziniń ustazdyq minberine barsha tulǵasymen kóterildi.

Ekinshiden, Alash qalamgerleri XIX ǵasyrdyń ortasynda alǵashqy belgileri baıqalǵan ulttyq jazba ádebıetimizdi janrlyq jaǵynan da, stıldik turǵydan da qalyptastyrdy, anaǵurlym baıytty. Bastapqyda Shortanbaı Qanaıuly, Maılyqoja Sultanqojauly, Ábýbákir Kerderi jáne taǵy da basqa ıslamdyq aǵartýshylyq aǵymnyń ókilderi shyǵarmashylyǵynda, sál keıinirek tutastaı túrde Ybyraı Altynsarın, Abaı ónernamasynda qalyptasa bastaǵan jazba ádebıetiniń kórkemdik, stıldik, jalpy tildik belgilerin irgelendirdi. A.Baıtursynuly, Ǵ.Qarash, M.Dýlatov, S.Toraıǵyrov, B.Serkebaev shyǵarmalaryndaǵy jazba realısik dástúr, M.Jumabaev, B.Kúleev poezıasyndaǵy romantıkalyq jazba dástúr mádenıetti jazba ádebıetiniń qalyptasqandyǵyn baıqatsa, J.Aımaýytov, M.Áýezovterdiń kórkem prozasy klasıkalyq jazba ádebıetiniń zor úlgileri boldy. Áńgime, poves, roman, poema, ballada, drama sıaqty janrlardyń túgendenýi de ulttyq jazba ádebıetimizdiń qalyptasý kezeńinen damý bıigine qaryshty qadam jasaǵandyǵyn áıgiledi. Qazirgi kezde ǵalymdar tarapynan «Alash ádebıeti», «Alash urandy ádebıet» delinip júrgen ádebıet ıdeıalyq jaǵynan da,taqyryptyq jaǵynan da, tildik-stıldik jaǵynan da, janrlyq jaǵynan da, beınelilik jaǵynan da aýyzsha damyǵan sóz ónerimizdiń jazba ádebıetke tán deńgeıge kóterilýine ólsheýsiz úles qosty. Bul tilimizdiń boıyndaǵy múmkindikterdi barynsha kórsetýge, kórkem ádebıet stıliniń damýyna jaǵdaı jasady. Alash ádebıeti arqyly ulttyq sóz ónerimiz jańa deńgeıge jetip, tilimizdiń baılyǵy men oralymdylyǵynyń, maǵynalylyǵynyń, áleýetiniń múmkindikteri mol ekendigin pash etti. Saıyp kelgende, Alash qozǵalysynyń ózi sol qalamgerlerdiń shyǵarmashylyq jolyn aıqyndady. M.Jumabaev, J.aımaýytov, M.Áýezov sıaqty uly qalamgerlerdiń qalyptasýyna sheshýshi yqpal etti. Buǵan qosa Á.Bókeıhan, A.Baıtursynuly maqalalarynan bastalyp, «Ádebıet tanytqyshqa», «Ádebıet tarıhyna» ulasqan ádebıettaný ǵylymynyń qalyptasýy da Alash qalamgerleriniń jazba ádebıetimizdi damytqanyn, ǵylymı-estetıkalyq tildiń de negizin qalaǵandyǵyn dáleldedi. Qalam ustaǵan Alash azamattarynyń ádebı tilimizge jasaǵan osy tarıhı eńbegi qazaq tiliniń keıingi óristeý joldaryn aıqyndaǵan ónegeli, ómirsheń dástúr boldy. Jazba ádebıetimizdiń tarıhyndaǵy alashtyq kezeńdi zertteýde qazaq leksıkasynyń zor múmkindikterin aıqyndaıtyn mysaldar jetkilikti. Sóz qoldaný, uǵymdy berý, tyń sóz tirkesterin jasaý, beınelilik týdyrý, tildiń stıldik múmkindikterin ashý, qubylysty sýretteý – olardyń ulttyq oılaýdyń bıigine jetkendigin, sondaı-aq Shyǵys pen Batystyń rýhanı ıgilikterin izdengishtikpen zerdelegenin baıqatady. Alash qaıratkerleri men qalamgerleriniń bul joraly joly iz-tússiz ketken joq. Onyń tamasha dástúrleri ózinen sońǵy sovetshil ádebıetten kórinis taýyp jatty. Alash ádebıetiniń rýhy Muhtar Áýezov sıaqty danyshpan jazýshynyń qalamyna qanat bitirdi, osy rýh Baýyrjan Momyshulyn, İlıas Esenberlındi, Muhtar Maǵaýındy taǵy da qanshama qazaqtyń ulylaryn, ultty súıý men ultqa qyzmet etýdiń joraly dástúrine baýlydy.

