Qazaq urpaǵynan opasyz, amanatsyz shyǵarǵysy kelmeıdi, uly sana órkenıetine janyn salyp qulshynady. Ár kez balanyń jaqsy ádetinen qýanyp, betin qaqpaı belin býady. Jaman ádetten kenet tiksinip, dereý shara jasaıdy. Túgel úlkenge jol beredi, úlken-kishige qamqor bolady. Quda qudany qudaı kóredi. Kúıeý-kelin óz jurtynan qaıyn jurtyna asyryp ıba kórsetedi, qaıyn jurt kúıeý-kelindi óz ul-qyzynan asyryp jaqyn tartady. Mundaı birin-biri aıap syılaǵany, birin-biri shynaıy súıispenshilikke tárbıelegeni. Sondyqtan da úlken-kishi, er-áıel, ul-qyz, túrli juraǵattar óz sıpatymen aıqyn kórinip, barlyq qazaqtyń kókiregine pák mahabbat bolyp ornap qalǵan. Bálkim, ol ózge elde joq dúnıege mahabbat.
Qazaq dastarqanyn ózinen góri ózgege arnap ustaıdy. Onysy barlyq jandy rıasyz mahabbatqa shaqyrǵany. Onyń jemisi bireý bireýdi bóten kórmeıdi, rahat-qıyndyqty múddege aıyrmaıdy. Máselen, jastar dástúrli kúsh biriktirip, aýyl jumysyn tyndyryp turady. Úlkender alańsyz qydyryp, el qurmetimen shalqıdy. Al bul dúnıe jastardy aýyl turmaq úıinen qańǵyrtyp, úlkenderdi aqshanyń alaqany – qusa túrmesine jınaıdy.
Qazaq ul-qyzy aýyldyń shýaǵymen ójet, súıkimdi ósedi. Kóp ata-ana syılaıtyn shattyqpen shadyman erjetedi, túgel barlyq ýaıymnan ada tunyq azamat atanady. Árıne, osy kezde úlkender teńin ádildikpen sheship, shyryn sátin jibermeı dál ýaǵynda tabystyrady. Quda jeti sýdyń arjaǵy – alys han bolady.Súıineriń ult boıynsha onymen qamqorlyqtaryn aıaqtamaıdy. Otaýyn bólgenshe nemeresin ólgenshe asyraıdy. Al bul dúnıe onnan aspaı jatyp qyzǵyn ómirden túńildiredi. Sebebi, adamǵa emes aqshaǵa ǵashyq qylady. Ashyq-shashyqty jańalyqqa qushtarlyq, ujdandy turmysty mesheýlik sanaıdy. Ǵylymǵa peıil ul-qyzdy ómirden oqshaý qaldyrady. Qorytyp aıtqanda, bárinde dalaǵa tárbıelep, moraldyq tamyryna balta saılaıdy.
Qazaq er-áıeli jasandylyqty pasyq kóredi. Aýyzsha súıem degendi saıqaldyq, arbaǵany dep túsinedi. Ekeýide birdeı úı men túzdiń sharýasyna qúnimen qarap, bereke men qosa aǵarýdy murat tutady. Attaryn da ataspaı, qadir-qymbattaryn qurmetpen saqtaıdy. Kóńil nazdaryn qabaqpen tanytyp, mahabbattaryn adamdyq áreketterimen kórkemdeıdi. Al bul dúnıe jurt aldynda «súıemin» dep maqtanbasa, jabysyp silekeılerin jutyspasa, ıiskelesip qaıýansha jasamasa, ǵashyqtyqqa eseptemeıdi. Attaryn aýlaryna tyǵyp, boqpen atasyp, dáıim birin-biri qorlap qajamasa baı-qatyndyǵyn sıpattamaıdy. Áýeli, ózgeniń silekeıin jasyryn jutyp turmasa ólik tizimdigine tirkeıdi.
Qazaq kári-qurtan, jetim-jesir, kem-ketik, taqyr-paqyrǵa boryshty júredi. Olarǵa shyn mámile jasap ózine ıman, jalpyǵa amandyq tileıdi. Qartty qazyna, kemdi nyshan, paqyrdy qydyr sanaıdy. Jesir jylasa ker jylaıdy (qarǵys atady), jetim jylasa jer jylaıdy (arýaq atady), – dep kúıeýi ólgen jelektini qaıyn inisine qosady. Kúıeýi ólgen bala-shaǵaly kelinshekke kelin túsirip berip(uly besikte bolsada meıli) kempir jasaıdy. Ózge elge jiberip jetim-jesir atandyrýdy ólimnen de kúshti kóredi. Demek, tutas ult qamjannyń bárin dúnıe qadirin bildiretin, adamdyq ar-ujdandy umyttyrmaıtyn álem dep ardaqtaıdy. Al bul dúnıe ádeıi oralǵy bolýǵa jaralǵandaı, qasaqana kemdikti tilep-jasap alǵandaı olarǵa muryn shúıiredi. Esesine, zatsyz baıǵa búgejektep jasan músápir, zytsyz bıdi jalap buralqy ıt bolǵandy aqyldy tanıdy.
Qysqasy, qazaq – ańdyspaı aýyl, eseptespeı el bolǵan, órkenıetti aqylmen baıytqan adamı mahabbattyń quly. Eń ádeıi, aljyǵan ata-ájesinde qaziret tutady. Arany alystatatyn altynǵada qyzyqpaıdy. Ózara kómek, jol berýge peıil, qashan da tabıǵılyqty súıedi. Árıne, tabılyq – ózin nurly kórsetip, ózgeni ulyqqa nıetteıtin bolmys. Erteńdi sátti jalǵaıtyn kisilik mahabbat. Al bul dúnıe mahabbat degen bir lezdik sezim ǵana dep qorytady. Jaqyndy umytý – sordyń ashylǵany, basqany qurbandyqqa shalý – baqytty bolýdyń tetigi dep keńes beredi. Sonymen, búgin azbaıtyn jan týmaıtyn boldy. Bári de, erteńniń jaryǵy – ımandy joq qylatyn aqshanyń qulyna aınalyp barady. Ózine súıikti, ózgege qadirli bolýdan jańylyp malǵun jasaýǵa bettedi.
Mahabbat – súıgizgen zań. Aqyl – súıgizetin negiz. Negiz – januıany, ultty, otandy jasaýshy kúsh. Al qazaqtyń negizi – ózine súıkimdi, ózgege úlgili is-áreket istetip turǵan aqyl.
Ádil Sanatbekuly. Astana.
