Búgin Alash arysy Mirjaqyp Dýlatulynyń týǵan kúni

/uploads/thumbnail/20171125131122570_small.jpg

Halyq júregine erekshe qymbat tulǵalardyń biri - Mirjaqyp Dýlatov. Ádebıettiń damýyna úles qosqan, qalamger jáne qoǵamdyq-áleýmettik iske belsene aralasqan qaıratker Mirjaqyp Dýlatov burynǵy Torǵaı oblysynyń Jangeldın aýdanyndaǵy Qyzbel atyrabynda 1885 jyly 25 qarashada dúnıege kelgen.

Ákesi Dýlat eskishe oqyǵan, óz dáýleti ózine jeterlik sharýasy bar, qoly sheber adam bolǵan. Kishi balasy Mirjaqypty aýyl moldasyna oqýǵa beredi. Eki jyldan keıin ol aýyldyq mektepte Muqan Toqtarbaıuly degen muǵalimnen oryssha sabaq alady. Mirjaqyp Dýlatov ózi jazǵan ómirbaıanynda «1897jyly men eki synyptyq orys-qazaq ýchılıshesine tústim, ony bitirgennen keıin oqytýshylar kýrsynda oqyp, aýyl muǵalimi degen mamandyq aldym. Osymen meniń oqý oryndarynan bilim alýym aıaqtaldy. 1902 jyldan bastap aýylda muǵalimdik qyzmetimdi atqara júrip, bos ýaqytymdy bilimdi jetildirýge jumsadym» - dep jazady.

Álıhan bastaǵan Alash maıdanynyń aldyńǵy shebinde Mirjaqyp Dýlatov júrgenin búgingi urpaq jaqsy biledi. Alashorda úkimeti tarıhı sahnaǵa shyqqan 1917 jyly Mirjaqyp úkimettiń beldi múshesi bolǵan. 1916 jyly birinshi dúnıejúzilik soǵys zardabyn tartyp, qyrǵynǵa ushyraǵan elge kómektesý maqsatynda Semeı «Janar» járdem qoryn qurdy.

Mirjaqyp ózge de Alash qaıratkerlerindeı óz ómiri men amandyǵynan buryn, eldiń bostandyǵyn, ulttyń derbestigin birinshi kezekke qoıdy. HH ǵasyrdyń basy - patsha úkimetiniń qalyń eldi súlikteı soryp, qazaqtyń qysyltaıań shaqqa túsken kezi bolatyn. Bul ahýal sol tustaǵy qazaqtyń betkeustar zıaly azamattarynyń namysyn qamshylady. Qarý alyp, alyp ımperıaǵa qarsy shyǵý jeńiske jetkizbeıtinin Alash arystary óte jaqsy túsingen edi. Sol úshin rýhanıat pen izgilikti qarýyna aınaldyrǵan qaıratkerler ulttyq-demokratıalyq memleket qurýdyń jolyn qarastyrdy.

Mirjaqyp Dýlatuly — ádebıettiń ár túrli janryna qalam tartqan qalamger. Alǵashqy kitaby — "Oıan, qazaq!" degen atpen Peterbýrg qalasyndaǵy jaryq kórgen óleń jınaǵy. Odan keıin 1913 jyly Ornborda "Azamat", al 1915 jyly "Terme" atty óleńder kitaptary basylyp shyǵady. Aqyn óleńderiniń basty takyryby—el taǵdyry boldy. Alǵashqy kitaby "Oıan, qazaq!" jurtshylyq arasynda aýyzdan-aýyzǵa, qoldan-qolǵa tez tarap ketedi. Qaıta basylady. Kitaptyń nerizgi mazmuny halyqty oıatýǵa, ádiletsizdikpen kúresýge shaqyrǵan óleńder qurady. Sol sebepti de kitap tutqyndalyp, avtory qýǵynǵa ushyraıdy. Alash arysy Mirjaqyp Dýlatulynyń ultqa degen janashyrlyǵyn keńestik «qylmysker» úkimet moıyndaı da, keshirgen de joq. 

1928 jyly ol qamaýǵa alynyp, eki jyldan keıin atý jazasyna kesiledi. Keıin sot úkimi on jyl abaqty jazasymen aýystyryldy. Belomor-Baltyq arnasyndaǵy lagerde jazasyn ótegen Mirjaqyp Dýlatuly 1935 jyly aýyr naýqastan kóz jumdy

Ómirden ótse de, Mirjaqyp Dýlatovtyń rýhqa toly jalyn jyrlary el esinde máńgi jańǵyra bermek. 

Qatysty Maqalalar