Úshinshiden, Alash zıalylary XX ǵasyrdyń basynda ult táýelsizdigi máselesin kótere otyryp, ulttyń rýhanı-mádenı órleýindegi, saıası uıysýyndaǵy asyl qazynanyń biregeıi til ekendigin baıyptady. Sóıtip, olar tildi saqtaý, damytý, qoldanys aıasyn keńeıtý mindetterin kótere kele, qazaq tiliniń saıası, qoǵamdyq, áleýmettik mártebesine erekshe mán berdi. Bul alashtyqtar tarapynan tildiń saıası, áleýmettik mańyzyn, ulttyń tutasýy men órkendeýindegi ornyn sezinip, oǵan tuńǵysh ret berilgen tolymdy baǵa bolatyn. Bul da tálimi tarıhı deýge tatıtyn Alashtyń orasan ónegesi bolatyn. Reseı otarshyldyǵynyń saıası, áskerı qysymyn ǵana emes, rýhanı óktemdigin sezgen, kórgen Alash zıalylary tildi, ultty saqtap qalarlyq qýatty qural dep qarady, baǵalady, soǵan rıasyz qyzmet etti. Handyq memleket tusynda til bılik pen sheshendiktiń, kósemdiktiń, óneboıy otarshyldyqta ótken XIX ǵasyrda qarsylyq pen synnyń quraly bolsa, Alash qozǵalysy tusynda tilge eń alǵash ret ultty tutastyrýshylyq iri qyzmet júkteldi. Iaǵnı, qazaq tili qalyń el, ordaly jurttyń tili retinde saqtalý kerek, saqtala turyp ulttyń ulttyǵyn da saqtaýy tıisti dep baǵalandy. A.Baıtursynuly «Óz tilimen sóılesken, óz tilimen jazǵan jurttyń ulttyǵy esh ýaqytta adamy qurymaı joǵalmaıdy. Ulttyń saqtalýyna da, joǵalýyna da sebep bolatyn nárseniń eń qýattysy – til»-dep ulttyq rýhtyń, bolmystyń negizi de, arqaýy da, til ekendigin alǵash ańǵartty. Ahańnyń osy sózine oraılas pikirlerdi Alash zıalylarynyń kópshiligi bildirdi. Aıtalyq, Ǵumar Qarashtyń: «Til saqtaýǵa múmkin bolǵanda, til saqtalýǵa tıis. Biz tilimizdi qansha saqtasaq, ultymyzdy da sonsha saqtaǵan bolamyz», Mustafa Shoqaıdyń: «Ulttyq rýhtyń negizi – ulttyq til. Keshegi Reseı tilimizdiń damýyna jol bermedi. Ol kezde bizdiń ulttyq basylymdar shyǵarý quqyǵymyz joq bolatyn», Halel Dosmuhamedulynyń: «Ana tilin jaqsy bilip turyp bótenshe jaqsy sóıleseń, bul – súıinish; ana tilin bilmeı turyp bótenshe sóıleseń, bul – kúıinish. Óz tilin bilmeı turyp, jat tilge elikteı berýi zor qate. Bul oqyǵandardyń hám oqýshylardyń esinen shyqpaýy kerek,Maǵjan Jumabaevtyń: «Ulttyń ult bolýy úshin birinshi shart – tili bolý»degenderi bizdiń zamanymyzǵa úndes, ózekti pikirler. Eger bizdiń tilimiz egemen eldiń, derbes memlekettiń memlekettik tili ekendigin, osy mártebeli tilimizdiń óziniń tuǵyryna tolyq qonbaı jatqanyn eskersek, Alash zıalylary ósıetiniń baǵasy da, mańyzy da eselep artatyndyǵyna dep qoıamyz. Bul baǵyttaǵy óristi oılardyń silemi qalyn oqyrman qaýymǵa áli de málim bola qoımaǵan Ǵ.Qarashtyń «Ult hám týǵan el», M.Turǵynbaevtyń «Qazaq tilin iske asyrý» maqalalarynan aıryqsha ańǵarylady. Ulttyq rýhanıattyń ózegi ana til ekendigin rýhanı-mádını tarıhymyzda alǵash bildirgender alashtyqtar boldy. Olar ana tilin ult bolmysynyń basty bólshegi retinde qarastyryp, ásirese, jas urpaq tárbıesinde onyń alatyn ornyna da erekshe nazar aýdardy. Sondyqtan da óz ana tilinde sóıleý, tilin bilý – ulttyq irgeli másele ekendigin Alash zıalylary sol kezeńniń ózinde-aq jaqsy uǵynǵany olardyń eńbekterinen bederlene baıqalyp júrdi. Bul oraıda taǵy da bir máseleni aıta ketkenimiz jón. Qazirgi kezde ana tilimiz – qazaq tili týraly ádebı shygarmalar óristi taqyryptardyń birine aınalyp otyrsa, olardyń alǵashqy úlgilerin dúnıege keltirgen de Alash qalamgerleri bolatyn. A.Baıtursynulynyń «Týǵan tilim», M.Jumabaevtyń «Qazaq tili», S.Toraıǵyrovtyń «Týǵan tilime» óleńderi – jalpy qazaq ádebıetindegi til taqyrybynda jazylǵan tunǵysh kórkem týyndylar edi. Alash qaıratkerleriniń til týrasyndaǵy osy kókeıkesti oılary, rýhanı kúresi azattyq alǵan búgingi qazaqqa da jolbasshylyq etýde.

Tórtinshiden, Alash qozǵalysy tusynda shyn mánindegi ulttyq mazmundaǵy qazaq baspasózi qalyptasty. Bul qubylys tıisinshe ádebı tilimizdiń kósemsóz janryn dúnıege ákeldi. Álıhan Bókeıhan, Ahmet Baıtursynuly, Ǵumar Qarash, Mirjaqyp Dýlatov, Sultanmahmut Toraıǵyrov jáne taǵy da basqa Alash qalamgerleriniń XX ǵasyrdyń alǵashqy jyldaryndaǵy pýblısısıkalyq eńbekterin tizbelemegenniń ózinde, «Qazaq» gazeti sıaqty ulttyń uly basylymynyń ózi pýblısısıkalyq stıldiń, jalpy ádebı tildiń qalyptasýyna ólsheýsiz mol úles qosty. «Qazaq» gazeti betinde jarıalanǵan alýan materıaldar sol kezeńniń tynysyn, qozǵalystyń barysyn ǵana kýálandyryp qoımaı, sonymen birge ádebı tilimizdiń de ósý, tarmaqtaný qarqynyn ańǵartty. Bul gazet ult kósemsóziniń ǵana emes, tilimizdiń marjan qorynyń qoınaýynda óngen ádebıetimizdiń de, sonysymen tilimizdiń de aıshyqtykórkemdigin, baı beıneliligin ashty. Sondyqtan da zańǵar Áýezov: «Jazba ádebıette Abaıdan soń aty atalatyn – «Qazaq» gazeti. «Qazaq» gazetiniń mezgili ádebıetke ultshyldyq týyn kótergen mezgilimen tustas. Ol ýaqyt qazaq jurty 1905-shi jyldyń ózgerisin ótkizip, el dertiniń sebebin uǵyp, emin bilip, endi qazaqty oıatyp, kúshin bir jerge jıyp, patsha saıasatyna qarsylyq oılap, qurǵaq ýaıymnan da, bos sózden de iske qaraı aıaq basamyz dep, talap qyla bastaǵan ýaqytyna keledi» degen edi /2,350/.Ulttyń múddesin úndegen «Qazaq» gazetiniń ózi de, ańǵarar bolsaq, ádebı tildik jaǵynan jyldan jylǵa óskeni baıqalady. Ásirese, gazet betindegi ádebı til tarmaqtarynyń saralana kórinýi, qazaq tiliniń baı múmkindikteriniń taraýlana baıqalýy gazettiń 1917 jylǵy sandarynan aıryqsha kórinis beredi. M.Dýlatovtyń «Tarıhı jyl» maqalasy, Á.Bókeıhannyń «Qazaq sıezi», «Alashtyń talapty azamatyna», redaksıanyń «Alash partıasy» jáne taǵy da basqa pýblısısıkalyq týyndylarda ult baspasózi deńgeıiniń artqandyǵy, pýblısısıkalyq stıldiń shıraǵandyǵy keńinen seziledi. Alashtyń rýhanı kósemi Ahańnyń eńbegimen, jigerimen dúnıege kelgen «Qazaq» gazetimen birge, Túrkistan kósemi Mustafa Shoqaı shyǵarǵan «Birlik týy» jáne Alashtyń astanasy Semeı qalasynda Raıymjan Mársekev, Halel Ǵabbasovtar shyǵarýshylary bolǵan «Saryarqa» gazetteri pýblısısıkalyq tilimizdiń aıryqsha damýyna irgeli úlesterin qosty. Sóıtip, qazaq pýblısısıkalyq tili men stıli Alash qozǵalysy tusynda aıaqtandy dep aıta alamyz.

Besinshiden, Alash oqymystylarynyń ǵylymı jáne ǵylymı-tanymdyq eńbekteri, ár salalarǵa arnalǵan oqýlyqtary arqyly tilimizdiń ǵylymı jáne ǵylymı-kópshilik stılderin qalyptastyrdy. Aıtalyq, Á.Bókeıhannyń tarıh, fólklortaný, áleýmettaný salasyndaǵy ǵylymı shyǵarmalary, A.Baıtursynulynyń 1912 jyldan bastap 1928-1929 jyldarǵa deıin jazylyp jarıalanǵan oqýlyqtary, oqý quraldary, ǵylymı maqalalary, H.Dosmuhamedulynyń medısına, bıologıa, tiltaný salasyndaǵy ǵylymı eńbekteri, M.Tynyshpaevtyń tarıhı zertteýleri, M.Dýlatovtyń tiltaný, ádebıettaný, matematıka salasyndaǵy ǵylymı shyǵarmashylyǵy, J.Aımaýytovtyń psıhologıa, ádebıettaný salasyndaǵy ǵylymı izdenisteri, M.Jumabaevtyń pedagogıka, ádebıettaný salasyndaǵy eńbekteri, T.Shonanulynyń tiltaný, ádistemege arnalǵan oqý quraldary men zertteýleri, sondaı-aq Á.Ermekovtiń, M.Turǵanbaevtyń, E.Omarulynyń, S.Asfendıarovtyń, M.Buralqıevtyń, Q.Kemeńgerulynyń, S.Sádýaqasovtyń ǵylymı eńbekteri ǵylym tiliniń, qazaqtyń ǵylymı termınologıasynyń qalyptasýynda aıryqsha beles boldy. Qazaq tiliniń álipbıin, emlesin jasaýmen, ishki zańdylyqtaryn ǵylymı dáıekteýmen birge Alash zıalylary tilimizdiń tazalyǵy, mádenıeti úshin de kúresti. H.Dosmuhamedulynyń «Qazaq-qyrǵyz tilindegi sıngarmonızm zańy», M.Dýlatovtyń «Qazaq tiliniń muńy», N.Tóreqululynyń «Aýropa sózderi» t.b. eńbekterde tilimizdiń orfoepıalyq, orfografıalyq normalarynyń saqtalýy, basqa tilderdiń áseri, til tabıǵatynyń buzylmaýy, sózjasam t.s.s. máseleler aıtylyp, qazaq tiliniń tabıǵı bolmysyn saqtaý, til tazalyǵy, sóz mádenıeti taqyrybynda búginde ózektiligin joımaǵan oılar óristetildi. Alash oqymystylary bastaǵan osy ǵylymı dástúr sovet tusynda qansha masuqtalǵanymen, báribir qazaqtyń ǵylymı alqabyna sebilgen dán bolyp kóktep shyqty, óz jemisin berdi, búgingi bizge de qýatty qunar bolýda. Ásirese, Alash asyldary qalyptastyrǵan ǵylymı termınologıa áldeneshe ǵylym salasynda ornyqty. Olardyń termın jasaýdaǵy qaǵıdattary, qazaq tiliniń baı múmkindikterin qoldaný ádisteri men daǵdylary qazirgi qazaq termınologıasynyń mektebi ispetti. Alash sanatkerleri qalyptastyrǵan osy termınologıalyq qor, bizdiń oıymyzsha, ǵylymı turǵydan qorytylý qajet, soǵan oraı onyń qaǵıdattary men tujyrymdary osy saladaǵy barlyq mamandarǵa jetkizilýi tıisti. Sonda biz qazirgi termın salasyndaǵy kóptegen, jıi aıtylyp qalyp júrgen ala-qulalyqtardan arylmaqpyz. Sondaı-aq Alash ǵalymdarynyń san salaly ǵylymı tájirıbelerine jalpy taza ǵylymı deńgeıde laıyqty baǵa beretin de ýaqyt keldi dep oılaımyz. Árıne, ǵylymı murany zertteý, zerdeleý jumystary sonaý 1980 jyldardyń sońynda, 90 jyldardyń basynan beri qolǵa alynýda. Sandaǵan maqalalar jazyldy, ǵylymı deńgeıi ártúrli dısertasıalar qorǵaldy, endi olardy qorytý, sonyń negizinde jańa ǵylymı baǵyttardy aıqyndaý, mańyzdy men mardymsyzdyń jigin ajyratý sáti týǵan sıaqty. Bul máseleniń ózektiligi – ǵylym salasynda dástúrli retten bas tartyp, jańa júıeni qalyptastyrýdyń qazirgi kezeńimen sabaqtas.

Altynshydan, Alash qalamgerleriniń aýdarma salasyndaǵy alýan eńbekteriniń nátıjesinde qazaq aýdarmasynyń negizi qalandy. Bul arada Á.Bókeıhan, A.Baıtursynuly, M.Dýlatov, M.Jumabaev, Q.Kemeńgeruly jáne taǵy basqalar jasaǵan kórkem aýdarmalar, H.Dosmuhameduly, J.Aımaýytov, T.Shonanuly jáne taǵy basqa qalamgerler jasaǵan ǵylymı aýdarmalar, sondaı-aq áleýmettaný, saıasattaný, fılosofıa salalarynda oryndalǵan aýdarmalar, álbette, sany jaǵynan da, túri jaǵynan da ózine deıingi kezeńderge qaraǵanda ájepteýir ósý bolatyn.

Jetinshiden, Alash qaıratkerleri jalpylaı kelgende, Alash qozǵalysynyń barysynda, negizinen alǵanda, oblystyq qazaq komıtetteriniń, Alash partıasynyń qurylýy tusynda, Birinshi, Ekinshi jalpyqazaq sıezderi kezinde, Alashorda úkimetiniń qyzmet etýi kezeńinde tilimizdegi resmı-iskerı stıldi qalyptastyra bastady. Alash avtonomıasy qurylyp, Alashorda úkimeti onyń oblystardaǵy, ýezerdegi komıtetteriniń jumys atqarý shaǵynda atalǵan stıldiń sandaǵan úlgileri paıda bolǵany belgili. Bul qazaq tiliniń memlekettiń tili bolýynyń alǵashqy úlgisi edi. Qazaq tiliniń memlekettik deńgeıde bolýyna bólshevıktik bıliktiń bastapqy jyldarynda da Ahań bastaǵan Alash qaıratkerleri zor yqpal etkeni tarıhtan belgili.

Mine, biz negizgi jeti sebebin jiktegen qazaq tiliniń Alash qozǵalysy tusyndaǵy óristeý baǵyttary óz kezeńiniń ǵana emes, budan sońǵy jyldarda da dástúr jaıǵan, ónegeli óris bolǵan qubylys, jandy úderis bolatyn. Alash zıalylarynyń qazaq tiline jasaǵan zor, tipti uly eńbekteri qaı jaǵynan alsańyz da tarıhı mısıa. Onyń serpini búgingi kúndelikti eńbekterimizdiń ekpinine ulasýy qajet hám mindetti dep oılaımyz. Bizge Alash zıalylarynyń tildik murasy osyny úndeıdi. Ol ulanǵaıyr muramen tanysý, bilý, bizdiń oıymyzsha, bastapqy qadam ǵana. Alashtyń aıaýly azamattarynyń eńbegine laıyqty baǵa berip qana qoımaı, ony júzege asyrýdyń joldaryn da oılastyryp, áreket jasaǵanymyz abzal. Kórnekti alashtanýshy Mámbet Qoıgeldıevtiń sózimen aıtsaq: «Halyqtyń ótken ómiri jalpyqoǵamdyq máni bar tájirıbe retinde qorytylyp, belgili bir dárejede ult ıgiligine asqanda ǵana qundylyqqa aınalady. Onsyz ótken tarıh qysyr áńgime ǵana. Eger biz Alash qozǵalysyn ult tarıhynda erekshe orny bar qubylys retinde ǵana baǵalaýmen shektelsek, onda biz ony túsine almaǵan urpaq bolyp shyǵar edik. Bizge búgin jalpyulttyq deńgeıde qorytylyp, jalpyulttyq deńgeıde ıgerilgen, ıaǵnı, ulttyq dúnıetanym men ustanymnyń irgetasy mindetin atqara alatyn tarıh qajet.Al Alash qozǵalysy sol dúnıetanymdyq tarıhtyń ózegi. Óıtkeni, Alash halqymyzdy besiginde terbetip, eseıip at jalyn tartyp mingende boıyna kúsh-qýat jáne senim bergen ulttyq ıdeıa. Alash – ulttyń ózin bólinbes tutas jer, ıaǵnı terıtorıa retinde sezinýi. Alash – ulttyń aspan asty, jer ústinde óz orny bar el retinde óz enshisi men úlesin anyqtaý hareketi» /3,29/. Bul Alash murasy men muratyn tanýdyń tereń tolǵamy. Alashtyń qundylyǵy haqyndaǵy osy tolǵamy Alash qaıratkerleriniń tildik murasyna da ábden qatysty deýge bolady.

Biz babalarymyzdyń kúresimen ósetin boıymyzǵa sińirýde, olardyń búgingi kúnimizben tikeleı sabaqtas qundylyq ekendigin árqashan sezinýimiz qajet. Osy tamyrlastyq degdar sezim búgingi qazaqtyń azattyǵyna, el bolýyna, el bolý úshin, basqa da memlekettik atrıbýttarmen, istermen birge ult tiliniń mereıin asyratyn, otarshyldyq qaldyqtarmen kúresetin baıandy sharýalarǵa jumyldyrý shart hám mindetti. Baǵzy babalardan da, abyz Abaıdyń da, Alash zıalylarynyń da amanaty osynda.